رکورد جدید ارزش معاملات خرد سهام در سال ۱۴۰۰ ثبت شد
بازنده بورسی شکاف ارزی
محمد‌امین خدابخش: روز گذشته دماسنج بازار سهام از حرکت صعودی خود باز‌ایستاد و درحالی‌که ارزش معاملات خرد سهام با ثبت رکورد جدیدی در سال 1400 برای نخستین‌‌بار از 26 بهمن ماه سال قبل به‌محدوده 7 هزار و 481 میلیارد تومان رسید، شاخص کل به‌میزان 26/ 0درصد افت کرد.
اینطور که به‌نظر می‌رسد این بازار پس از واکنش مثبت به‌تحولات قیمت دلار در روزهای اخیر، در حال‌حاضر با شناسایی سود از سوی بسیاری از سرمایه‌گذاران نسبت به تداوم روند صعودی کوتاه آمده و در نظر دارد تا با توجه به‌فاصله 10درصدی قیمت ارز در سامانه نیما، بیش از گذشته خود را با واقعیات اقتصاد دستوری وفق دهد چرا‌که در شرایط کنونی رشد قیمت ارز در بازار آزاد بیش از آنکه اثری مثبت بر سودآوری واقعی شرکت‌ها داشته باشد با تکیه‌زدن بر عدم‌توازن حاصل از ارز چند نرخی و تبعیض در قیمت‌گذاری صرفا به‌ایجاد رونق تورمی در بازار سهام منتهی می‌شود.
رکورد بورسی ارزش معاملات
آغاز معاملات هفتگی بازار سهام در روز شنبه هفته‌جاری با افت 26/ 0درصدی میانگین وزنی قیمت‌ها در بورس همراه شد. در این روز نماگر اصلی بازار به‌لطف شدت گرفتن تقاضا در بسیاری از نمادها در دقایق ابتدایی معاملات در حدود 6 هزار واحد رشد کرد، با این حال رشد یادشده دیری نپایید و با افزایش عرضه‌ها در میانه معاملات بسیاری از نمادها مسیر کاهش قیمت را پیش گرفتند. همین امر سبب شد تا در پایان معاملات روز گذشته شاخص‌بورس به‌میزان 3797واحد افت کند. به‌موجب این امر دماسنج اصلی بازار سرمایه نه‌تنها در روز شنبه موفق به‌تداوم پیشروی در روند صعودی بازار نشد بلکه به یک‌میلیون و 480 هزار واحد نزول کرد. به‌موازات این نوسان اما شاخص هموزن، مغلوب تغییرات رخ داده در نمادهای دلاری نشد و پس از نوسان چندباره با جذب بخشی از سرمایه مردم به‌رشد محدود 08/ 0درصدی نائل شد. اینطور که به‌نظر می‌رسد بازار توانسته تا در روز شناسایی سود بسیاری از فعالان حقیقی بازار، بخشی از پول نقد‌شده را در نمادهای کوچک ذخیره و به‌همین طریق راه را برای پیشروی نماگر یاد شده در این‌روز فراهم کند. دقیقا به‌همین دلیل است که در پایان داد و ستدهای روز معاملاتی قبل گروه‌هایی همچون رایانه، سرمایه‌گذاری‌ها، دستگاه‌های برقی و غذایی به‌جز قند پس از دو گروه شیمیایی و خودرویی بیش‌ترین میزان ورود پول حقیقی را به‌خود اختصاص دادند.
اما در آن‌سوی دیگر رقابت حقیقی‌ها و حقوقی‌ها در بازار سرمایه که به‌مبادله حجم بالایی از سهام در روز شنبه منتهی شد، متعاقبا ارزش معاملات نیز به‌طرز چشمگیری افزایش یافت و در حالی‌که تابلوی معاملات بورس تهران برای کل ارزش معاملات به‌ثبت رسیده در این‌روز رقم 9 هزار میلیارد تومانی را نشان می‌داد، ارزش معاملات خرد به‌محدوده 7 هزار و 481 میلیارد تومان رسید که از روز بیست و ششم بهمن ماه سال گذشته بی‌سابقه‌است. این رکورد کم‌سابقه در حالی به‌ثبت رسیده که اگر ارزش معاملات در روز چهارشنبه را نادیده بگیریم، در بیش‌تر روزهای مردادماه ارزش معاملات به‌زحمت از 5هزار میلیارد تومان فراتر رفته‌است.
