سلطان عمان چه در سر دارد؟
خداحافظی بن‌علوی پس از ۲۳ سال
عکس: AFP
در هر حال، سلطان جدید عمان در حکمی سعید بدر بن حمد البوسعیدی را به عنوان «وزیر خارجه» جدید کشور منصوب کرد. وی در حکم دیگری «سلطان بن سلیم الحبسی» را به عنوان وزیر دارایی جدید برگماشت. آسوشیتدپرس می‌افزاید هنوز دقیقا روشن نیست که پیامدهای این انتصابات چیست اما یک چیز روشن است: سلطان جدید عمان در نظر دارد دولت را از نو چیده و مهره‌های خود را در پست‌های مهم بگمارد. این در حالی است که برخی تنش‌های منطقه‌ای میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌تواند بر مرزهای عمان تاثیرگذار باشد. افزون بر این، آغاز روابط امارات با اسرائیل می‌تواند تاثیراتی فوری بر عمان به جا بگذارد. اگرچه عمان اکنون از بحران جانشینی رسته است اما جانشین جدید شاید تغییراتی در سیاست خارجی عمان در برخی حوزه‌های خاص به وجود آورد. «جیمز وُرال»، مدرس روابط بین‌الملل در دانشگاه مطالعات خاورمیانه لیدز می‌گفت: «بعید است که پادشاه جدید سیاست خارجی عمان را تغییر دهد.» او معتقد بود:« عمان با همه دوست و در عین حال به هیچ کشوری نزدیک نیست.» با این حال، احتمال برقراری رابطه با اسرائیل می‌تواند یکی از نشانه‌های تغییر در رفتار خارجی عمان و دولت جدید در این کشور باشد.در همین چارچوب روز سه شنبه ۲۸ مردادماه «بن علوی» با همتای اسرائیلی خود «گابی اشکنازی» تلفنی صحبت کرده بود. (دنیای‌اقتصاد در ۲۹ آبان ماه ۹۳ در گزارشی با عنوان «بحران جانشینی در عمان» به این مساله پرداخته بود). با این حال، تحولات عمان را در دو بُعد می‌توان دنبال کرد:
الف) بعد خارجی: اگرچه عمان هنوز یک میانجی‌گر (میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای) محسوب می‌شود، اما سیر تحولات در منطقه پرآشوب خاورمیانه به حدی است که این شیخ نشین کوچک را هم بی‌نصیب نمی‌گذارد. برخی می‌گویند برکناری بن‌علوی به‌دلیل تماس او با همتای اسرائیلی اش بود. او پیش از این هم بارها با مقام‌های فلسطینی گفت و گو کرده بود. به همین دلیل، گفته شده سلطان جدید می‌خواهد سیاست خاص خود را به پیش ببرد و اگر قرار است ارتباطی هم با برخی طرف‌های منطقه‌ای (که دشمن دیروز بودند) داشته باشد، می‌خواهد این رابطه از کانال دولت جدید و مهره‌های جدیدی باشد که سلطان جدید چیده است. این رویکرد از آنجا قوت می‌گیرد که بنیامین نتانیاهو پنج‌شنبه ۳ آبان ۹۷ سفری به عمان داشت و با سلطان قابوس دیدار کرد. طی ۲۲سال گذشته این نخستین سفر یک مقام بلندپایه اسرائیلی به یک کشور حاشیه جنوبی خلیج‌فارس بود. براساس بیانیه مشترکی که دو طرف صادر کردند، نتانیاهو و سلطان قابوس «راه‌های پیشبرد فرآیند صلح در خاورمیانه و مسائل مورد علاقه و مشترک درخصوص راه‌های دستیابی به صلح و ثبات در خاورمیانه» را مورد بحث قرار دادند. «ایزابل کرچنر»، گزارشگر نیویورک‌تایمز در ۲۶ اکتبر همان سال نوشت که این دیدار دو روزه بود و دو طرف از خبری کردن این دیدار خودداری کردند و پس از اینکه هواپیمای نتانیاهو در اسرائیل به زمین نشست، خبر دیدار او از عمان رسانه‌ای شد. ایزابل کرچنر در آن گزارش ماهیت دیدار نتانیاهو از عمان را به منزله «کودتایی» از سوی نتانیاهو دانست که پس از ماه‌ها مذاکرات مخفی درصدد نزدیکی به دشمنان سابق عرب اسرائیل برآمده است. نتانیاهو درصدد است این دشمنان سابق را در مدار دوستان قرار داده یا حداقل از میزان خصومت آنها بکاهد. کرچنر معتقد است که اسرائیل «سیاست برونگرای درون‌نگر» در قبال رهبران عرب در پیش گرفته است. (دنیای‌اقتصاد در تاریخ ۶ شهریورماه ۹۷ در گزارشی با عنوان «رمزگشایی از سفر نتانیاهو به عمان» به تفصیل به این مساله پرداخته بود).
