استقبال مردم از ترویج پرسشگری و تنوع سلایق
شبکه‌های اجتماعی رسانه مستقل ایرانیان
این واقعیت هر‌از‌گاهی از دل آمار رشد کاربران فضای مجازی هم بیرون می‌زند چنان که بر‌اساس جدیدترین نتایج مرکز آمار ایران افراد بالای ۱۵ سال در ایران به‌طور متوسط یک ساعت و ٤دقیقه در روز در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند. آماری که به گفته رئیس مرکز فناوری اطلاعات ایران در برابر میانگین سرانه مطالعه روزنامه که یک ساعت و ۲۷ دقیقه و مطالعه کتاب غیردرسی (به غیر از ادعیه) ۴ساعت و ۳۴ دقیقه در ماه است، جای تامل و بررسی دارد. به گفته امیر ناظمی، زمان حضور ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی حدود ۳۰ برابر زمان مطالعه روزنامه و ۹ برابر زمان کتابخوانی است. او معتقد است با تغییر نگاه از تهدیدمحوری به فرصت‌محوری، به شرط حضور گروه‌های مرجع، نویسندگان و پژوهشگران در شبکه‌های اجتماعی فرصتی بزرگ برای ارتقای آگاهی عمومی پدید خواهد آمد.
اخباری که اخیرا پر‌رنگ شدند
- بیرون راندن یک نماینده مجلس در پی توهین به کارمندان گمرک و مقصر شناخته شدن وی از سوی نهادهای نظارتی.
- دو کودک کار که در کرمان توسط پیمانکار شهرداری مجبور به خوردن گل‌هایی شدند که در دستشان بود و به مردم می‌فروختند.
- مرگ ۱۰ دانشجوی دانشگاه علوم تحقیقات در پی بریدن ترمز اتوبوس دانشجویان و سقوط آن به دره. پسری که صحنه کتک زدن دختری را به‌صورت زنده در اینستاگرام پخش کرد.
- فیلم شادی سربازان در یک گروه موزیک و در نهایت حمله سگی در لواسان به دختر بچه‌ای که منجر به زخمی شدن او شد.
همه این اتفاقات ظرف کمتر از 45 دقیقه به اخبار داغ روز در زمان وقوع خود تبدیل شدند. اخباری که تا پیش از این و در نبود شبکه‌های پیام‌رسان شاید ماه‌ها طول می‌کشید در حوزه‌های خبری‌شان به ترند جهانی مبدل شوند. آخرین آمار مرکز آمار ایران درباره حضور ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی در سال 96 می‌گوید که از بین شبکه‌های اجتماعی، تلگرام با 5/ 94درصد و پس از آن اینستاگرام با 1/ 43 درصد بیشترین عضویت را داشته‌اند. کارشناسان معتقدند در ایران فقدان رسانههای مستقل به قدرتمند شدن موجی از شبکه‌های اجتماعی کمک کرده است تا در آن افراد با دیدگاه‌های مختلف فرصتی برای بیان نظراتشان داشته باشند. همچنین اما و اگرهایی که در سال‌های اخیر درباره ساختار برنامه‌سازی درصدا و سیمای ایران به وجود آمده موجب شده تا به موج گریز مخاطبان به سمت فضای مجازی و انتخاب یکی از شبکه‌های قدرتمند پیان‌رسان افزوده شود.
کمبود رسانه مستقل
چندی پیش مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: شمار رسانههای مستقل در ایران کم است و دوره نادیده گرفتن رسانه اجتماعی به سر رسیده است. حمیدرضا ضیایی‌پرور با اشاره به جایگاهی که شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه پیام‌رسان تلگرام در جامعه ایران کسب کرده‌اند می‌گوید، مردم از طریق موبایل «از همه چیز» مطلع می‌شوند و در شبکه‌های اجتماعی «علاوه بر خواندن می‌توان واکنش هم نشان داد». او می‌گوید، نقش شبکه‌های اجتماعی در افکار عمومی ایران چنان برجسته است که توانسته نماینده سراوان در مجلس را به دلیل رفتارش با یک کارمند گمرک «از موضع طلبکارانه به عذرخواهی» بکشاند.
