تاريخ و اقتصاد | روزنامه شماره 5867

شنبه، ۱۰ آذر ۱۴۰۳

محمد مروج، از نسل اول صنعتگران ایرانی می‌گوید

دوران کار و عسرت

سوم آذر ماه جاری، مهندس محمد مروج حسینی پس از طی یک دوره بیماری‌دار فانی را وداع گفت. او معمار اولین کارخانه فرش ماشینی ایران -راوند- بود. محمد مروج اصالتا اهل شیراز و متولد سال۱۳۲۱ بود. او مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی مکانیک از دانشگاه پلی‌تکنیک گرفت و وارد صنعت شد. تجربه حضور در شرکت‌های بزرگی چون جیپ رامبلر (پارس خودرو فعلی)، کارخانه ارج، نورد اهواز و گروه صنعتی بهشهر را داشت. در سال۱۳۵۱ پروژه فرش راوند را در کاشان آغاز کرد. ابتدا قرار بود نصب ماشین‌آلات را انجام دهد و مدیریت کار را به مهندس حمیدی بسپارد، اما با رفتن مهندس حمیدی از کاشان، راه‌اندازی و بهره‌برداری کارخانه نیز به عهده مهندس مروج افتاد. مروج تا سال۱۳۵۷ و پیش از انقلاب مدیر کارخانه فرش راوند بود. او پس از انقلاب مدتی مدیر کارخانه مینو شد و سال۱۳۵۹ تصمیم گرفت اولین واحد تولید فرش ماشینی را در شیراز تاسیس کند. مروج فرش ارمغان شیراز و یکی از اولین واحدهای تولیدی موکت را نیز در شیراز تاسیس کرد.در دهه هفتاد و با توسعه فرش ماشینی در کاشان، مروج، به همراه چند تن از همکاران قدیمی خود در فرش راوند، شرکت پاوان را به‌عنوان کارخانه تکمیل فرش ماشینی راه‌اندازی کردند.
کتاب بلند پروازانه پیکتی

توماس پیکتی راه درازی را پیموده است. سال ۲۰۱۴ کتابی به‌غایت بلندپروازانه نوشت که نسخه ۷۰۴صفحه‌ای به‌روزشده‌ای از کتاب سرمایه مارکس به‌شمار می‌رفت و عنوانش سرمایه در قرن بیست‌ویکم بود؛ کتابی که توانست برای نخستین‌بار نام او را سر زبان‌ها بیندازد. بخشی از محبوبیت آن -کتاب هم در سطح بین‌المللی پرفروش شد و هم در فضای آکادمیک بسیار سروصدا کرد- مدیون سادگی نظریه اصلی آن است؛ گرچه این کتاب مملو از اطلاعات تاریخی و آماری است، حرف اصلی آن را، یعنی این ادعا که اگر نرخ سود سرمایه از نرخ رشد اقتصادی بیشتر باشد، آن‌گاه موجب انباشت فزاینده ثروت خواهد شد، به‌سادگی می‌توان در یک معادله خیلی ساده نشان داد: r>g.
استیون فردریک‌استار و تاریخ ماوراءالنهر

تاریخ‌نویسی زمان ‌ پریشانه

معصومعلی پنجه: استیون فردریک‌استار که در این یادداشت به او می‌پردازم در مصاحبه‌ای ابن‌سینا و خوارزمی، دو دانشمند ایرانی را «متعلق به ازبکستان و ترکمنستان» دانسته و هیچ اشاره‌ای به اصل و تبار ایرانی آنها نکرده و حتی سلطان محمود غزنوی «تُرک» را هم «افغانستانی» برشمرده است. این استار کیست؟
سفیری با دو زن!

«محمدعلی جمالزاده نقل کرد که عبدالعلی صدیق‌السلطنه نوری در عهد هیندنبورگ [رئیس‌جمهور آلمان، ۱۹۲۵ - ۱۹۳۴] سفیر ایران در برلین شد. وقت ورود به آلمان با دو زن خود آمد. یکی از زن‌ها پیر بود و یکی جوان. هنگام ورود عباس‌خان علامیر (اعظم‌السلطنه) به او حالی کرد که مناسبت ندارد هر دو زن خود را به‌طور رسمی معرفی کنید؛ زیرا دولت آلمان را گرفتار مشکل می‌کنید که در دعوت‌های رسمی کدام زن شما را دعوت کنند. پس صدیق‌السلطنه زن پیر را به مریض‌خانه فرستاد و زن جوان را با خود به سفارت بود[برد].