آسوشیتدپرس در گزارش ۱۸ اوت ۲۰۲۰ نوشت که مسقط از توافق امارات با اسرائیل حمایت کرده بود و بن علوی به اشکنازی گفته بود که عمان «آشکارا بر موضع خود تاکید دارد و خواستار یک توافق پایدار و فراگیر» در خاورمیانه است. این گزارش در ادامه می‌افزاید: «عمان در کنار بحرین، مراکش و عربستان در زمره آن دسته از کشورهای عربی است که اسرائیل امیدوار است در فاز دوم روابط خود با جهان عرب با آنها رابطه رسمی برقرار کند.»
ب) بعد داخلی: برخی ناظران بر این باورند که برکناری بن علوی بیش از آنکه نشانی از تغییر در سیاست خارجی داشته باشد، در راستای تقویت مشروعیت داخلی سلطان جدید است. این گروه ترمیم کابینه را صرفا برای روی کار آوردن چهره‌های تازه نفس و جدید متناسب با تغییری که در راس قدرت در این کشور رخ داده است، می‌دانند. پیام مهم این تغییر برای داخل و در راستای اصلاحات اقتصادی است که سلطان جدید به دنبال اجرای آن است. «جیمز بِی»، گزارشگر الجزیره، در گزارشی نوشت، سلطان جدید به اندازه سلطان فقید مشروعیت و کاریزما ندارد. سلطان هیثم در یک بزنگاه یا یک دوراهی سرنوشت ساز قرار گرفته است: از یک سو باید به نیروهای داخلی اطمینان دهد که کشورش همچنان مسیر صلح‌آمیز در سیاست داخلی و خارجی را ادامه خواهد داد؛ چراکه در غیراین صورت احتمال طغیان قبایل داخلی می‌رود. از سوی دیگر، از آنجا که در برخی کشورهای منطقه (مانند عربستان و امارات) «باز»ها قدرت را در دست دارند، دولت جدید باید بکوشد یک توازن هم در روابط خارجی‌اش میان قطب‌های قدرت در منطقه به وجود آورد. قابوس نه تنها توانسته بود بر شکاف‌های قدیمی در کشورش میان طوایف محافظه‌کار و مناطق ساحل‌نشین مرهم بگذارد، بلکه در میان مردمان کشورش «مرد رنسانس‌گر» یا «چهره ترقی‌خواه» نامیده می‌شد. سلطان جدید همان وزیر فرهنگ ۶۵ ساله سابق است که پس از آنکه نامش از «نامه مهر و موم شده»ی پس از مرگ سلطان فقید بیرون آمد در اولین سخنرانی خود اعلام کرد، رویکرد سلطان قابوس را در سطح سیاست داخلی و خارجی ادامه می‌دهد. «محجوب زُوِیری»، استاد مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر، می‌گوید حفظ وضعیت عمان به‌عنوان «دولتی بلوغ یافته» وظیفه مهمی در این برهه حساس است. بنابراین تغییر در کابینه بیشتر ناظر به تحولات داخلی در راس هرم قدرت در این کشور است؛ زیرا سلطان جدید میل دارد مهره‌ها یا تیم مورد اعتماد خود را بچیند تا هماهنگی بیشتری در امور داخلی و خارجی با آنها داشته باشد. شاید سلطان جدید باور دارد که مردم از چهره‌های قدیمی خسته شده‌اند زیرا برخی وزرای کابینه دو، سه دهه در قدرت حضور داشتند. اکنون او می‌خواهد کابینه‌ای تازه‌نفس‌تر با چهره‌هایی جدیدتر روی کار آورد تا فرصتی به نیروهای جوان تر هم بدهد.
