انعطاف در زنجیره عرضه
من می‌توانم شرط ببندم که به‌رغم تمام سیگنال‌هایی که خلاف این پیش‌بینی را نشان می‌دهد، سال‌جدید میلادی سالی است که در آن جهانی‌شدن تقویت خواهد شد. برای درک علل رونق یافتن جهانی‌شدن، به مجموعه‌ای از اعداد و ارقام که هر سال از سوی شرکت حمل‌ونقل دی‌اچ‌ال و دانشکده تجاری اشترن دانشگاه نیویورک جمع‌آوری می‌شود نگاه می‌کنیم. تازه‌ترین گزارش که اوایل ماه گذشته میلادی منتشر شد نشان می‌دهد سال گذشته جهانی‌شدن حداقل برای مدتی کوتاه تضعیف شد. اگر وضعیت سال ۲۰۰۰ را معیار و آن را صد در نظر بگیریم شاخص جهانی‌شدن سال ۲۰۱۷ معادل ۱۲۶ بود و در دو سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ رقم یاد شده ۱۲۲ بود. سال گذشته رقم شاخص بین ۱۱۱ تا ۱۲۱ قرار داشته است.
البته هنوز رقم دقیق آن مشخص نیست اما حتی اگر ثابت شود رقم یاد شده در سال گذشته ۱۱۱ بوده، این رقم نسبت به رقم مربوط به سال ۲۰۰۸ بالاتر است و جزئیات گزارش نشان می‌دهد سال‌جاری میلادی رقم شاخص جهانی‌شدن افزایش خواهد یافت. این یک خبر مثبت برای شرکت دی‌اچ‌ال است. زیرا درآمد این شرکت به رونق فعالیت‌های اقتصادی فرامرزی وابسته است. یک دلیل برای خوش‌بین بودن درباره وضعیت فعالیت‌های تجاری فرامرزی در سال‌جاری این است که جهانی‌شدن جنبه‌های گوناگون دارد و تمامی این جنبه‌ها همواره در یک مسیر تغییر نمی‌کنند.
در تحقیقات شرکت دی‌اچ‌ال و دانشکده تجاری اشترن دانشگاه نیویورک، جابه‌جایی در چهار حوزه بررسی می‌شود: جابه‌جایی انسان‌ها، پول، کالا و ایده‌ها. در نخستین حوزه یعنی جابه‌جایی انسان‌ها، بدون شک جهانی‌شدن سال گذشته به پایین‌ترین سطح از سال ۱۹۹۰ کاهش یافت. تعجبی ندارد که چنین کاهشی رخ داد. زیرا کشورها مرزهای خود با دیگر کشورها را بستند و مسافرت‌ها به شدت کاهش یافت تا از همه‌گیری کرونا جلوگیری شود. جابه‌جایی پول نیز سال گذشته کاهش یافت. مبادلات تجاری نیز از همان الگو پیروی کرد. با آنکه اواخر سده بیستم شاهد رشد سریع تجارت بین‌المللی بودیم، زیرا شرکت‌های غربی زنجیره‌های جهانی عرضه را به وجود آوردند، جهانی‌شدن در حوزه تجارت در سال‌های اخیر کمی کند شده است و یکی از مهم‌ترین عوامل آن، تنش‌های تجاری بین چین و آمریکاست.
بهار سال گذشته به‌دلیل همه‌گیری کرونا و توقف فعالیت‌های اقتصادی در بسیاری از کشورها، میزان مبادلات تجاری کاهش یافت. اما اگر با دقت بیشتری به تصویر تجارت جهانی نگاه کنیم می‌بینیم که روندها چندان ساده نیستند و پیچیدگی‌هایی در آنها مشاهده می‌شود. از بهار سال گذشته فعالیت‌های تجاری بسیار سریع‌تر از آنچه بسیاری از اقتصاددانان پیش‌بینی کرده بودند رشد کرده است. در واقع اکنون میزان تجارت تنها ۳ تا ۴ درصد کمتر از ابتدای سال یعنی قبل از آغاز همه‌گیری کروناست. سازمان جهانی تجارت معتقد است سال ۲۰۲۰ حجم کلی تجارت جهانی تنها ۲/ ۹ درصد کاهش یافته است. در ماه آوریل پیش‌بینی شده بود، میزان کاهش ۹/ ۱۲ درصد است. البته رشد فعالیت‌ها احتمالا کند خواهد شد، زیرا بخشی از آن رشد حاصل اقدام شرکت‌ها به پرکردن انبارها از کالاست.
