تجربه‌‌‌نگاری سیستم مبادله انتشار گازهای گلخانهای (ETS)
در این میان، کشورهای چین با ۱۱.۴۰میلیارد تن و ایالات‌متحده آمریکا با ۵.۰۶میلیارد تن در صدر تولیدکنندگان CO۲ جهانی قرار دارند. همچنین، در این سال برای ایران انتشار CO۲به میزان ۶۹۰.۶۴میلیون تن ثبت شده که نسبت به سایر کشورهای منطقه جنوب غرب آسیا (به‌عنوان مثال عربستان‌سعودی و ترکیه) به‌نسبت بالاتر بوده است. همان‌گونه که گفته شد با توجه به اهمیت انتشار CO۲ در محیط‌زیست، کشورهای جهان طی دهه‌‌‌های گذشته توافق‌نامه‌های بین‌المللی را جهت کاهش انتشار CO۲ امضا و اجرا کردهاند که از مهم‌ترین موارد میتوان به پیمان کیوتو (Kyoto Protocol) و توافق پاریس (Paris Agreement) اشاره کرد. از این‌رو، در ادامه به معرفی سیستم مبادله انتشار گازهای گلخانهای (ETS: Emissions Trading System) پرداخته خواهد شد.
سیستم مبادله انتشار گازهای گلخانهای (ETS) چیست؟
به نقل از کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب‌وهوا (UNFCCC) (https://unfccc.int/process/the-kyoto-protocol/mechanisms/emissions-trading) تجارت انتشار GHG، همان‌گونه که در «ماده ۱۷ پروتکل کیوتو» تعیین شده است، به کشورهایی (یا شرکت‌هایی) که واحدهای انتشار کمتری دارند اجازه می‌دهد تا این ظرفیت مازاد را به کشورهایی (یا شرکت‌هایی) که بیش از اهداف سقف انتشار CO۲ قرار دارند، بفروشند. بنابراین، یک کالای جدید در قالب کاهش یا حذف انتشار GHG ایجاد شد. از آنجا که CO۲ گاز اصلی گلخانهای است، اکنون از بازاری تحت عنوان «بازار تجارت کربن» صحبت می‌شود. ETS یک سازوکار «سقف و تجارت» است. اول از همه یک «سقف» تعیین می‌شود؛ «محدودیتی در میزان کل انتشار گازهای گلخانهای» که این سقف توسط اهداف و سیاستهای زیست‌محیطی یک کشور تعیین می‌شود. با برقراری این موضوع، در ادامه اجرای سیاستهای مربوطه سقف انتشار به‌تدریج کاهش می‌‌‌یابد و به تبع آن حجم کل انتشار کشور نیز کاهش خواهد یافت.
به‌عنوان مثال، تا سال ۲۰۲۰ میلادی، انتشار گازهای گلخانهای از بخش‌‌‌های تحت ETS اتحادیه اروپا باید ۲۱درصد کمتر از انتشار در سال ۲۰۰۵ میلادی باشد. همچنین، کمیسیون اتحادیه اروپا کاهش ۴۳درصدی را تا سال ۲۰۳۰ میلادی پیشنهاد کرده است. در سوی دیگر نیز «تجارت» از طریق معاملات در واحدهایی که حق تولید حجم ثابتی از انتشار GHG را تشکیل می‌دهند، صورت می‌گیرد. تعداد واحدهای موجود محدود است و این مهم به آنها ارزش مالی می‌دهد. عرضه و تقاضا در بازار تعیین‌کننده ارزش (قیمت) واحدهای قابل مبادله است.
تجربه‌‌‌نگاری جهانی در ETS:
از زمان معرفی اولین ETS برای گازهای گلخانهای در اتحادیه اروپا (سال 2005 میلادی)، بسیاری از سیستم‌های دیگر در آمریکای شمالی، آسیا و منطقه اقیانوس آرام در سطوح منطقه‌ای، ملی و محلی ظهور کردهاند. همچنین، چند حوزه دیگر هم‌اکنون در حال بررسی اجرای ETS داخلی خود هستند، در حالی که برخی ازETSهای تاسیس‌شده اقداماتی را برای اصلاح و در برخی موارد مرتبط کردن سیستم‌های خود انجام داده‌اند (https://icapcarbonaction.com/en/about-emissions-trading-systems). براساس اطلاعات بررسیشده، اتحادیه اروپا از سال 2005 سیستم مبادله انتشار گازهای گلخانهای (ETS) را راهاندازی کرده و اکنون متوسط قیمت هر تن انتشار دی‌اکسید کربن (CO2) در بازار مبادله آن برابر با 83.10دلار است. همچنین، منطقه کبک (Québec) در کشور کانادا با متوسط قیمت هر تن انتشار CO2 برابر با 32.93دلار و با میزان درآمد کل از زمان بهره‌برداری (2013 میلادی) 6،463میلیارد دلار، بالاترین میزان درآمد را در بین کشورهای بررسیشده داشته است. به‌منظور درک بهتر این میزان درآمد 10ساله میتوان این‌گونه تصور کرد که با فرض قیمت یک‌میلیون دلار به‌ازای یک‌مگاوات (MW) توربین بادی (هزینه معروف در زمان نگارش این یادداشت) و ضریب ظرفیت(CF) 50 (نصب در مناطق مستعد نظیر خواف استان خراسان رضوی)، با این درآمد تجمعی در زمان حاضر میتوان 6،463گیگاوات (GW) نیروگاه بادی تاسیس کرد که سالانه بیش از 28هزار تراوات ساعت (TWh) تولید برق خواهد داشت!
