در گفت‌وگو با فعالان صنعت مطرح شد
ضعف‌ها و قوت‌های صنعت کفش ایران
وقتی می‌گویم هنوز شیوه و مقیاس تولید کفش در کشور صنعتی نشده به این معنی است که برای مثال از کشور عربستان سفارش خرید یک‌میلیون دمپایی داشتیم. ولی به هیچ عنوان ظرفیت تولید و حتی شمارش این تعداد محصول وجود نداشت. عمده تولیدکنندگان ایرانی به‌علت کوچک بودن بازار داخل، فقدان وجود فروشگاه‌های صنعتی و همچنین عدم صادرات در مقیاس‌کوچک تولید می‌‌کنند. تولید در مقیاس‌کوچک هم به این معنی است که خرید و استفاده از ماشین‌‌آلات و تجهیزات صنعتی به صرفه نبوده و به همین دلیل صنعت کفش نیمهصنعتی مانده است.
درباره کفش چرم، باید اشاره کنم که خود چرم در ایران به وفور تولید شده و چرم فرآوری‌شده در ایران نیز از کیفیت قابل قبولی برخوردار است. هرچند باید اشاره کنم که عمده مواد مورد نیاز برای فرآوری چرم مانند رنگ، روغن و... از خارج وارد می‌‌شود و تنها چرم خام از داخل تهیه می‌‌شود. نکته اینجاست که در این فرآوری عمدتا از مواد یا شیوه‌های قدیمی استفاده می‌‌شود که مورد تایید کشورهای خارجی برای صادرات نیست.
همچنین یکی از مشکلات صنعت کفش نبود فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای برای سفارش‌‌گیری در مقیاس بزرگ و صنعتی است. برای این منظور هم در انجمن صنعت کفش سعی کردیم برند فروشگاه‌های چرم تبریز را با همکاری سایر تولیدکنندگان تاسیس کنیم. در این راستا برنامه تاسیس ۱۰۰فروشگاه در دستور کار است که چند فروشگاه تا به امروز به‌صورت آزمایشی تاسیس شده است. متاسفانه از ظرفیت بزرگ‌ترین فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای کفش کشور مانند کفش ملی و بلا به خوبی استفاده نمی‌‌شود. درصورتی‌که فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای و شبکه توزیع می‌‌توانند نقش بسیار مهمی در تقویت این صنعت ایفا کنند.
برای تولید صنعتی کفش نیاز داریم که در حوزه‌های طراحی، خرید، انبارداری، فروش، ماشین‌‌آلات و تکنسین تولید سرمایه‌‌گذاری قابل توجهی انجام شود. ما در انجمن تلاش‌‌هایی در این زمینه انجام دادیم برای مثال با چند دانشگاه در تبریز در حوزه‌های مختلف مربوط به صنعت کفش، از طراحی صنعتی گرفته تا مواد پتروشیمی و بازاریابی و فروش، در حال همکاری هستیم. یا در دولت قبل شهرک صنعتی تخصصی کیف و کفش چالش صنعت را با هدف ایجاد خوشه کیف و کفش در جوار تبریز تاسیس کردیم. ولی با تغییر دولت، نهادهای دولتی و بانک‌‌ها آن‌چنان به تعهدات خود عمل نکردند و ایده ایجاد یک خوشه صنعتی تخصصی کیف و کفش نیمه‌‌کاره ماند. اگر این مجوعه تکمیل شود و سرمایه‌‌گذاری کافی انجام شود، می‌‌توانیم شاهد اولین قطب صنعتی تولید کیف و کفش در کشور باشیم. چراکه تهیه بسیاری از ماشین‌‌آلات صنعتی مورد نیاز برای تولید صنعتی و با مقیاس بالای این صنعت برای واحدهای کوچک تولیدی ممکن نیست. از این رو اگر این واحدها در یک خوشه صنعتی مانند شهرک صنعتی چالش صنعت دور هم جمع شوند، می‌‌توانند به‌صورت مشترک و برای استفاده مشترک این ماشین‌‌آلات گران‌قیمت را تهیه کنند. در حقیقت هدف اصلی از تشکیل این شهرک صنعتی همین بود که برای تکمیل و توسعه نیازمند توجه دولتمردان است.
کلام آخر اینکه عمده توجه دولت‌ها در ایران همواره به صنایع سنگین و منبع‌‌محور بوده است. درحالی‌که صنایع کوچک و تولیدی منبع اصلی تولید اشتغال و کار مولد هستند. پیشنهاد بنده این است که برای یک دوره آزمایشی کوتاه‌‌‌‌مدت هم که شده دولت بخشی کوچکی از سرمایه و انرژی خود را صرف صنایع سبک و تولیدی کند. به شما قول می‌‌دهم موفقیتی که در ایجاد اشتغال و حتی تولید و صادرات به وجود می‌‌آید قابل قیاس با دستاوردهای بخش‌های منبع‌‌محور و معدنی نخواهد بود.
