آیا بلاک‌چین ابزار مناسبی برای دورزدن تحریم‌هاست؟
بسیج ارزهای دیجیتال در مقابل تحریم‌ها
خرید، فروش و انتقال دلار در دهه‌های گذشته به شکل فیزیکی انجام می‌شد که مشکلات بسیاری را با خود به‌همراه داشت. علاوه‌بر سرعت کم انتقال، تحریم‌ها منجر به ایجاد کارمزد‌‌‌‌‌‌‌های اضافی و ریسک‌هایی می‌شدند که سرمایه مردم و صاحبان کسب‌وکار‌‌‌‌‌‌‌ها را تهدید می‌کردند. شرایطی که در سال۱۳۹۸ و با همه‌‌‌‌‌‌‌گیری کرونا دستخوش تغییرات گسترده‌ای شد.
با اجبار رعایت فاصله اجتماعی و خانه‌نشینی، بسیاری از فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های اقتصادی به شکل دیجیتال و آنلاین دنبال شد. در این بین، ارزهای دیجیتال توجه بسیاری را به خود جلب کردند و سرمایه‌گذاری رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها در ایران و جهان گسترش یافت. درحالی‌که بازار ارزهای دیجیتال فعالیت خود را با عرضه بیت‌کوین در سال۲۰۰۹ آغاز کرده‌است، اما بزرگ‌ترین جهش قیمتی، رشد سرمایه‌گذاری و استفاده از ارزهای دیجیتال در سال‌های کرونا رخ‌داد و این دارایی‌های نوین دیجیتالی به‌طور گسترده مورد‌استفاده قرارگرفتند.
علاوه بر مزایای استفاده از ارزهای دیجیتال در معاملات سریع و آسان مالی، رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها در دورزدن تحریم‌ها نیز کاربرد دارند. کاربردی که هم‌اکنون توسط کشور‌‌‌‌‌‌‌هایی مانند ایران و روسیه مورد‌استفاده قرار گرفته‌است.
دشمن دیروز، دوست امروز
در سال‌های اخیر تحریم‌ها به ابزار رایجی برای قدرت‌های جهانی در جهت اعمال فشار بر رقبای سیاسی تبدیل شده‌اند. اخیرا و در نتیجه جنگ اوکراین بر کشور روسیه نیز تحریم‌های گسترده‌ای اعمال‌شده‌است و اثرات مخرب تحریم‌های شدید اقتصادی بیش از پیش در این کشور دیده می‌شود، بنابراین مقامات روسیه در تلاش هستند تا راه‌حل‌‌‌‌‌‌‌هایی را برای کاهش اثرات تحریم‌ها و انجام تراکنش‌های فرامرزی پیدا کنند.
در سال‌های گذشته رویکرد و دیدگاه کلی مقامات روسیه نسبت به ارزهای دیجیتال منفی بوده‌است. تاکید بانک‌مرکزی روسیه بر ممنوعیت کامل ارزهای دیجیتال و صدور دستور ممنوعیت پرداخت با رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها توسط پوتین؛ تنها دو مورد از مخالفت‌ها و سختگیری‌‌‌‌‌‌‌هایی است که در این کشور دیده شد. روندی که از زمان اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه تغییر کرده‌است و با توجه به توانایی ارزهای دیجیتال در انجام معاملات فرامرزی و دورزدن تحریم‌ها، مقامات روسیه در دیدگاه منفی خود تجدیدنظر داشته‌‌‌‌‌‌‌اند.
دیدگاه منفی نسبت به ارزهای دیجیتال در ایران نیز وجود داشته است. اعمال محدودیت بر میزان واریز ریالی به صرافی‌‌‌‌‌‌‌های رمزارز، بررسی ممنوعیت خرید و فروش ارز‌‌‌‌‌‌‌ها در مجلس و ممنوعیت معامله ارزهای دیجیتال در موسسات مالی از جمله اقداماتی بودند که طی چند سال‌گذشته در راستای کاهش گسترش ارزهای دیجیتال یا محدودیت معاملات رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها انجام شده‌است.
اما همانند روسیه، اخیرا توانایی و فرصت‌های ارز دیجیتال توجه مسوولان کشور را نیز به خود جلب کرده‌است و این دارایی‌های دیجیتال به‌عنوان جایگزینی مناسب برای روش‌های پرداختی و معاملاتی فرامرزی سنتی به‌شمار می‌روند.
بنابراین دیدگاه و رویکرد کلی از ممنوعیت احتمالی به قانون‌گذاری تغییر کرده‌است و مسوولان کشور در تلاش هستند تا با وضع قوانین و چارچوب شفاف، معاملات ارزهای دیجیتال به‌نحوی کنترل‌شده و تحت‌نظارت ادامه پیدا کند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های اخیر انجام‌شده، قانون‌گذاری استخراج ارزهای دیجیتال است.
با توجه به مصرف برق بالای دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال کشور، در سال۱۳۹۸ آییننامه اجرایی این فعالیت تهیه و اجرایی شد که در نتیجه آن، مزارع استخراج و فعالان علاقه‌‌‌‌‌‌‌مند می‌توانستند مجوز قانونی استخراج ارز دیجیتال را دریافت کنند.
درحالی‌که قانون‌گذاری استخراج ارزهای دیجیتال به‌سرعت انجام شد، اما از آن سال‌تا به امروز سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران و فعالان معاملاتی رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها در بلاتکلیفی به‌سر می‌برند و به‌نظر می‌رسد که برخلاف آییننامه استخراج رمزارز، ایجاد چارچوب قانونی برای خرید و فروش ارز دیجیتال اولویتی در برنامه‌های دولت ندارد.