جمع‌‌‌بندی
همان‌گونه که اشاره شد ایران در منطقه جنوب غرب آسیا -نسبت به سایر کشورهای همسایه خود- میزان انتشار بسیار بالاتری را در گازهای گلخانهای (GHG) و به‌ویژه در انتشار دی‌اکسید کربن (CO2) تجربه می‌کند. این مهم می‌‌‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که از مهم‌ترین آنها میتوان به فرسوده بودن بخش‌‌‌های اصلی اقتصاد ایران نظیر صنعت، برق، حمل‌ونقل و ساختمان اشاره کرد. همچنین باید در نظر داشت که اقتصاد ایران به سوختهای فسیلی و به‌صورت انبوه به سوخت گاز طبیعی وابسته است. این مساله در تولید برق، گرداندن چرخ صنایع عمده و برقراری حمل‌ونقل بسیار برجسته است.
اهمیت مطالعه در زمینه بازار تجارت انتشار کربن (ETS) از آنجا مفید است که این مهم می‌‌‌تواند موجب بهبود عملکرد بخش‌‌‌های مختلف اقتصاد ایران شود. به‌عنوان مثال، برای یک کارخانه مشمول خرید گواهی انتشار CO2 در کشور آلمان به‌صرفه است که به‌جای تحمیل هزینه‌‌‌های هنگفت برای ارتقای کارآیی سیستم داخلی خود یا پرداخت هزینه برای خرید گواهی انتشار CO2، در زمینه سرمایه‌گذاری در ارتقای بهره‌‌‌وری و راندمان یک کارخانه در ایران مبادرت ورزد. این مهم از آنجا اهمیت داشته که آلمان می‌‌‌تواند گواهی مربوط به ارتقای راندمان یک کارخانه در ایران و کاهش انتشار کربن را با تعهدات خود استهلاک دهد و ایران نیز از این موضوع در ابعاد اقتصادی و محیط‌زیستی منتفع خواهد شد. همچنین، تمایل دنیا به تولیدات با انتشار کربن صفر (محصولات سبز) از اهمیت بالایی برخوردار است. این مهم هم‌اکنون در کشورهای زیادی مورد توجه دولتمردان و نیز عموم جامعه قرار گرفته و شاید تا مدتی دیگر برچسب تولید سبز محصولات مانند نشان استاندارد و سیب سلامت (در ایران) از اهمیت زیادی در نگاه بازار تولید و صادرات کشورهای ایفا کند.
از این رو، نمی‌توان از چنین نکته مهمی غفلت ورزید و شاید یکی از راهکارهای حیاتی اجبار به تولیدات سبز در بعد کلان مملکت روی آوردن به توسعه انرژیهای سبز و نیز محصولات سبز باشد (محصولاتی که در فرآیند تولید آنها از انرژیهای پاک استفاده شده باشد). شایان ذکر است که هم‌اکنون در ایران براساس ماده «16» قانون جهش تولید دانش‌بنیان صنایع بزرگ کشور مکلف به نصب انرژیهای تجدیدپذیر یا خرید گواهی مربوط به آن در بورس سبز انرژی شده‌اند و به نظر می‌رسد برنامه‌‌‌ریزان اجتماعی و سیاستگذاران مربوطه باید با جدیت بیشتری این مسیر را لایروبی کنند. در پایان میتوان این‌گونه جمع‌‌‌بندی کرد که روند دنیا و کشورهای توسعه‌یافته و نیز در حال توسعه به استفاده از انرژیهای پاک به‌جای انرژیهای کثیف (سوختهای فسیلی) است.
ایران به دلیل اتکا به فروش محصولات اساسی نظیر فولاد، پتروشیمی، سیمان و... به خارج از کشور (صادرات محصولات)، در صورت غفلت از سیستم مبادله کربن و سیاستهای مربوط به اقتصاد کم‌کربن، شاید سهم بازار صادرات خود را در کشورهای منطقه و سایر کشورهای مقصد محصولات استراتژیک خود از دست بدهد. بنابراین، تدوین سیاستهای مربوط به اقتصاد کم‌کربن و راهاندازی سیستم تجارت انتشار CO2 در کشور از توجیه فنی-اقتصادی بالایی برخوردار است.