نکته جالب توجه این است که شرکت‌ها آن‌طور که برخی تحلیلگران بدبین پیش‌بینی کرده بودند درحال تغییر زنجیره‌های عرضه خود نیستند. مطمئنا نشانه‌هایی از نگرانی در مدیران شرکت‌ها درباره ریسک‌های فرامرزی وجود دارد. تحقیق جدید درباره ۱۰هزار شرکت بین‌المللی که از سوی بانک اچ‌اس‌پی‌سی انجام شده نشان می‌دهد ۹۳ درصد آنها درباره زنجیره عرضه خود نگران هستند و علت این نگرانی، ریسک‌های سیاسی و حمایت‌گرایی است. گزارش جداگانه‌ای که از سوی موسسه مک کنزی انجام شده نیز نشان می‌دهد شرکت‌ها پیش‌بینی می‌کنند به علل گوناگون از جمله تغییرات آب و هوایی، حملات سایبری، ناآرامی‌های سیاسی یا جنگ‌های تجاری، اختلال‌های در زنجیره عرضه شان رخ خواهد داد.
بنابراین همه‌گیری کرونا تنها یکی از عوامل اختلال محسوب می‌شود. این‌گونه نگرانی‌ها سبب شده برخی شرکت‌ها ترجیح دهند فعالیت‌های خود را به کشورشان باز‌گردانند. این یکی از درخواست‌ها در مجموعه سیاست‌های مبتنی بر حمایت‌گرایی است که در چهار سال گذشته ترامپ به‌دنبال آن بوده است. اما واقعیت این است که اکثر شرکت‌ها مشغول انجام اقدامات دیگری هستند. گزارش‌های منتشر شده از سوی مک کنزی و بانک اچ‌اس‌بی‌سی نشان می‌دهد شرکت‌های یاد شده به جای تکیه بر یک زنجیره عرضه در حال برنامه‌ریزی برای متنوع کردن مکان‌های فعالیت خود هستند. در واقع آنها ترجیح داده‌اند از طریق ایجاد تنوع، از ریسک بکاهند. تحلیلگران بانک اچ‌اس‌بی‌سی معتقدند سال‌جاری میلادی فعالیت‌های تجاری رونق قابل ملاحظه خواهد داشت.
شرکت‌ها به‌دنبال تغییر شکل زنجیره‌های عرضه و منعطف کردن آنها هستند و مبادلات کالا به فراسوی مرزها همچنان افزایش خواهد یافت. بررسی‌هایی که از سوی شرکت دی‌اچ‌ال و دانشکده تجاری اشترن دانشگاه نیویورک انجام شده همچنین نشان می‌دهد چهارمین جنبه جهانی‌شدن یعنی جریان اطلاعات در سال‌های اخیر به دلایل گوناگون از جمله گسترش اینترنت افزایش یافته است و همه‌گیری کرونا بر سرعت این روند افزوده است. ترافیک فرامرزی اینترنت از اواسط سال ۲۰۱۹ تا اواسط سال گذشته ۴۸ درصد افزایش یافت و این، دو برابر متوسط رشد سالانه در سه سال قبل از سال ۲۰۱۹ است. از لحاظ نظری، رشد ترافیک اینترنت و استفاده از ابزارهای ارتباطی دیجیتال نیاز به ارتباط‌های فیزیکی را کم می‌کند. برای مثال ویدئو کال جایگزین سفر می‌شود.
جهانی‌شدن اطلاعات زمینه رشد تجارت الکترونیک جهانی را فراهم می‌کند در نتیجه زنجیره‌های فرامرزی عرضه منعطف‌تر می‌شوند و همکاری‌ها در حوزه‌هایی نظیر تحقیقات درباره واکسن کرونا افزایش می‌یابد. اما حمایت‌گرایی همچنان یک ریسک محسوب می‌شود. محدودیت‌هایی که چین بر شبکه اینترنت اعمال کرده نگران‌کننده است. اما حتی این عامل نیز نمی‌تواند این چهارمین جنبه جهانی‌شدن را تضعیف کند، البته حداقل در آینده نزدیک. بنابراین بار دیگر که یک سیاستمدار یا رای‌دهنده علیه جهانی‌شدن صحبت کرد، از او بپرسید منظور او کدام جنبه جهانی‌شدن است. همه‌گیری کرونا سبب شده جهانی‌شدن جهش کند، اما جهانی‌شدن از میان نرفته است در واقع سال‌جاری میلادی احتمالا شاهد یک رونق تعجب‌برانگیز در حوزه جهانی‌شدن خواهیم بود.