در عوض با توجه به کمکی که ارزهای دیجیتال در رفع تحریم‌ها می‌توانند داشته باشند، تمرکز اصلی ایران و روسیه هم‌اکنون بر عرضه ارز دیجیتال ملی و ایجاد بستری برای واردات و صادرات با رمزارز است. ارز دیجیتال ملی ایران که رمزریال نام گرفته‌است، هم‌اکنون مراحل نهایی توسعه و آزمایش را می‌گذراند و قرار است جایگزین اسکناس‌ریال شود. عرضه ارز دیجیتال ملی وابستگی دولت و موسسه‌‌‌‌‌‌‌های مالی در معاملات فرامرزی را به برخی ارزهای دیجیتال محبوب بازار مانند بیت‌کوین کاهش می‌دهد و علاوه‌بر افزایش امنیت معاملات، به کاهش هزینه‌‌‌‌‌‌‌ها نیز می‌تواند کمک کند. عرضه موفقیت‌آمیز رمزریال و استفاده گسترده از آن در معاملات جهانی می‌تواند تغییر مهمی در رویکرد ایران در قبال ارزهای دیجیتال باشد و ممکن است پس از آن سرعت روند قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال و فعالیت سازمان‌های دولتی در این حوزه افزایش پیداکند.
ابزاری برای تراکنش‌های فرامرزی
افزایش علاقه روسیه و ایران به استفاده از ارزهای دیجیتال در معاملات تجاری خارجی دلایل خوبی دارد. ارزهای دیجیتال ماهیت غیرمتمرکز دارند، به این معنی که آنها را می‌توان خارج از سیستم بانکی جهانی معامله کرد. همچنین پرداخت با این دارایی‌ها ناشناس، سریع و کم‌کارمزد است که آن را برای پرداخت‌‌‌‌‌‌‌های فرامرزی به گزینه بسیار مناسبی تبدیل می‌کند.
با استفاده از ارزهای دیجیتال، ایران و روسیه می‌توانند نیاز و وابستگی خود را به زیرساخت‌های پرداخت جهانی متکی به دلار آمریکا کاهش دهند که تاثیر قابل‌توجهی در کاهش اثرات تحریم‌ها خواهد داشت.
اخیرا در ایران تلاش‌های مختلفی برای انجام تجارت خارجی و واردات با رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها انجام‌شده و با توجه به وعده‌‌‌‌‌‌‌های داده شده، به‌زودی واردات با ارزهای دیجیتال عملیاتی خواهد شد.
علاوه بر دستگاه‌های دولتی و واردکنندگان، رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها برای عموم مردم کشور نیز مزایای خود را دارند. با گسترش صرافی‌‌‌‌‌‌‌های ارز دیجیتال، خرید، فروش و انتقال دلار و ارزهای دیجیتال به هر نقطه از جهان به آسانی قابل‌انجام است. علاوه‌بر آن، با پشتیبانی از پرداخت رمزارز‌‌‌‌‌‌‌ها توسط بسیاری از ارائه‌‌‌‌‌‌‌دهندگان خدمات و فروشگاه‌‌‌‌‌‌‌های دیجیتال جهانی، اثرات تحریم‌ها در معاملات فرامرزی کمتر از همیشه شده‌است، اما استفاده از ارزهای دیجیتال مشکلات خود را نیز دارد.
چالش‌های استفاده از رمزارز
با وجود مزایای مختلف ارزهای دیجیتال، این دارایی‌ها همچنان روش مناسب و کاملا ایده‌آلی برای دورزدن تحریم‌ها نیستند. ارزهای دیجیتال نوسان‌های شدید قیمتی دارند که معاملات و نگهداری آنها را با مشکلات مختلفی مواجه می‌کند.
همچنین فقدان نظارت و چارچوب قانونی منجر به ایجاد خطرات قابل‌توجهی برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران و علاقه‌مندان به استفاده از ارزهای دیجیتال شده‌است، در نتیجه نبود قوانین شفاف و کمبود اطلاعات، تا به امروز سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران رمزارز کشور ما نیز بار‌‌‌‌‌‌‌ها مورد حمله کلاهبرداران قرار گرفته‌‌‌‌‌‌‌اند.
با درنظر‌گرفتن این چالش‌ها، مزایای بالقوه استفاده از ارز دیجیتال برای تراکنش‌های فرامرزی همچنان قابل‌توجه است. ارز دیجیتال می‌تواند به دورزدن محدودیت‌های اعمال‌شده توسط سیستم‌‌‌‌‌‌‌های مالی سنتی و انجام و تراکنش‌های سریع‌تر، ارزان‌تر و کارآمدتر کمک کند.
پذیرش گسترده ارزهای دیجیتال در ایران و روسیه می‌تواند راه تجارت بین‌المللی را آسان‌‌‌‌‌‌‌تر کند و ابزاری مناسب برای رفع تحریم در اختیار این دو کشور قرار دهد، اما در این مسیر مهم است مسوولان از اهمیت قانون‌گذاری، شفافیت و نظارت در فضای ارزهای دیجیتال غافل نشوند تا شاهد ایجاد محیط امن‌‌‌‌‌‌‌تری برای سرمایه‌گذاری و فعالیت کاربران و کسب‌وکار‌‌‌‌‌‌‌ها در این بازار نوین دیجیتالی باشیم.
