هدف ترامپ از به‌رسمیت شناختن قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل چیست؟
پازل «ترامپ کنترا»
عریقات گفت: «آنها تمام گزینه‌ها را از ما گرفتند. ما دنبال یک چیز هستیم: حقوق برابر.» اما حقیقت چیست؟ آیا «حقوق برابر» مورد پذیرش اسرائیل قرار خواهد گرفت؟ «لندر- هالبفینگر» بر این باورند که اسرائیل محال است حقوق برابر را بپذیرد زیرا دادن حق وتو به میلیون‌ها فلسطینی در نهایت منجر به پایان اسرائیل به‌عنوان دولتی یهودی می‌شود. با این حال، مقام‌های دولتی آمریکا بر این باورند که ترامپ راه حل «دو دولت» را مسدود نکرده است. او خود را متعهد به «معامله نهایی» میان دو طرف کرده است. آنها بر این باورند که ترامپ موضع قاطعی در مورد «مرزهای نهایی یا حاکمیت بر بیت‌المقدس» اتخاذ نکرده است.
«لندر- هالبفینگر» معتقدند در همان روزی که ترامپ «جان هنکاک گونه» اعلامیه شناسایی بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل را صادر کرد، به‌طور پنهانی سند دیگری را امضا کرد که انتقال سفارت آمریکا به این شهر را ۶ ماه – یا حتی بیشتر- به تعویق می‌اندازد [توضیح: جان هنکاک سیاستمدار اهل ایالات‌متحده آمریکا بود. وی اولین و سومین فرماندار ماساچوست بود. همچنین رئیس دومین کنگره آمریکا و از امضاکنندگان اعلامیه استقلال آمریکا بود. در اینجا اعلامیه ترامپ به اقدام هنکاک در اعلامیه استقلال تشبیه شده است]. وزارت خارجه اعلام کرده است که نمی‌تواند ظرف ۶ ماه این جابه‌جایی را که در قانون ۱۹۹۵ بیان شده انجام دهد. انتقال سفارت به بیت‌المقدس، کاخ سفید را با مشکل دیگری مواجه می‌کند: اینکه در کجای این شهر سفارت خود را دایر کند. نویسندگان نیویورک‌تایمز بر این باورند که این اقدام نیازمند تعریف جغرافیای این شهر خواهد بود. مارتین ایندایک، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل، معتقد است: «اجتناب از انتقال سفارت راهی برای اجتناب از تعریف جغرافیاست. اجتناب از تعریف و تعیین جغرافیای بیت‌المقدس و سفارت آمریکا در این شهر، به این معنا است که دولت ترامپ تلاش دارد تا فرآیند صلح را زنده نگه دارد.»
انگیزه‌های ترامپ و تحلیل‌های پیرامون آن
در مورد انگیزه ترامپ چند دیدگاه مطرح شده است. برخی کارشناسان ایرانی بر این باورند که ترامپ عزم خود را جزم کرده تا برای همیشه به نزاع عربی - اسرائیلی پایان دهد. در واقع، هدف رئیس‌جمهوری آمریکا ایجاد فرصت برای دولت راستگرای نتانیاهو است تا برنامه خود را برای گسترش شهرک‌های یهودی‌نشین در کرانه باختری و بلاموضوع کردن تشکیل کشور مستقل فلسطینی برای همیشه دنبال کند. دیدگاه دیگر این است که ترامپ در واقع در پی طرحی عملی برای پایان دادن به بحران خاورمیانه است تا از این طریق نام خود را به‌عنوان «قهرمان صلح!» در تاریخ جهان ثبت کند. اما دیدگاه دیگر این است که راستگرایان اسرائیلی مدافع «عدم امتیاز» هستند. این دسته هیچ مذاکره‌ای برای دادن امتیاز به فلسطینی‌ها را نمی‌پذیرد. در قاموس راستگرایان، سزای امتیاز دادن، گلوله است. آنها اسحاق رابین را مصداق این نظر مطرح کرده و می‌گویند اگرچه برخی او را بانی صلح می‌پندارند اما امتیاز دادن او به بهای پایان عمرش تمام شد.