مصطفی کرمانی، تولیدکننده و صادرکننده کفش: ابتدا اجازه بدهید توضیحاتی درخصوص جایگاه ویژه قم در صنعت کفش ارائه کنم. شهرستان قم یکی از قطب‌‌های اصلی صنعت کفش کشور، به‌ویژه کفش‌‌های ماشینی است. کفش‌‌های ماشینی شامل انواع دمپایی و صندل PU، EVA و PVC می‌‌شود. جالب است که بدانید ۸۰درصد ظرفیت تولید کفش ماشینی در استان قم است و حدود ۷۰درصد صادرات این محصول از قم انجام می‌‌شود. تا چند سال پیش عمده مواد اولیه برای این محصولات وارداتی بود؛ ولی خوشبختانه امروز بخش قابل توجهی از مواد اولیه PU، EVA و PVC در داخل تولید می‌‌شود.
هم‌‌اکنون صادرات این محصولات به کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان و حتی اوگاندا و لیبی انجام می‌‌گیرد. هرچند رقبای ترک به بازارهای صادراتی ایران نظر داشته و در تلاش برای تصاحب آن هستند. محصولات ترکیه در این حوزه یعنی کفش ماشینی به علت برخورداری از مزیت‌‌هایی مانند طراحی بهتر و قیمت ارزان‌‌تر رقیب جدی محسوب می‌‌شوند. جالب است که بدانید محصولات ایرانی در این زمینه از نظر کیفیت از رقبای ترک بهتر هستند و مشتریان ما در کشورهای خارجی به این مساله اذعان دارند؛ ولی مشکل در قیمت تمام‌شده بالای محصولات ایرانی است. این مساله هم دلایل متعددی دارد؛ از گرانی تا مشکلات تهیه مواد اولیه تا مشکلات صادرات و مقیاس غیراقتصادی تولید بر قیمت اثرگذار است.
جالب است که بدانید از نظر ماشین‌‌آلات و همچنین تسلط بر فرمولاسیون مواد اولیه وضعیت قابل قبول است و در بعضی حوزه‌ها حتی از ترکیه وضع بهتری داریم. مهم‌ترین ضعف ولی عدم ورود به بحث طراحی و مهندسی معکوس است. در این بخش کشور ترکیه بسیار از ما جلوتر بوده و جا دارد که به این مساله توجه کنیم و متخصصان طراحی صنعتی را به این بخش سوق دهیم. به‌ویژه ازآنجاکه کالاهای پوشیدنی مانند کفش و صندل بسیار تابع مد بوده و به سرعت در حال تغییر است، توسعه یک بخش طراحی پاپوش می‌‌تواند بسیار به ارتقای این صنعت کمک کند.
مساله تعهدات ارزی هم به یکی از مشکلات صادرکنندگان کوچک و موانع توسعه صادرات مبدل شده است؛ چراکه این صادرکنندگان از ظرفیت مالی محدودی برخوردار هستند و مساله تعهد ارزی بار مضاعفی بر آنها تحمیل می‌‌کند. از طرف دیگر مقیاس صادرات این بنگاه‌ها آن‌چنان قابل توجه نیست که انگیزه‌‌ای برای خروج سرمایه و برنگرداندن آن به چرخه اقتصاد داشته باشند. حذف لزوم تعهدات ارزی می‌‌تواند به توسعه صادرات محصولات تولیدی کمک شایان توجهی کند.
در نهایت باید گفت که صنعت کفش در سال‌های اخیر دچار تحولات قابل توجهی شده است؛ به‌طوری‌که قطب‌‌های مختلف تولید کفش و زیره در مناطق مختلف کشور توسعه یافته‌‌اند. هرچند هنوز تا رسیدن به رقبای بین‌‌المللی فاصله قابل توجهی وجود دارد؛ ولی پتانسیل لازم برای توسعه و موفقیت در این صنعت وجود دارد.
علی حسن‌زاده، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع چرم: یکی از اتفاقات خوب صنعت چرم و کفش از سال۱۳۹۳ اتفاق افتاد. در این سال انجمن صنایع چرم ایران با همکاری انجمن صنایع چرم و کفش ایتالیا زمینه را برای بازدید تولیدکنندگان و فعالان صنعت چرم و کفش از نمایشگاه چرم میلان فراهم کرد. این بازدیدهای سالانه که تا پیش از شروع کرونا ادامه داشت، تولیدکنندگان را برای روندهای صنعت چرم و جدیدترین ابتکارات این حوزه آشنا کرد و به باور من تاثیر بسیار مثبتی در صنعت گذاشت.
در حوزه چرم، علاوه بر ماشین‌‌آلات، مواد شیمیایی نقش مهمی ایفا می‌‌کند. تسلط بر این حوزه اهمیت بسزایی دارد و در فقدان وجود یک دانشگاه یا انستیتو چرم، انتقال دانش در این حوزه به سختی صورت می‌‌گیرد. انجمن برای حل این مشکل در شهرک صنعتی چرم‌‌شهر ورامین با همکاری سازمان فنی و حرفه‌‌ای اولین انستیتو چرم کشور را تاسیس کرد؛ ولی متاسفانه پس از برگزاری چند دوره چند روزه، این انستیتو با امکانات و تجهیزات رها شده است و دولت هم حاضر به فعال کردن آن نیست. انجمن صنایع چرم بار آمادگی خود را برای مدیریت و راه‌‌اندازی این مجموعه اعلام کرده که تا امروز در این زمینه موفقیتی پیدا نکردیم.
