«دنیای‌اقتصاد» وضعیت یکی از صنایع نام‌آشنای بورس را بررسی کرد
سکانسی از عملکرد روانکارها
در ایران، چهار پالایشگاه، شامل روغن ایرانول (شرانول)، بهران (شبهرن)، سپاهان (شسپا) و نفت‌‌‌پارس (شنفت) به تولید روغنهای پایه و محصولات جانبی و نهایی اقدام می‌کنند. تکنولوژی تولید هر چهار پالایشگاه نیز تولید روغن پایه گروه «یک» است. علاوه بر این چهار پالایشگاه، تولیدکنندگان روانکار دیگری نیز فعال هستند که با خرید روغن پایه و اختلاط با سایر مواد افزودنی، اقدام به تولید محصولات مشابه می‌کنند. با توجه به قوانین داخلی و شرایط بازار جهانی نفت، رقابت در این صنعت فشرده و پیچیده است.
نرخ‌ها
از اواسط سال گذشته، با شروع رشد قیمت جهانی نفت‌خام، نرخ انرژی، خدمات حمل‌ونقل و دیگر کالاهای اساسی، بهای تولید این محصول نیز افزایش یافت که رخداد جنگ روسیه و اوکراین نیز موجب شدت‌یافتن این موضوع شد. مشخصا در این خصوص، با وجود ثبات نسبی در نرخ ارز سامانه نیما طی سال 1400، متوسط نرخ هر کیلو لوبکات خریداری‌شده از پالایشگاههای کشور، از 93هزار ریال در ابتدای سال به بیش از 140هزار ریال (دوبرابر) در پایان سال افزایش یافته است. در سایر مواد افزودنی و مواد اولیه وارداتی مورد نیاز تولیدات این صنعت نیز به‌واسطه رشد نرخ‌های جهانی کالاها و خدمات لجستیکی، افزایش قابل‌توجهی را شاهد بودیم.
طی دوره سه‌ماهه 1401 و با افزایش قیمت نفت و موضوعات سیاسی موثر بر بازارهای بین‌المللی، قیمت لوبکات مجددا افزایش یافت که این موضوع باعث زیان‌ده شدن تولید و فروش محصولات روانکار، به‌خصوص روغنهای موتور بنزینی و دیزلی و روغنهای صنعتی و دنده‌ای شد. از این رو با پیگیری‌های مستمر شرکت‌های روغن‌ساز و انجمن صنفی پالایشگاههای تولید روانکار، مکاتبات لازم با سازمان حمایت و سایر نهادهای قانونی بهمنظور اخذ مجوز افزایش قیمت محصولات نهایی یا اصلاح فرمول قیمت‌گذاری مواد اولیه اصلی (لوبکات) صورت پذیرفته است. لازم به ذکر است که در تاریخ 8 خردادماه سال 1401، زمانی که قیمت لوبکات حدود 175هزار ریال به‌ازای هر کیلوگرم بود، مجوز افزایش نرخ 25درصدی برای روغنهای موتور بنزینی و دیزلی صادر شد. این درحالی است که افزایش نرخ لوبکات و نرخ ارز و به تبع آن مواد اولیه وارداتی، به‌مراتب بیشتر از 50درصد بوده است. البته در تیرماه سال گذشته هم مجوز افزایش نرخ محصولات موتوری به‌میزان 41درصد از سوی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان صادر شد. در بازارهای صادراتی نیز پس از گذشت سه‌سال، از نیمه دوم سال 1399 شاهد رشد نرخ‌های جهانی برای محصولات اصلی (روغنهای پایه) بوده‌ایم و روند افزایش نسبی نرخ‌ها در سال 1400 نیز ادامه داشته است. در ادامه، تاثیر این وقایع بر هریک از شرکت‌های تولیدکننده روانکار را بررسی خواهیم کرد.
سپاهان
گروه شرکت نفت سپاهان، سال مالی منتهی به 29اسفند 1400 را با درآمدی بالغ بر 168/ 133میلیارد ریال سپری کرد که این عدد شامل فروش خالص 705هزار تن انواع محصولات داخلی و صادراتی بوده است. عملکرد گروه سپاهان در سال مورد گزارش، نسبت به مدت مشابه سال قبل، درمورد سود ناخالص، سود عملیاتی و سود خالص به‌ترتیب 79، 94 و 107درصد افزایش یافته است. در سال مورد گزارش، فروش داخلی شرکت به میزان 269هزار تن انواع محصولات به ارزش 66.721میلیارد ریال و فروش صادراتی به میزان 436هزار تن انواع محصولات به ارزش 66.447 میلیارد ریال بوده است. میزان تولید شرکت طی سال مورد گزارش، بالغ بر 721هزار تن انواع محصولات بوده که در مقایسه با میزان تولید در مدت مشابه سال قبل، 2درصد افزایش یافته است.