دوشنبه، ۰۵ آذر ۱۴۰۳

هوارد زین سخن می‎‌گوید

پایداری قدرت ۵۵ نفر در آمریکا

هوارد زین (۲۰۱۰–۱۹۲۲) را اغلب به خاطر کتاب «تاریخ مردمی ایالات متحده» می‌شناسند که تاثیرگذارترین کتاب آموزشی تاریخ ایالات متحده محسوب می‌شود. اما زین صرفا تاریخ را ثبت نکرد، بلکه آن را ساخت. به‌عنوان استاد کالج اسپلمن در دهه۱۹۵۰ و اوایل دهه۱۹۶۰ به تدریس تاریخ پرداخت؛ جایی که او در نهایت به‌دلیل حمایت صریح خود از دانشجویان در جنبش حقوق مدنی و به‌ویژه کمیته هماهنگی بدون خشونت دانشجویی اخراج شد. زین به‌عنوان منتقد جنگ و نویسنده اولین کتابی که خواستار خروج فوری ایالات متحده از ویتنام شد، ونیز به‌عنوان نویسنده آثار متعدد درباره جنگ، صلح و مبارزه مردمی شهرتی فراتر از مرزهای آمریکا به‌دست آورد.
تاریخ‌سازی به شیوه نامورخان

از زمان شکل‌گیری مکتب انتقادی آنال در اواسط سده گذشته میلادی، تاریخ نویسی نیز به سمت و سویی دیگر رفته است. مانند: التفات به حاشیه‌ها، بهره‌گیری از پیشرفت‌های رشته‌های همسایه و هم‌پیوند مانند جغرافیا، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، قوم‌شناسی، بررسی تفصیلی و همه‌جانبه موضوع و پرهیز از تخصص‌گرایی افراطی و گشایش رازهای سر به مُهر منابع تاریخی که از فرایندهای مهم‌تری حکایت می‌کنند.

دوشنبه، ۲۸ آبان ۱۴۰۳

فراز و فرود واردات و صنعت هواپیما در ایران

ماموریت ناتمام

ناصرالدین‌شاه در خاطراتش نوشته است: «روز سوم فروردین۱۲۵۶ (ه.ش) دو بالون به آسمان رفت. ما بودیم در بالای شمس‌العماره، کل تهران هم از زن و مرد روی بام‌ها و کوچه‌ها و غیره بودند. بالون اولی قرمز رنگ بود، هوا رفت، اما کم ... و بعد افتاد در باغِ سپهسالار (میرزا حسین قزوینی ملقب به مشیرالدوله و سپهسالار صدراعظم دوره ناصری) بعد بالون سفید بلند شد، این دفعه بالون بسیار خوب هوا رفت، نیم ساعت درست روی آسمان شهر ایستاده بود، خلاصه خیلی خیلی تماشا داد. هیچ‌وقت هم چنین تماشایی مردم نکرده بودند.» بالون بعدی در عصر مظفری خریداری شد. مظفرالدین‌شاه، پنجمین شاه قاجار در سفر به فرانسه یک بالون خرید؛ اما هیچ‌گاه بر آن سوار نشد تا زمانی که محمدعلی میرزا در دی۱۲۸۵ وارث تاج و تخت پدر شد. با بالا گرفتن نهضت مشروطه در دوره او، به پیشنهاد یکی از درباریان قرار به سرکوب مشروطه‌خواهان از طریق حمله هوایی با بالون مطرح شد؛ اما وقتی بالون برای پرواز آماده شد، معلوم شد بخش‌هایی از آن توسط موش‌ها جویده شده است.
نظام ملوک‌الطوایفی

احمد اشرف برای توضیح موانع تاریخی توسعه‌یافتگی ایران، در عین استفاده از دیدگاه‌های مارکس و ماکس وبر، نظریات آنها را در توضیح همه تجربیات مرتبط با نظام سیاسی و اجتماعی در تاریخ ایران کافی ندانسته و مفهوم سومی را مطرح کرده که موسوم به نظام «ملوک‌الطوایفی» است.