«دیوید ماکوفسکی» و «دنیس راس» در یادداشتی در موسسه واشنگتن می‌نویسند در نگاه ترامپ اتفاق خاصی نیفتاده است؛ او فقط واقعیتی تاریخی را اعلام کرد. این واقعیت تاریخی این است که بیت‌المقدس غربی به اسرائیل می‌رسد و بخش شرقی به فلسطین. با این حال، آنها به ترامپ توصیه کردند که چیزی را به رسمیت بشناسد که اکثریت جامعه بین‌المللی آن را به‌عنوان واقعیت می‌پذیرد: اینکه بخشی از این شهر همواره پایتخت اسرائیل باقی خواهد ماند صرف‌نظر از اینکه مرزهای نهایی‌اش چه باشد. «ماکوفسکی- راس» بر این باورند که روسای جمهور و وزرای خارجه آمریکا همواره در دیدار با مقام‌های اسرائیلی به‌طور سنتی به قدس می‌رفتند. آنها می‌نویسند در جنگ ۱۹۶۷، اسرائیل بخش شرقی قدس را هم در کنترل گرفت و پس از کمپ دیوید در سال ۱۹۷۸ اسرائیل پذیرفت که در مورد سرنوشت نهایی این شهر وارد مذاکره شود. آنها به ترامپ هشدار می‌دهند که در مورد وضعیت نهایی یا مرزهای بیت‌المقدس چیزی نگوید؛ چراکه این کار مستلزم مذاکرات مستقیم میان اسرائیل و فلسطین و البته اردن است (که نقش این کشور به‌عنوان بخشی از معاهده صلح با اسرائیل مورد شناسایی قرار گرفته است). آنها می‌گویند ترسیم این ریزه‌کاری‌ها مهم است؛ چراکه می‌تواند موجب تندروی‌ها و سوءتفاهماتی در منطقه شود.
برخی دیگر در حمایت از انتقال سفارت آمریکا به قدس به پشتیبانی از ترامپ در آمده‌اند. «دیوید فرنچ» در یادداشتی برای «National Review» در ۶ دسامبر ۲۰۱۷ می‌نویسد: «تصمیم ترامپ مهم‌ترین و اخلاقی‌ترین تصمیم دولت او در سال جاری بود.» او معتقد است ترامپ بیش از سایر روسای‌جمهور دموکرات یا جمهوری‌خواه عزم جزم کرده تا بحران را فیصله دهد. اگرچه روزنامه‌هایی مانند نیویورک‌تایمز و پایگاه‌هایی مانند سی‌ان‌ان معتقدند که ترامپ در شرایط فعلی نباید مبادرت به انتقال سفارت به قدس می‌کرد و آن را پایتخت اسرائیل می‌نامید اما فرنچ ادعا می‌کند: «هر کشور مستقلی حق دارد پایتخت خود را برگزیند.» بنابراین، اسرائیل هم از این قاعده مستثنی نیست.
«دانیل لریسون»، در یادداشتی برای «The American Conservative» مورخ ۷دسامبر ۲۰۱۷ در پاسخ به کسانی که می‌گویند ترامپ «یک واقعیت تاریخی را مورد شناسایی قرار داده» می‌نویسد این استدلال درست نیست. مساله این است که وقتی اسرائیل مدعی کل بیت‌المقدس است و ادعای فلسطینیان برای قدس شرقی را رد می‌کند هیچ نشانه‌ای از «واقعیت تاریخی» دیده نمی‌شود. او بر این باور است که تایید دیدگاه یک طرف و نادیده گرفتن تمام‌عیار خواسته‌های طرف دیگر نه یک «واقعیت تاریخی» بلکه یک «تلاش بی‌معنی است تا اوضاع را به نفع طرفی که ادعایش مورد حمایت قرار می‌گیرد تغییر دهد.» لریسون می‌نویسد اگر این واقعیت باشد پس باید ترامپ واقعیت‌های دیگر را هم بپذیرد؛ اینکه آبخازیا و اوستیای جنوبی دیگر بخشی از گرجستان نیستند و کریمه هم دیگر بخشی از اوکراین نیست. وی می‌افزاید واشنگتن اینها را مورد شناسایی قرار نمی‌دهد، زیرا مشروعیت آنها را نمی‌پذیرد. وقتی ترامپ بیت‌المقدس را پایتخت اسرائیل معرفی می‌کند، در واقع به اشغالی غیرقانونی مشروعیت می‌دهد و منکر حق طرف دیگر برای این منازعه می‌شود. لریسون در ادامه می‌نویسد این «واقعیت تاریخی» نیست بلکه بخشی از تلاش در جریان برای تغییر چشم‌انداز سیاسی است برای تضمین اینکه هیچ دولت فلسطینی پا به عرصه وجود نگذارد. او نام این را «ترامپ کنترا» می‌گذارد که نمونه‌ای از سیاست یکطرفه است که بدترین پیامد را به‌دنبال دارد. لریسون در یادداشت دیگری مورخ ۶ دسامبر می‌نویسد «اقدام ترامپ خفه کردن فرآیند صلح است» نه «پیشبرد فرآیند صلح». او معتقد است دونالد ترامپ فرآیند صلح را تا آینده‌ای ناروشن به تعویق افکند. لریسون بر این باور است که گرفتن جانب اسرائیل به‌طور تمام‌عیار کاری اشتباه و کسالت‌آور است. او به این دیدگاه در دولت آمریکا اشاره می‌کند که برخی در دولت بر این باورند که ترک دهه‌ها سیاست آمریکا و انجام کاری که جهانیان با آن مخالف هستند برای ترامپ «اعتبار و حسن شهرت بین‌المللی» به ارمغان خواهد آورد. این دسته انتقال سفارت را «اندیشه‌ای نو و تازه» می‌نامند که می‌تواند فرآیند صلح را وارد فازی تازه کند.