طی سال مورد گزارش، رشد نرخ فروش صادراتی محصولات اصلی، کمتر از متوسط رشد خوراک (لوبکات) محقق شد که با توجه به حاشیه سود مناسب بازار داخلی و در راستای استراتژی کلی شرکت مبنی بر کاهش خام‌فروشی و فروش محصولات نهایی با ارزش‌افزوده بالاتر و توسعه فروش مویرگی، حجم فروش محصولات موتوری نهایی در بازارهای داخلی به میزان 13درصد افزایش یافت که براساس اطلاعات منتشرشده از سوی ستاد تنظیم بازار، سهم محصولات موتوری بنزینی و دیزلی فروخته‌شده از سوی این شرکت در نیمه اول سال، به میزان 26درصد از کل سبد محصولات فروخته‌شده موتوری توسط چهار شرکت روانکار بوده است.
در خصوص نرخ‌های فروش محصولات روغن‌موتور نهایی در بازارهای داخلی، متناسب با مجوز افزایش نرخ این محصولات در ابتدای سال گذشته و در جهت جبران رشد دوبرابری نرخ مواد اولیه مصرفی، متوسط نرخ این گروه از محصولات به دوبرابر نرخ‌های سال گذشته افزایش یافته است. همچنین درخصوص نرخ محصولات فروخته‌شده در بورس‌کالا، از آنجا که سیاست فروش برمبنای شفافیت بیشتر تعریف شده و سهم فروش محصولات داخلی از طریق بورس‌کالا رو به افزایش است، متوسط نرخ‌های فروش در بورس‌کالا نیز متناسب با افزایش قیمت‌های جهانی در مقایسه با سال گذشته، بیش از 100درصد رشد یافته است تا حاشیه سود قبلی حفظ شود. متوسط نرخ‌ها برای محصولات صادراتی اصلی مانند روغن‌پایه نیز همراه با رشد قیمت‌های جهانی، حاکی از حدود 70درصد رشد نسبت به سال قبل بوده است.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در مقایسه با سال گذشته متناسب با افزایش هزینه‌‌‌های تولید حاکی از 87درصد افزایش است. بیش از 95درصد هزینه‌‌‌های تولید را هزینه مواد شامل ماده اولیه اصلی (لوبکات و آیزوریسایکل)، مواد شیمیایی وارداتی و لوازم بسته‌بندی تشکیل می‌دهد. سود خالص سال مالی مورد گزارش گروه در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، 106درصد (شرکت اصلی 102درصد) افزایش نشان می‌دهد. در تجزیه و تحلیل نوسان سود خالص شرکت، باید به آثار افزایش نرخ ارز و قیمت جهانی نفت‌خام بر درآمدها و هزینه‌‌‌ها توجه ویژه‌‌‌ای داشت.
بهران
این شرکت دارای بیشترین تنوع محصول در بین رقبا بوده و علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روز مشتریان و مصرف‌کنندگان، به نیازهای اختصاصی و خاص مشتریان صنعتی پاسخ می‌دهد. شرکت نفت بهران، پیشتازی در عرضه محصولات جدید و تنوع محصولات را به‌عنوان مزیت رقابتی خود هدف‌گذاری کرده است. با توجه به اینکه شرکت نفت بهران محصولات جدید خود را مطابق با آخرین سطوح کیفیت جهانی عرضه می‌کند و علاوه بر رقبای داخلی با رقبای صاحب برند خارجی نیز رقابت می‌کند، توانسته است جایگاه خوبی در این رقابت کسب کند. این شرکت در تاریخ 9 خرداد 1401 مجوز 25درصد افزایش قیمت محصولات خودرویی را دریافت کرده است. همچنین در بین شرکت‌های فعال در صنعت روانکار خودرو با حجم فروش معادل مبلغ 64هزار میلیارد ریال در رده اول قرار دارد. ارزش فروش این شرکت در پایان سال مالی منتهی به 29 اسفند 1400 نسبت به سال قبل حدود 87درصد رشد داشته و با ثبت 114هزار میلیارد ریال در سال، رکورد جدیدی را در درآمد فروش ثبت شده است.