شنبه، ۲۶ آبان ۱۴۰۳

نقش حواس و نشانه‌ها از منظر جامعه‌شناسی اقتصادی

نورواکونومیکس

وبینار «نقش حواس و نشانه‌ها در اقتصاد از منظر جامعه‌شناسی اقتصادی (درمقایسه‌ای با نورواکونومیکس)» با سخنرانی رضا مجیدزاده، دکتر علی‌اصغر سعیدی، دکتر احسان رحمانی‌خلیلی و جمعی از دانشجویان جامعه‌شناسی اقتصادی و علاقه‌مندان حوزه جامعه شناسی برگزار شد.
مقوله مصرف در اندیشه گئورگ زیمل

از جمله شاخصه‌هایی که در اندیشه زیمل مورد توجه اندیشمندان پست‌مدرن قرار گرفته، بحث مصرف است. مصرف در تاملات فکری زیمل از مفاهیم حاشیه‌ای بوده است، با این حال تحلیل این مفهوم به همراه مُد جزئی از دلمشغولی‌های زیمل در بحث تناقضات فرهنگ مدرن است. تاملات زیمل درباره مصرف در مقاله «کلان‌شهر و حیات ذهنی» آمده است.

دوشنبه، ۲۱ آبان ۱۴۰۳

گذری به کتاب «ساختن بهشت در جهنم» نوشته ربه‌کا سولنیت

فاجعه و همدلی

ربه‌کا سولنیت در کتاب «ساختن بهشت در جهنم» به بررسی عمیق پنج فاجعه از زلزله۱۹۰۶ در سانفرانسیسکو تا توفان و سیل در نیواورلئان می‌پردازد. سولنیت در لابه‌لای کتاب سراع فجایع مختلفی رفته است که از میان آنها می‌توان نمونه‌های ویژه‌ای را بیرون کشید؛ از جمله فاجعه بمباران هوایی بلیتز لندن، زلزله در چین و آرژانتین، فاجعه هسته‌ای چرنوبیل، موج گرمای شدید شیکاگو در سال۱۹۹۵، زلزله ماناگوئه در نیکاراگوئه که به سرنگونی رژیم کمک کرد. اپیدمی آبله در نیویورک و فوران آتش‌فشان در ایسلند و همه این فجایع و بلایای طبیعی... با ذکر این تعبیر دیوید هاروی «که هیچ‌چیز طبیعی در هیچ فاجعه طبیعی وجود ندارد»، حاوی نیروی رهایی‌بخش و زندگی‌ساز مردمی است که در جهنم ساخته و پرداخته قدرت و ثروت، برای نجات جان‌ها و زندگی‌های بسیاری کوشیدند و دستاوردهای بزرگی را ارمغان آوردند. در اینجا بخش‌هایی از فصل زلزله سانفراسیسکو کتاب مذکور را با ترجمه زهرا زارعی می‌خوانید.
گذری به خاطرات مهدی فرخ

وضعیت ایران در جنگ جهانی دوم

دنیای‌اقتصاد: سیدمهدی فرخ (۱۲۶۵– ۱۴ آذر ۱۳۵۲، تهران) ملقب به مبین‌السلطنه - و بعد معتصم‌السلطنه- دولتمرد ایرانی اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی بود. او نخستین وزیر صنایع و نخستین وزیر خواربار ایران است. نزدیک به نیم قرن مشاغل و مقامات مختلف حکومتی و سیاسی داشت:

شنبه، ۱۹ آبان ۱۴۰۳

رسانه در ایران چگونه حکومتی شد؟

رقیب یکه‌تاز بخش خصوصی

نشریات در ایران از بدو پیدایش به لحاظ منابع مالی و سبک و سیاق نوشتاری حکومتی بوده‌اند. از «کاغذ اخبار» به‌عنوان نخستین نشریه ادواری ایران یاد می‌شود که ۷۰سال پیش از صدور فرمان مشروطه منتشر شد. اگرچه موسس این نشریه میرزا صالح شیرازی بود، اما محتوای محوری آن شامل وقایع دربار و «اقدامات شاهنشاه» بود. این روند تا مقطع انقلاب مشروطه ادامه داشت. در واقع فقط یک انقلاب اجتماعی می‌توانست رسانه را از حریم استیلای حکومت نجات دهد. «وقایع اتفاقیه» سومین روزنامه ایران از سال سوم پادشاهی ناصرالدین‌شاه زیر نظر میرزاتقی‌خان امیر نظام منتشر شد که آن نیز سراسر به اخبار و مطالب حکومتی اختصاص داشت.
استثناگرایی آمریکایی

استثناگرایی آمریکایی مهم‌ترین بنیان هویتی ایالات متحده آمریکاست؛ به‌گونه‌ای‌که درک سیاست خارجی، اقتصاد سرمایه‌داری و پویایی سیاست داخلی این کشور از فهم استثناگرایی آمریکایی می‌گذرد. استثناگرایی آمریکایی، اسطوره بنیادین (Myth) هویت و سیاست آمریکاست؛ اسطوره‌ای هویتی که تاریخ ندارد. آمریکا اما خود را «شهری درخشان بر فراز تپه» (Shining City on a Hill) می‌خواند.