ضیایی‌پرور می‌گوید: «مرجعیت رسانه‌ای در کشور از رسانه داخلی به رسانههای خارجی تغییر کرده و طبق بررسی‌ها، «نخبگان سیاسی، فکری و سرمایه‌ای کشور مخاطب رسانه خارجی هستند.» رسانه غالب طبقه متوسط جامعه نیز فضای مجازی است و طبقات پایین‌دستی نیز از رسانههای دولتی استفاده می‌کنند «هرچند که ماهواره هم دارند». او تشریح کرد: «بالغ بر ۶۰درصد از مردم به اینترنت دسترسی دارند. یعنی چیزی حدود ۵۵ میلیون نفر که از این تعداد، بین ۴۰ تا ۴۵ میلیون نفر از تلگرام استفاده می‌کنند و در واقع رسانه ملی ایران تلگرام است. هرچند که فیلتر کردند و سیاست انقباضی تشکیل دادند اما مردم ترکش نکردند.» ضیایی‌پرور تاکید کرد: «دوره‌ای که ما رسانه اجتماعی را نادیده بگیریم تمام شده و امروز وارد رسانه فردی شده‌ایم. یعنی یک فرد می‌تواند یک زلزله هشت ریشتری رسانه‌ای ایجاد کند.» مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت ارشاد همچنین اینستاگرام را رسانه دوم و توییتر با ۱۰ میلیون مشترک را رسانه سوم مجازی در کشور خواند و گفت: «اکثر افراد فعال در حوزه سیاسی در توییتر حضور دارند. توییتر رسانه گروه نخبگانی است که گروه مرجع هم هستند.»
گرایش جامعه به داشتن تریبون آزاد
اشاره به قدرت شبکه‌های اجتماعی همچنین از سوی مراجع مذهبی هم مورد تاکید است. روز گذشته یکی از مراجع تقلید اشاره‌ای به فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی در بین مردم کرد و گفت: «در گذشته تریبون در دست افراد خاص بود اما امروز فضای مجازی برای همه تریبون شده است.» به گفته آیت‌الله مکارم‌شیرازی مثلا همین فردی که اخیرا خلع لباس شد، در فضای مجازی یک میلیون و ۲۰۰ هزار دنبال‌کننده داشته است. گرایش مردم به داشتن رسانه‌ای که بی‌طرفانه و همه‌جانبه راوی اخبار باشد حتی در تازه‌ترین نظرسنجی مرکز افکار‌سنجی ایسپا نیز نمایان است. در این نظرسنجی در یکی از سوالات جمله «وجود رادیو و تلویزیون خصوصی در کشور که تحت کنترل دولت نباشد به نفع همه مردم ایران است» به پاسخگویان ارائه شد که در مجموع ۳/ ۴۲ درصد موافق و ۱/ ۲۴ درصد مخالف این جمله بوده‌اند. مابقی نیز یا مردد بوده یا اظهار نظر نکرده‌اند.
در سوال دیگری ۸/ ۶۱ درصد مردم موافق این جمله بودند که «روزنامه‌ها باید آزاد باشند تا واقعیت‌ها را، هر چه هست بنویسند و حکومت حق ندارد جلوی آنها را بگیرد» و در مقابل ۱۴درصد هم مخالف بوده‌اند. بقیه نیز یا مردد بوده یا به سوال پاسخ نداده‌اند. آنچه مشخص است اینکه یکی از ویژگی‌های جذاب و مورد علاقه کاربران در شبکه‌های اجتماعی در اختیار داشتن فضای بدون سانسور و انعکاس اخبار از سوی تمام جهت‌های فکری است که این انتخاب را به مخاطب می‌دهد که آنچه درست است را با دلایل و شواهد کافی از میان هزار منبع انتخاب کند. امکان ابراز نظر و واکنش نسبت به وقایع و دنبال کردن لحظه‌ای اخبار به این جذابیت افزوده و همین دلایل کافی است این واقعیت بزرگ‌تر شود که شبکه‌های اجتماعی تنها رسانههای مستقل در دسترس هستند.
ارسال نظر