چگونه امنیت غذایی با پایش خشکسالی و سرمازدگی تامین می‌شود؟
۱۱ دست‌انداز هواشناسی کشاورزی
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد بخش کشاورزی و تولیدات آن در هر منطقه به‌شدت تابعی از شرایط اقلیمی آن منطقه است. اطلاع از وضعیت جوی کوتاه‌مدت و میان‌مدت بر عملکرد این بخش تاثیر بسزایی دارد که این امر در مبانی هواشناسی کشاورزی مطرح می‌شود. در هواشناسی کشاورزی مواردی چون پهنه‌بندی زراعی، برنامه‌ریزی عملیات کشاورزی، پایش خشکسالی‌ها و سرمازدگی‌ها، برنامه‌های مقابله با آفات و بیماری‌ها و ... مورد بررسی قرار می‌گیرد که در نهایت با تعیین دقیق تقویم و برنامه‌ریزی کشت و سایر عوامل، افزایش راندمان این بخش را در برخواهد داشت. استفاده از مبانی این علم در کشورهای توسعه‌یافته کاملا جایگاه خود را پیدا کرده است. برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد که میزان مجموع جهانی بودجه هزینه شده برای خدمات ملی آب و هوا در کشورها، حدود a۰۱/ ۰ تا ۰۳/ ۰ درصد از تولید ناخالص داخلی آنها است. ارزیابی‌های انجام شده در بخش‌های مختلف کشاورزی نیز نشان می‌دهد در کشورهای مورد مطالعه میزان خسارات ناشی از عوامل آب و هوایی تقریبا معادل ۵/ ۰ تا ۹/ ۱ درصد از تولید ناخالص ملی سالانه است.
در این میان، اما استفاده از هواشناسی در ایران هنوز به جایگاه مطلوب خود نرسیده است. درحال‌حاضر، استفاده از علم هواشناسی و شاخه‌های آن در بخش‌های مختلف کشور از جمله حمل‌ونقل هوایی و دریایی و صدور پیش‌آگاهی‌ها و اخطارها در مورد رخدادهای مخرب جوی مانند توفان، سیل، دماهای بسیار زیاد یا کم و اخیرا پدیده گردوغبار، امری بسیار رایج و مورد قبول است؛ به‌طوری‌که سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی این امر در موارد مذکور، جایگاه خود را در میان سایر دستگاه‌ها پیدا کرده‌اند و پذیرش و استفاده این موارد از سوی مردم و مسوولان مقوله‌ای رایج شده است. آثار، عواقب و خسارات ناشی از پدیده‌های نامطلوب جوی بر بخش کشاورزی و سایر زیربخش‌های آن اهمیت و ابعاد به مراتب گسترده‌تری نسبت به کاربرد رایج علم هواشناسی دارد. یکی از دلایل مغفول ماندن اهمیت - هواشناسی کشاورزی، نبود خسارات جانی آشکار کوتاه‌مدت است، درحالی‌که تحت‌الشعاع قرار گرفتن تولیدات بخش‌های کشاورزی در نهایت به تحت‌تاثیر قرار گرفتن اقتصاد، امنیت غذایی و در نهایت امنیت ملی کشور منجر خواهد شد.
درحال‌حاضر امکانات و فعالیت‌های این بخش مهم در کشور با محدودیت‌هایی مواجه است. به‌عنوان مثال، تنها حدود ۴۷ مرکز تحقیقات هواشناسی کشاورزی در ایران فعالیت دارد که طبق نظر کمیسیون هواشناسی کشاورزی تعداد آنها باید به حدود ۱۰۰ ایستگاه هماهنگ‌کننده برسد و برای گسترش و تکمیل شبکه ایستگاه‌های هواشناسی کشاورزی باید اعتبارات لازم در نظر گرفته شود. همچنین از مشکلات عمده این بخش می‌توان به کمبود نیروی انسانی اشاره کرد. درحال‌حاضر حدود ۱۶۰ پست بلاتصدی برای تکمیل نیروی انسانی ایستگاه‌های موجود و در صورت احداث ۵۳ ایستگاه جدید، ۲۷۲ نفر نیروی انسانی جدید با مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر مورد نیاز خواهد بود. تجهیزات گران‌قیمت و نبود تولید داخل مانند دستگاه‌های سنجش رطوبت در اعماق خاک، ایستگاه‌های پرتابل هواشناسی کشاورزی، نرم‌افزار بومی محاسبه زمان مواجهه با سرما در مزرعه، نرم‌افزار مناسب تعیین زمان مبارزه با آفات و نرم‌افزار محاسبه نیاز آبی در راستای بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی از دیگر چالش‌ها است.