دیدگاه لریسون مقوم این نگاه است که اقدام دولت آمریکا تبعاتی دارد که بدتر از آن چیزی است که تصور آن می‌رود. اقدام ترامپ نقش آمریکا به‌عنوان میانجیگر صلح را زیر سوال برده و این کشور را هم‌راستا با اسرائیل قرار می‌دهد. چنین است که لریسون می‌گوید آمریکا هرگز «میانجیگر صادقی» میان دو طرف نبوده است. او معتقد است منافع و حتی دیپلمات‌های آمریکایی در سراسر جهان در خطر قرار خواهند گرفت.
شیبلی تلهامی، محقق مرکز بروکینگز و استاد صلح و توسعه در دانشگاه مریلند معتقد است سه نفر از مشاوران کلیدی خاورمیانه‌ای ترامپ رویکردی هوادارانه نسبت به اسرائیل دارند. ترامپ یک «باز حامی اسرائیل است» که در محاصره «تندروهای حامی شهرک‌سازی» قرار گرفته است. بنابراین، هدف او به‌دست آوردن دل اسرائیل به قیمت خشم همسایگانش است. «تلهامی- لریسون» در ۵دسامبر در « The American Conservative» نوشتند که اگر به ترامپ گفته شود انتقال سفارت نابودی شانس توافق صلح است، برای او اهمیتی ندارد و به هیچ جای او بر نمی‌خورد. آنها بر این باورند که ترامپ «حامی اقدام یکجانبه است و تصور می‌کند که می‌تواند به دیگران برای گرفتن امتیاز و شکستن تعهدات موجود آمریکا فشار وارد آورد.» آنها بر این باورند که ترامپ در سیاست خارجی «درست در نقطه مقابل اوباما قرار دارد و هر کاری که اوباما انجام داده، ترامپ خلاف آن را انجام می‌دهد.»
اقدام اخیر ترامپ در مورد قدس واژگونه کردن سیاست ۷۰ ساله آمریکا و تضعیف هنجارهای اساسی بین‌المللی و زیر پا گذاشتن تلاش‌های چند دهه‌ای برای فرآیند صلح است. ترامپ می‌خواهد به هر قیمتی شده وعده‌های انتخاباتی خود را عملیاتی سازد تا پایگاه داخلی و مشروعیت خود را افزایش دهد. از آنجا که ترامپ در عرصه داخلی با بحران دست به گریبان است و حتی صدای استیضاح وی شنیده می‌شود، با انتقال سفارت و شناسایی قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل می‌کوشد تا سپری دفاعی برای خود در داخل به وجود آورد. «خالد القندی»، تحلیلگر خاورمیانه در موسسه بروکینگز و عضو مصری- آمریکایی پایه‌گذار «انجمن حاکمیت قانون»، در یادداشت خود در ۷ دسامبر در این موسسه می‌نویسد چنین اقداماتی در مواجهه با این خطرات داخلی ضروری است. او معتقد است ترامپ یا باور دارد که این حرکت به اعتبار آمریکا به‌عنوان میانجیگر صلح لطمه‌ای نمی‌زند یا اینکه آماده است اعتبار آمریکا را به منظور تقویت پایگاه داخلی خود قربانی کند. القندی معتقد است قدس مهم‌ترین مساله در نزاع میان اعراب و اسرائیل است و مساله‌ای چند دهه‌ای نیست بلکه سابقه آن به قرون بازمی‌گردد. اسرائیل قدس را «پایتخت ابدی» خود می‌نامد و فلسطینیان بخش شرقی را به منزله پایتخت می‌نگرند. او تصمیم ترامپ را «تقدیم قدس به اسرائیل» می‌نامد. او معتقد است تصمیم ترامپ بهانه‌ای به دست گروه‌های افراطی مانند داعش و القاعده می‌دهد تا از این وضعیت سوءاستفاده کرده و آن را دلیلی بر این تلقی کنند که آمریکا و اسرائیل به دنبال جنگ با اسلام هستند. او معتقد است این تصمیم به منزله پایان فرآیند صلح و «خرابکاری ترامپ» در این فرآیند است. او معتقد است آمریکا به‌عنوان یک ابرقدرت و متحد نزدیک اسرائیل می‌توانست نقش بزرگی در این زمینه ایفا کند. القندی به نقل از آرون دیوید میلر، دیپلمات آمریکایی که در فرآیند صلح میان اسرائیل و فلسطین در دولت‌های مختلف آمریکایی حضور داشته، می‌نویسد: «آمریکا یک میانجیگر صادق نیست، بلکه یک هوادار اسرائیل است.»
