درصورت تجمیع فروشگاه‌های کوچک رخ می‌دهد
عرضه کالاهای ارزان در بازار
روش‌های سنتی در صنعت خرده‌فروشی منسوخ شده است
محمد قلی یوسفی، عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» بزرگ‌ترین چالش فعالان بازار را در شرایط کنونی مداخله دولت دانست و تصریح کرد: دولت باید با کاهش مداخلات خود زمینه‌های ایجاد آزادی بیشتر در بازار را فراهم کند تا شاهد پیشرفت جامعه و افزایش رفاه مردم باشیم.
تحلیل و ارزیابی شما از وضعیت و جایگاه کنونی صنعت خرده‌فروشی در کشور و مزایای فروشگاه‌های زنجیره‌ای چیست؟
اصولا یکی از مشکلات کشورها وجود بیکاری پنهان است. بیکاران پنهان به کسانی گفته می‌شود که ظاهرا شاغل هستند، اما کمکی به بخش تولید نمی‌کنند. از طرفی ما این موضوع را می‌دانیم که هر چقدر کالاها دست به دست شوند، هزینه را افزایش می‌دهد. معمولا مغازه‌ها کالاهای مشابه را می‌آورند و هزینه اجاره مغازه و کارگر را دارند. بنابراین وقتی تعداد مغازه‌ها زیاد باشد، قیمت کالاها بیشتر افزایش پیدا می‌کند، اما اگر مغازه‌ها در یک فروشگاه بزرگ تجمیع شوند، با استفاده از اقتصاد مقیاس، باید قیمت کالاها ارزان‌تر شود. ضمن اینکه مشتریان مختلفی در این فروشگاه‌ها جذب می‌شوند، تقاضای مشتق نیز در آنجا وجود دارد. یعنی کسی که با هدف خرید یک کالا مثل برنج مراجعه می‌کند، کالاهای دیگری مثل روغن، بیسکویت و... را نیز مشاهده و خریداری می‌کند؛ در حالی که هدف وی خرید این کالاها نبوده است. بنابراین فروشگاه‌های زنجیره‌ای تقاضای مشتق هم ایجاد می‌کنند.
از این نظر با توجه به اینکه دنیا به این سمت و سو حرکت می‌کند، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ باید گسترش پیدا کنند تا با توجه به قدرت تولید و عرضه‌ای که دارند، کالاها را ارزان‌تر عرضه کنند که این امر می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد. در بسیاری از موارد کیفیت کالاها هم در فروشگاه‌ها بالاتر است. چون در این بین برند شرکت‌ها و برند و اعتبار فروشگاه‌ها مطرح است. از این نظر به جای اینکه چندین مغازه با چندین کارگر فعالیت کنند و اجاره بپردازند و چندان هم پاسخگو نباشند، فروشگاه‌های بزرگ‌تر می‌توانند پاسخگو باشند و ضمن کاهش هزینه‌ها خدمات بهتری را هم به خریداران ارائه کنند. به این صورت که افراد با مراجعه به یک فروشگاه می‌توانند تمام کالاهای موردنیاز خود را خریداری کنند. با توجه به روندی که ما به طور کلی در جامعه با آن مواجهیم، وقتی کشورها به مرور توسعه پیدا می‌کنند، این انتظار وجود دارد که این فروشگاه‌ها جای مغازه‌های سنتی را بگیرند و این روند اجتناب‌ناپذیر است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای به دلیل اینکه کیفیت بهتری را نیز عرضه می‌کنند، می‌توانند بسیار موثر باشند؛ مشروط بر اینکه توسط بخش خصوصی عرضه شوند و دولت دخالت نکند که منجر به ایجاد انحصار شود.
فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا به عبارتی صنعت خرده‌فروشی مدرن با چه چالش‌هایی مواجه هستند که برای توسعه آنها باید این چالش‌ها رفع شود؟
مهم‌ترین چالش فروشگاه‌های زنجیره‌ای این است که ممکن است زنجیره عرضه با اختلال همراه باشد. یعنی کالاهایی که این فروشگاه‌ها عرضه می‌کنند، در داخل کشور تحت تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی و متغیرهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرار دارند. طبیعی است که وقتی شرایط جامعه از ثبات لازم برخوردار نباشد و دولت با مداخلات خود سیاست‌های متفاوتی را دنبال کند و اختلال ایجاد کند، نظام تصمیم‌گیری بازار را با مشکل مواجه می‌کند.
بنابراین امروزه بزرگ‌ترین چالش تمام فعالان بازار مداخله دولت است که با ایجاد اختلال، علامت غلط به فعالان اقتصادی می‌دهد و تصمیم‌گیری آنها را دشوار می‌کند. نکته دیگر این است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای در افزایش عرضه و تنوع کالا با محدودیت روبه‌رو هستند؛ به این دلیل که ما در ایران هنوز آن تعامل سازنده را با دنیا نداریم و از کشورهای معدودی کالا وارد می‌کنیم.
اگر می‌توانستیم به نوعی این کالاها را در داخل با کیفیت مطلوب از طریق سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های خارجی تولید کنیم، این می‌توانست بسیار بهتر باشد. چون هم پاسخگویی بیشتر است و هم اینکه نظر مصرف‌کننده می‌توانست در آنجا بسیار تاثیرگذار باشد. چون هرچه که در بازار عرضه می‌شود، درنهایت قضاوت نهایی را مصرف‌کننده انجام می‌دهد و اوست که تعیین می‌کند چه کالایی باید در بازار عرضه شود، لذا اگر ما به این سمت برویم، درواقع هم منابع را بهتر تخصیص می‌دهیم و هم تصمیمات بهتری در جامعه گرفته می‌شود. بنابراین در شرایط کنونی مشکل ما این است که این کالاها در داخل تولید نمی‌شوند و در خارج نیز زنجیره یا ارتباط بادوامی با تولیدکنندگان سرشناس بین‌المللی نداریم و متاسفانه گاهی اوقات از طریق واسطه‌ها این کارها را می‌گیرند که هم کیفیتشان کاهش می‌یابد و هم قیمتشان بالاتر می‌رود. فروشندگان داخلی با این مشکلات مواجهند و انتظار می‌رود که تعامل سازنده‌ای با دنیا و رابطه مستقیمی بین این شرکت‌ها و عرضه‌کنندگان با تولیدکنندگان اصلی برقرار شود و از آن طریق می‌توانند کالاهای متنوع با کیفیت بهتر و قیمت ارزان‌تر را عرضه کنند و مصرف‌کننده نیز می‌تواند با اطمینان بیشتری این کالاها را خریداری کند.
با توجه به اینکه اکنون خرده‌فروشی مدرن و سنتی به موازات هم فعالیت می‌کنند، آینده صنعت خرده‌فروشی را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این یک روند طبیعی است که در دنیا اتفاق افتاده و به مرور که کشورها توسعه پیدا می‌کنند؛ این روند غیرقابل برگشت است. امروز ما نمی‌توانیم روش‌های سنتی را زنده کنیم و به سمت آنها بازگردیم. هر زمانی با خودش یک تحولی را به همراه دارد و این تحول اجتناب‌ناپذیر است.
با تغییراتی که در فرآیند توسعه اقتصادی صورت می‌گیرد، این اتفاقات هم شکل می‌گیرد و تنها کاری که در این میان می‌شود انجام داد این است که دولت‌ها مداخله نکنند. ما باید به سمتی برویم که توسعه بدون حکمرانی مدنظر قرار بگیرد و این هدف اصلی فعالیت‌های اقتصادی در جامعه باشد. پس در هر کاری که دولتمردان انجام می‌دهند، باید هدفشان این باشد که دخالتشان کمتر و آزادی بازار بیشتر باشد. در این صورت می‌توانیم انتظار داشته باشیم جامعه به سمت پیشرفت حرکت کند و مردم در رفاه بیشتری قرار بگیرند.