از سوی دیگر، به کمبود اعتبارات به‌عنوان چالش بعدی می‌توان اشاره کرد؛ معمولا اعتبارات مناسب با توجه به حجم عملیات و فعالیت‌های ملی و بینالمللی برای سازمان هواشناسی کشور در نظر گرفته نشده است و غالبا اعتبارات مصوب نیز به‌طور کامل تخصیص نیافته و این امر مانعی برای رشد و توسعه سازمان متناسب با استانداردهای بینالمللی بوده است. مشخص نبودن جایگاه هواشناسی کشاورزی در کشور (در اکثر کشورهای دنیا بخش هواشناسی کشاورزی از سه دپارتمان کشاورزی، دانشگاه و هواشناسی تشکیل شده است، اما در ایران فعالیت این دستگاه‌ها بدون هیچ‌گونه هماهنگی انجام می‌شود)؛ سنتی بودن ساختار جامعه کاربری کشاورزی و عدم ظرفیت‌سازی در بین کاربران در راستای استفاده بهینه از منابع اقلیمی؛ عدم مشارکت صندوق بیمه محصولات کشاورزی در الزام و به‌کارگیری داده‌های هواشناسی توسط کشاورزان (کاربران)؛ نبود جایگاه هواشناسی کشاورزی در سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی؛ همکاری ضعیف با نهادهای بینالمللی و عدم انتقال دانش، تجربه و تکنولوژی به کشور به‌دلیل کمبود اعتبارات؛ نبود یک شبکه با زیرساخت قوی، علمی و متمرکز هواشناسی کشاورزی؛ عدم ظرفیت‌سازی نهادی تخصصی برای هواشناسی کشاورزی؛ فقدان یک برنامه متمرکز و یکپارچه برای هواشناسی کشاورزی از دیگر مشکلات و کمبودهای ۱۱گانه بخش هواشناسی کشاورزی در ایران است.
براساس این گزارش، اکنون با کاربرد درست و به‌موقع آمار و اطلاعات هواشناسی در بخش کشاورزی، می‌توان از خسارات وارده به این بخش جلوگیری کرد. موارد متعددی را می‌توان مثال زد که در آن با صدور اخطارهای به‌موقع هواشناسی کشاورزی و به‌کارگیری به‌موقع راهکارهای ارائه شده، خسارات ناشی از پدیده‌های مخرب جوی به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده است که در نهایت افزایش تولید را دربرداشته است. به‌عنوان مثال، در سال زراعی ۱۳۹۶ - ۱۳۹۵ در ۲۰ استان کشور در اثر ارائه خدمات هواشناسی (اجرا و کاربرد سامانه تهک کشاورزی)، حدود ۱۰هزار میلیارد ریال ارزش‌افزوده در بخش‌های مختلف کشاورزی ایجاد شده است. این رقم در سال زراعی ۱۳۹۵ - ۱۳۹۴ در ۱۱ استان کشور حدود ۴هزار و ۲۲۰ میلیارد ریال و در سال زراعی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ در ۲۲ استان، بالغ بر ۱۵هزار میلیارد ریال بود.
برای ارائه خدمات هواشناسی کشاورزی و صدور هشدارهای لازم و بهنگام، اخیرا سامانه مدیریتی در کشور با عنوان تهک (توسعه هواشناسی کاربردی) در سازمان هواشناسی کشور راه‌اندازی شده است. این سامانه خدمات هواشناسی را به‌صورت کاربردی در اختیار کاربران مختلف از جمله بخش کشاورزی قرار می‌دهد و نقش فراوانی در کاهش خسارت، همچنین افزایش تولید محصولات کشاورزی داشته است. براساس برآوردها، اعتباری حدود هزار میلیارد ریال در قالب یک برنامه مدون پنج‌ساله، برای تکمیل و گسترش شبکه ایستگاه‌های هواشناسی کشاورزی، همچنین تکمیل سامانه تهک کشاورزی و فراگیر کردن خدمات آن مورد نیاز است که با توجه به اهمیت این بخش در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و به‌دنبال آن تامین امنیت غذایی کشور باید در این خصوص توجهاتی صورت گیرد. به‌رغم اهمیت و کاربردهای ذکر شده برای علم هواشناسی کشاورزی تا به حال جایگاه این شاخه از علم، ساختارهای مطلوب آن، اعتبارات موردنیاز و سایر زیرساخت‌های لازم مورد توجه قرار نگرفته است که انتظار می‌رود تصمیم‌گیران و مسوولان، این امر را موردتوجه قرار دهند.
ارسال نظر