مجموع این تغییرات سبب شد تا در پایان معاملات روز گذشته خالص خرید حقوقی در بورس تهران به‌محدوده 297 میلیارد تومان برسد. با توجه به‌نوسان دائمی و منفی و مثبت‌شدن مداوم این سنجه در روزها و هفته‌های اخیر بیراه نخواهد بود اگر تغییرات دائمی این متغیر را در بازار سهام ناشی از شناسایی سود فعالان بازار بدانیم. همان‌طور که در گزارش‌های پیشین نیز بارها مورد اشاره قرار گرفت، بازار سهام به‌سبب افت سنگینی که از مردادماه سال قبل تا همین دو ماه گذشته شاهد بود، جوی از نا‌اطمینانی را در میان سرمایه‌گذاران و حتی فعالان قدیمی بازار مشاهده می‌کند. همین امر سبب‌شده تا بر‌خلاف روزهای پر رونق بازار سهام که در سال 99 تا نیمه نخست سال ادامه داشت در حال‌حاضر افق سودآوری سرمایه‌گذاران - یعنی آن میزان از سودی که آنها حاضر می‌شوند با به‌دست آوردن آن در خلال معاملات سهام دارایی خود را نقد کنند بسته به‌میزان ریسک‌پذیری، به‌حدود 10 الی 20 درصد برسد. به‌موجب این تغییر رویکرد نیز طبیعی است که بازار سرمایه نتواند در شرایط کنونی حتی با رشد تقریبا مداوم قیمت دلار خود را در بعد خالص خرید حقیقی به‌شکلی پایدار با روند صعودی وقف دهد. با این حال اگر در روزها و هفته‌های آتی چنین تغییری نیز میسر شود طبیعتا می‌توان شاهد افزایش بیش‌تر تقاضا، ارزش معاملات و در نتیجه تسریع در رشد شاخص کل بورس تهران بود.
زیر سایه دلار
از این‌رو ثبت رقم 26.600 تومانی برای دلار آزاد به‌خوبی نشان می‌دهد که نه‌تنها بازار سهام توانسته در روزهای گذشته گامی محکم‌تر در جهت تثبیت روند صعودی بورس بردارد، بلکه با گذشتن زمان و تثبیت قیمت ارز در کانال 26 هزار تومانی به‌کنشگری متناسب به‌تحولات رخ داده در بازار ارز نیز پرداخته‌است. قیمت هر دلار آمریکا در خلال معاملات روز گذشته از 26 هزار و 600 تومان نیز فراتر رفت.
در صرافی بانک ملی نیز قیمت ارز اختلاف فاحشی با دلار بازار آزاد نداشت و معاملات با قیمت 26 هزار تومان جوش خوردند. این در حالی است که همچنان قیمت دلار نیمایی فاصله قابل‌توجهی با بازار آزاد دارد و شنیده‌ها حاکی از اختلاف حدودا 10 درصدی قیمت این بازار با دلار آزاد است. اینکه چرا این اختلاف فاحش با قیمت واقعی ارز همچنان در بازار نیمایی تداوم دارد، مشخص نیست اما آنچه مشخص است اینکه با بالا رفتن نرخ ارز در بازار آزاد که ناشی از معاملات کنشگران اقتصادی است، پایین‌ماندن نرخ دلار نیمایی نه‌تنها از انگیزه عرضه‌کنندگان در بازار مربوطه می‌کاهد بلکه با کاهش عرضه هم بر روی بازار‌ساز فشار بیشتری ایجاد خواهد کرد و هم با افزایش عدم توازن میان عرضه و تقاضا خود به عاملی تشویق‌کننده برای خریداران تبدیل خواهد شد. اینطور که به‌نظر می‌آید بازار سهام حتی به‌فرض آزاد‌سازی نرخ‌های مختلف در بازار کالاها و خدمات باز‌هم قربانی نرخ‌گذاری دستوری خواهد بود چرا‌که پایین نگاه‌داشتن نرخ ارز در سامانه نیما بدون آنکه اثری محسوس بر قیمت تمام‌شده کالا و خدمات برای مصرف‌کننده داشته باشد صرفا سرمایه‌گذاران را از دستیابی به‌سود واقعی شرکت‌ها که حق طبیعی آنها است، محروم می‌کند. نکته دیگر درباره یک بام و دو هوای نرخ ارز و تاثیر آن بر بازار سرمایه این است که قیمت ارز به‌عنوان علت و علل بسیاری از تغییرات قیمت از دیدگاه مردم عادی خود می‌تواند در چنین مواقعی بر انتظارات تورمی بیفزاید و با انباشته‌شدن تقاضا در بازار ارز میزان بیش‌واکنشی نسبت به‌واقعیات تورمی را افزایش دهد. این در حالی است که بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد نیز در چنین شرایطی به‌دلیل نبود آشنایی کامل با مسائل تحلیلی بنای خرید و فروش خود را همین تغییر قیمت‌ها در بازار آزاد در نظر می‌گیرند و در حالی‌که درآمد سود هر سهم آنان تحت‌تاثیر چرخش قلم سیاستگذاران ارزی در جهت کاهش یا افزایش نرخ ارز است، به‌دریافت سود مطابق با واقعیات موجود دل‌خوش می‌کنند.