ایرانول
شرکت نفت ایرانول یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان روغنهای پایه، انواع روغنهای موتوری، صنعتی و... محسوب می‌شود. با توجه به واگذاری روغن‌‌‌سازی تهران و آبادان در سال 1381 به شرکت نفت ایرانول، سبد محصولات این شرکت از لحاظ کمی و تنوع بسیار متحول شده، به طوری‌که تولیدات انواع روغن نهایی موتور و صنعتی از حداکثر دو محصول به بیش از 100نوع محصول در بسته‌بندی‌های مختلف و سطوح کیفی بالا تغییر یافته است. «ایرانول» با تکیه بر اختصاصی بودن برایت استاک تولیدی و داشتن واحدهای هایدرو فینیشینگ، انواع محصولات موتوری و صنعتی را با بالاترین سطوح کیفیت موردنیاز بازار صنایع و خودرو تولید و عرضه می‌کند.
رشد فروش داخلی شرکت نفت ایرانول در صنعت روانکار در سال 1400 نسبت به سال قبل 106درصد بوده است. شرکت در سال مالی 1400 در بین شرکت‌های فعال در این صنعت با حجم فروشی معادل 417هزار و 639مترمکعب در رتبه اول از نظر میزان و با حجم فروش معادل 66هزار میلیارد ریال در رده دوم از نظر ریالی قرار گرفته است.
نفت پارس
محصولات پالایشگاه نفت پارس در بازارهای داخلی و بین‌المللی، جایگاه مناسبی را در اختیار دارند. شرکت نفت پارس در حوزه تولید گریس، بزرگ‌ترین تولیدکننده در خاورمیانه است و درخصوص تولید سایر روانکارها، محصولاتی باکیفیت و مورد اعتماد در بازارهای داخلی و صادراتی ارائه می‌کند.
تولید حدود 97میلیون لیتر روغن پایه و بالغ بر 110میلیون لیتر انواع محصول نهایی روغن جمعا به میزان بیش از 207میلیون لیتر روغن که بالاترین میزان تولید شرکت نفت پارس از بدو تاسیس تاکنون بوده و تحقق صادرات بیش از 8/ 131میلیون دلار در سال 1400 از دستاوردهای اصلی این شرکت بوده است.
ریسک‌ها
شرکت‌های تولیدکننده روغن موتور مانند هر صنعت دیگری با ریسک‌هایی مواجه‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
ریسک مالی
در دوره جاری، به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه، افزایش نرخ ارز و تورم و همچنین عدم‌افزایش متناسب قیمت فروش محصولات بر اساس رشد بهای تمام‌شده، نیاز به سرمایه در گردش شرکت افزایش یافته است.
نوسانات نرخ ارز
این ریسک یکی از ریسک‌های سیستماتیک است. از آنجا که عدم‌اطمینان از میزان نوسانات برای هر بنگاه اقتصادی ریسک تلقی می‌شود و می‌تواند دارایی‌ها و بدهی‌های موسسات را تحت‌تاثیر جدی قرار دهد، یکی از مسائل مهم و تعیین‌کننده در هزینه تمام‌شده واحدهای صنعتی، نرخ ارز و نوسانات آن است. نوساناتی که گاه امکان برنامه‌ریزی و تعیین قیمت مناسب را از این واحدها گرفته است و در اکثر مواقع باعث بالا رفتن هزینه تولید و در نتیجه پایین آمدن توان رقابتی آنها می‌شود. نوسانات نرخ ارز و تاثیر آن بر بهای تمام‌شده محصولات، بر میزان خرید مشتریان و حضور موثر در مناقصات با ارائه قیمت‌های رقابتی تاثیر مستقیم دارد و به‌طور مستقیم در سود‌آوری و درآمد شرکت تاثیر‌گذار است.
ریسک تورم
ریسک تورم باعث تشدید ریسک‌های نرخ ارز، نرخ بهره و ریسک نقدینگی می‌شود؛ اما از آنجا که این متغیرها به صورت مجزا در ساختار مدیریت ریسک بررسی می‌شود، این اثرات در شاخص‌‌‌های تخصصی خود مورد توجه قرار میگیرند. با توجه به اینکه حدود 96درصد بهای تمام‌شده تولیدات شرکت‌ها مربوط به مواد اولیه (عمدتا لوبکات و مواد افزونی) بوده و متاثر از نرخ تورم نیست، سطح این ریسک در بهران کم ارزیابی می‌شود. اما در برهه‌‌‌ای از زمان، تورم بالا موجب افت کیفیت مواد داخلی و اختلال در دسترسی به آنها خواهد بود. عمده اثر نرخ تورم در کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان و طولانی‌تر شدن زمان تعویض روانکارها را به دنبال خواهد داشت.
ریسک کاهش قیمت محصولات
قیمت محصولات با قیمت‌های جهانی نفت رابطه مستقیم دارد. بنابراین نوسانات بازار و نوسانات قیمت مواد اولیه بر قیمت محصولات تاثیر مستقیم داشته و میزان حاشیه سود تولیدکننده را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