نشست شورای امنیت و واکنش‌های بین‌المللی به تصمیم ترامپ
اعضای شورای امنیت جمعه شب (مورخ ۱۷ آذرماه) جلسه ویژه خود درباره بررسی تصمیم آمریکا مبنی بر به رسمیت شناختن قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل را برگزار و مخالفت کشورهای عربی، اروپایی و آسیایی با این تصمیم آمریکا را اعلام کردند. در این جلسه «نیکولای ملادینوف»، هماهنگ‌کننده سازمان ملل در روند صلح، نسبت به انتفاضه جدید بعد از این تصمیم آمریکا هشدار داد. ملادینوف با اشاره به اینکه ممکن است این تصمیم به انتفاضه جدید منجر شود، خواستار مشخص شدن مساله قدس «در چارچوب راه‌حل فراگیر و طبق قطعنامه‌های بین‌المللی» شد. وی تاکید کرد، راه‌حل دو کشوری تنها راه‌حل است و نسبت به امکان اینکه گام‌های یکجانبه به سمت اقدامات افراط‌گرایانه سوق یابد، هشدار داد.
در این جلسه، نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل، به دفاع از تصمیم ترامپ پرداخت و تاکید کرد: «رئیس‌جمهوری آمریکا متعهد به روند صلح است و تصمیم اخیر مقدمات در نظر گرفته شده در روند صلح را تغییر نمی‌دهد.» هیلی مدعی شد «سازمان ملل در سال‌های گذشته به‌طور وقیحانه‌ای مرکز خصومت علیه اسرائیل بوده است. سازمان ملل بیش از آنکه به پیشبرد صلح در خاورمیانه کمک کند به آن لطمه زده است. ما دیگر بخشی از این ماجرا نخواهیم بود و در برابر حمله غیرمنصفانه به اسرائیل در سازمان ملل، دست روی دست نمی‌گذاریم. اسرائیل نباید توسط سازمان ملل یا هر گروهی از کشورها که به امنیت اسرائیل بی‌توجه هستند به پذیرش توافق‌نامه‌ای مجبور شود.» او افزود: «امروز بیش از هر زمان دیگری به قضیه صلح اسرائیلی - فلسطینی متعهد هستیم و اعتقاد داریم که ممکن است بیش از گذشته نیز به این هدف نزدیک باشیم.» هیلی تصریح کرد: «آمریکا موضعی درباره مرزها اعلام نکرده است؛ جوانب خاص حاکمیتی درباره اورشلیم همچنان باید توسط اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها در مذاکرات مشخص شود. آمریکا موضوعات مربوط به وضعیت نهایی را از پیش تعیین نمی‌کند؛ ما همچنان به حصول یک توافق صلح پایدار متعهد هستیم. ما از راه حل دو کشور اگر طرف‌ها درباره آن توافق کنند، حمایت می‌کنیم.» این مقام آمریکایی افزود «اسرائیل حق دارد که شهر پایتخت خود را مشخص کند. قدس محل استقرار پارلمان، رئیس‌جمهوری، نخست‌وزیر، دادگاه عالی و بسیاری از وزارتخانه‌ها است. عقل سلیم حکم می‌کند که سفارتخانه‌های خارجی آنجا مستقر باشند.»