جهان به‌نظاره کرونا
اما از موانع داخلی منطقی‌شدن قیمت‌ها در اقتصاد و بازار سهام که بگذریم، این‌روزها یک سیگنال مهم به‌تمامی قیمت‌های جهانی داده شده‌است. غول نامرئی کرونا که هر روز جان عده‌ای را در سراسر دنیا می‌گیرد و در روز گذشته نیز کشور را برای 6 روز کامل به‌تعطیلی کشاند هم‌اکنون سیلی محکمی به‌سرخوشی بازارهای جهانی پس از تولید واکسن زده‌است. در حالی‌که روند صعودی قیمت‌ها تا همین چند ماه قبل در کالاهایی نظیر فولاد و مس و محصولات پتروشیمی شگفتی‌سازمی‌شد و قیمت طلای‌سیاه نیز در کمال ناباوری بازارها ضمن خروج از رکود با سرعت به‌سمت کانال 80 دلاری می‌رفت، با افزایش مجدد تعداد بستری‌های ناشی از کرونا در سرتاسر جهان در میانه هفته قبل، آنچنان تغییر مسیر دادند که انگار نه‌انگار واکسنی ساخته شده بود و به‌زعم بیش‌تر متخصصان این بیماری به‌سوی رام شدن پیش می‌رفت، هم‌اکنون سویه‌های جدید کرونا یکی پس از دیگری پا به‌عرصه وجود می‌گذارند و همه روزه بسیاری از مردم را به‌کام نابودی می‌کشند. دقیقا به‌همین دلیل است که مجددا کرونا نه‌فقط به‌عنوان یک بیماری بلکه به‌شکل تهدیدی برای بازارهای مالی درآمده و بیم از کاهش تقاضای کل در اقتصاد جهانی سودآوری شرکت‌ها را در معرض تهدید قرار داده‌است. از سویی دیگر رشد سرسام آور ترازنامه بانک‌های مرکزی نیز راه را برای اعمال مشوق‌های پولی بیش‌تر بسته و نمی‌توان انتظار داشت که ماشین چاپ پول در سال 2021 همانند دو سال قبل به‌کار خود ادامه دهد. تمامی این‌ها سبب شده تا بورس تهران نیز که بیش از 70 درصد نمادهای آن بر مبنای نرخ دلار قیمت‌گذاری محصولات خود را انجام می‌دهند، بار دیگر تحت‌تاثیر کرونا قرار بگیرد و برای پایداری قیمت‌ها در سطوح فعلی منتظر تحولات آتی در صحنه اقتصاد بین‌الملل باشد. بر این اساس بیراه نیست اگر ضعف تقاضا در بازار سهام طی روزهای اخیر در برخی از نمادهای دلاری را معلول این مساله بدانیم؛ بالاخره هر‌چه که باشد نه فقط در بازارهایی نظیر بورس تهران بلکه در بسیاری دیگر از بورس‌های مطرح جهان قیمت‌ها بر اساس انتظارات تغییر می‌کنند و تصورات فعالان خود از تحولات آتی را به‌نمایش می‌گذارند.