دوشنبه، ۱۴ آبان ۱۴۰۳

مالکیت معنوی فناوری‌‌های بنیادی همچنان در ید ایالات ‌متحده است

تبدیل اقتصاد جهانی به اسلحه‌خانه

پل کروگمن (برنده نوبل اقتصاد در سال ۲۰۰۸): «کتاب امپراتوری زیرزمینی: آمریکا چگونه اقتصاد جهانی را تبدیل به سلاح کرد»، نوشته هنری فارِل و آبراهام نیومن، درباره قدرت نظارت و تحریم‌گری واشنگتن است. این کتاب افشاگرانه توضیح می‌دهد که واشنگتن چگونه به چنین قدرت عجیب و غریبی دست پیدا کرده است و چگونه از آن استفاده می‌کند. فارِل و نیومن با جزئیات توضیح می‌دهند که حادثه ۱۱سپتامبر چگونه ایالات متحده را وادار به استفاده از قدرتش کرد و چگونه بسیاری از بخش‌های تشکیل‌دهنده آن چین و روسیه را تحت فشار قرار دادند.
خاطرات چارلز براور از ۶دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری – لاهه

داوری شمشیر
نقش فناوری تسلیحاتی در جنگ جهانی اول

اولین نسل بمب افکن‌ها

دنیای‌اقتصاد: جنگ جهانی اول (۱۹۱۸-۱۹۱۴) از جمله نقاط عطف تاریخ نظامی و فناوری تسلیحاتی بود. این جنگ، تحولی عظیم در استفاده از فناوری‌های جدید و تسلیحات مدرن ایجاد کرد که تاثیرات عمیقی بر جنگ‌های آینده گذاشت. تفنگ‌های بولت اکشن و مسلسل‌های خودکار (مانند مسلسل مکسیم) به‌طور گسترده‌ای در این جنگ استفاده شدند. مسلسل‌ها امکان آتش سریع و پیوسته را فراهم کردند و به همین دلیل، تلفات انسانی بالایی را به دنبال داشتند. هواپیماها در جنگ جهانی اول برای اولین‌بار به‌عنوان ابزارهای نظامی مورد استفاده قرار گرفتند.

شنبه، ۱۲ آبان ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

آینده ؛ توسعه امپراتوری حقوق

برای هشتادوششمین سالروز تولد من، پسرم یک عکس اورجینال از سیاستمدار مشهور آمریکایی، الیهو روت، به من داد. روت این عکس را امضا کرده بود: «برای فیلیپ سی.جساپ، با احترام و محبت.» جساپ، شاگرد و زندگی‌نامه‌نویس روت، بعدها به‌عنوان یک دیپلمات ارشد آمریکایی خدمت کرد و در دهه۱۹۶۰، به‌عنوان قاضی دادگاه بین‌المللی دادگستری فعالیت کرد. همانند مدل کوچک کشتی CSS Alabama که همچنین یک هدیه ارزشمند از چیپ بود، این تصویر نیز یک هدیه دقیق و متفکرانه از یک وکیل بین‌المللی به وکیل دیگر بود. الیهو روت در نقش‌های مختلفی از جمله دبیر جنگ، وزیر امور خارجه و در نهایت سناتور آمریکا بین سال‌های ۱۸۹۹ تا ۱۹۱۵ خدمت کرد و در اوج دوران «دیپلماسی قایق توپدار» فعالیت داشت؛ یک روش نکوهیده برای وادار کردن دولت‌های ضعیف‌تر به پذیرش شرایط تجاری تحت تهدید توپخانه. تئودور روزولت، رئیس‌جمهور از ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۹، یکی از برجسته‌ترین طرفداران این رویکرد بود.
زوال اندیشه سیاسی در ایران

ارسطو رساله اخلاق نیکوماخوسی را چونان دیباچه‌ای بر سیاست نوشته است. رساله سیاست معلم اوّل، بر‌خلاف عمده رساله‌های او، در آغاز دوره اسلامی، به زبان عربی ترجمه نشد.