«متئو ریکرافت»، نماینده انگلیس در سازمان ملل، نیز تاکید کرد، قدس شرقی اشغال شده و سفارت انگلیس در تل‌آویو باقی خواهد ماند. وی گفت: «به رسمیت شناختن قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل قبل از توافق صلح جایز نیست.» فرانسوا دلاتر، نماینده فرانسه نیز با تکرار مواضع نماینده انگلیس خواستار راه‌حل فراگیر شد. وی با اعلام مخالفت خود با موضع اخیر آمریکا خواستار راه‌حلی شد که صلح را به خاورمیانه و جهان بازگرداند. نماینده روسیه نیز در سخنرانی‌اش عنوان داشت که مسکو نگران تصمیم اخیر آمریکا در قبال قدس است. نماینده چین هم حمایت کشورش از تشکیل کشور مستقل فلسطین در مرزهای سال ۶۷ به پایتختی قدس شرقی را اعلام کرد. نماینده سوئد نیز با اعلام مخالفت با به رسمیت شناختن قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل گفت: «این تصمیم بر خلاف قوانین بین‌المللی بوده و مساله قدس باید در چارچوب مسائل وضعیت نهایی بررسی شود.»
به گزارش الشرق الاوسط، منابع سیاسی در اروپا از بروز تنشی جدی در روابط اسرائیل با اتحادیه اروپا در پی انتقاد موگرینی از تصمیم اخیر ترامپ در مورد قدس و نیز حضور «تحمیلی» نتانیاهو در نشست سران اروپا خبر دادند. این منابع پیش‌بینی کردند که تنش فعلی در سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به بروکسل که روز دوشنبه (فردا) انجام می‌شود، به شکلی ویژه افزایش یابد. این منابع گفتند: «تنش فعلی به‌طور مشخص از زمانی آغاز شد که اتحادیه اروپا فاش کرد نتانیاهو خود را به نشست سران اتحادیه اروپا تحمیل کرده بدون اینکه دعوتی از وی به عمل آمده باشد. نتانیاهو در سخنرانی که در کنست داشت، مدعی شد از سوی لیتوانی برای حضور در این نشست دعوت شده است.» برخی مسوولان در بروکسل این اقدام نتانیاهو را نوعی دور زدن و نقض پروتکل‌های دیپلماتیک اتحادیه اروپا دانسته‌اند. در پی این اقدام نتانیاهو، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین برای سفری مشابه در اوایل سال آتی میلادی دعوت کرده که این امر منجر به خشم اسرائیلی‌ها شده است. موگرینی در انتقاد خود اشاره کرده بود که «تصمیم ترامپ برای به رسمیت شناختن قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل ما را به عقب برده و به دوره‌ای تاریک بازمی‌گرداند. ما باور داریم که تنها راه‌حل واقعی برای پایان یافتن درگیری‌ها، تشکیل دو کشور مستقل و پایتختی قدس برای هردو است.»
واکنش‌ها در فلسطین و سایر کشورهای عربی
اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در مصاحبه با شبکه ماهواره‌ای محلی قدس، گفت: «اقدام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نه فقط روند صلح میان فلسطین و اسرائیل را از بین می‌برد بلکه به ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی نیز آسیب می‌زند.» هنیه گفت: «ما در تمامی سطوح اقداماتی را برای آزادی قدس و بازگشت آوارگان فلسطینی به روستاها و شهرهایشان اتخاذ خواهیم کرد. ما با رهبران عربی و اسلامی و نهادهای بین‌المللی درباره قدس تماس برقرار کردیم و از شورای امنیت می‌خواهیم به مسوولیت خود در قبال مردم فلسطین و پایان اشغالگری اسرائیل عمل کند.» به گزارش الجزیره، صائب عریقات، دبیرکل کمیته اجرایی سازمان آزادی بخش فلسطین و عضو کمیته مرکزی جنبش فتح نیز اعلام کرد: «تا زمانی که ترامپ از تصمیم خود درباره قدس بازنگردد فلسطین با آمریکا روابطی نخواهد داشت.» وی اظهار کرد: «هر فلسطینی که پیرامون روند صلح با طرف آمریکایی به مذاکره بنشیند به منزله به رسمیت شناختن این تصمیم ترامپ از سوی وی است.»
ارسال نظر