واقعیت این است که ارزش‌‌افزوده واقعی در محصولات نهایی و مصرفی صنعت چرم است؛ به‌طوری‌که یک محصول نهایی مانند کفش یا کیف می‌‌تواند ارزش افزوده این محصول را تا ۱۰برابر و بیشتر افزایش دهد. مضاف بر اینکه صنایع کفش و کیف بسیار کاربر است و اشتغال‌‌آفرینی بسیار بالایی دارند؛ ولی متاسفانه عمده تولیدی‌‌های کشور به صورت نیمهصنعتی بوده و نیازمند به‌روزرسانی جدی هستند. هرچند تلاش‌‌های خوبی در این چند سال انجام گرفته، ولی آن جدیت و توجه لازم برای توسعه صنایع خرد که اتفاقا اشتغال‌زایی و ارزش‌‌افزوده بالایی به همراه داشته است، دیده نمی‌‌شوند.
رحمان محمدی، تولیدکننده کفش ورزشی: در سال‌های اخیر صنعت کفش و به‌ویژه کتانی یا کفش ورزشی با پیشرفت‌‌های قابل توجهی همراه بوده است. مجموعه خودمان در این سال‌ها دستگاه‌های بافت، تزریق و پرس جدیدی را تهیه کرده است. این اتفاق در بسیاری از تولیدی‌‌های کشور رخ داده است؛ به‌طوری‌که کشورهای همسایه، از عراق، افغانستان، پاکستان و آذربایجان مشتری ما بودند و صادرات قابل توجهی صورت می‌‌گرفت. ولی افزایش قیمت نهاده‌های تولید، به‌ویژه محصولات پتروشیمی داخلی باعث افزایش شدید بهای تمام‌شده محصولات شده است و دیگر خبری از صادرات نیست.
البته باید اذعان کرد که به‌رغم تمام پیشرفت‌‌هایی که صورت گرفته، هنوز فاصله کتانی‌‌های ایرانی با کتانی‌‌های چینی و ویتنامی به‌عنوان رقبای اصلی ما زیاد است و تا وقتی این شکاف پر نشود، امکان رقابت و صادرات جدی وجود ندارد. پر شدن این شکاف هم نیازمند توجه جدی دولت و کارشناسان به مقوله تولید و ارتقای بهره‌‌وری واحدهای تولیدی است. هرچند به نظر می‌‌رسد هیچ توجهی به بنگاه‌های تولیدی نمی‌‌شود و تمام بنگاه‌ها صرفا به اتکای ظرفیت و سرمایه بسیار محدود خود در حال تولید و فعالیت هستند. درحالی‌که برای تولید صنعتی و به‌روز و همچنین نزدیک شدن به رقبا نیازمند کمک‌‌های فنی و مالی هستیم.
واقعیت این است که در چند سال اخیر پیشرفت‌‌های خوبی در ساخت زیره و رویه به‌عنوان اجزای اصلی کتانی داشته‌‌ایم و امروز کارخانه‌های خوبی مشغول تولید باکیفیت این ملزومات هستند. هرچند همان‌طور که گفتم همچنان فاصله با تولیدکنندگان مطرح و صنعتی دنیا زیاد بوده و برای پر کردن این شکاف، همکاری و هماهنگی تولیدکنندگان و دولت به‌ویژه در حوزه کمک‌‌های فنی ضروری است.
بهمن داداش‌پور، تولیدکننده کفش: بنده از ابتدا در حوزه تولید کفش‌‌های ورزشی یا کتانی فعال بودم. اتفاقی که در این سال‌ها افتاده این است که افزایش تنوع نهاده‌های تولید مانند زیره و رویه و همچنین ماشین‌‌آلات مربوطه که از کشور چین به کشور وارد شد باعث ارتقای سطح کمی و کیفی تولید کتانی شده است. حالا تولیدکنندگان خوبی در کشور وجود دارند که زیره‌ها و رویه‌های باکیفیتی تولید می‌‌کنند. هرچند همچنان از نظر تنوع همچنان با بازار کشوری مانند چین فاصله قابل توجهی داریم.
واقعیت این است که هنوز در کشور تولید کفش ورزشی به‌صورت عمدتا کارگاهی صورت می‌‌گیرد و تولیدات کارخانه‌‌ای و صنعتی بزرگ و با کیفیت تقریبا نداریم. یکی از دلایل این موضوع نبود بازار کافی برای تولید در مقیاس بزرگ است. ازآنجاکه بازار ما کاملا داخلی است، امکان تولید در مقیاس بزرگ وجود ندارد. از طرفی همین بازار داخل هم بین بی‌‌نهایت مغازه کوچک و متنوع تقسیم شده است. یعنی اگر فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای کفش خوب داشتیم، این امکان وجود داشت که با تجمیع سفارش‌ها، زمینه برای تولید صنعتی فراهم شود.
