«دنیای اقتصاد» فرصت‌های صنعت نفت برای مشارکت در استخراج بیت‌کوین را بررسی کرد
پیوند برد - برد نفت و ماینینگ
چالش مصرف برق ماینرها در ایران
بحرانی بودن وضعیت مصرف برق بیت‌کوین و توان شبکه برق کشور به حدی رسیده است که طی چند روز گذشته اعلام شد برق استخراج‌کنندگان بیت‌کوین از ابتدای تیرماه قطع خواهد شد. صنعت برق ایران وضعیتی را که در اثر فشار ماینرهای ارزهای دیجیتال به شبکه برق کشور وارد می‌شود فراتر از بحران می‌داند و در گزارش‌های متعددی که از سوی وزارت نیرو و بسیاری از نهادهای دیگر منتشر شده، فعالیت‌های مربوط به استخراج و بالاخص استخراج غیرمجاز، عامل رشد ناهمگون مصرف برق و بر هم خوردن توازن تولید و مصرف در کشور معرفی شده‌اند. در همین راستا و با آغاز فصل گرما و افزایش مجدد مصرف برق در بخش‌های مختلف، مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق، گفته کشور در هفته‌های پیش‌رو با محدودیت در تامین برق مواجه می‌شود و به همین خاطر برق ماینرهای مجاز از ابتدای تیرماه تا پایان دوره محدودیت‌ها قطع خواهد شد.
رجبی مشهدی همچنین با اشاره به اوج‌گیری مصرف برق در کشور در هفته‌های پیش‌رو گفته است: «هم‌اکنون ۱۱۸ مرکز مجاز استخراج رمزارز در کشور فعال هستند که این مراکز باید از ابتدای تیر دریافت برق خود را از شبکه سراسری قطع کنند. مصرف برق کشور در هفته گذشته رکورد ۶۲هزار و ۵۰۰مگاوات را در زمان اوج مصرف ثبت کرد که این رقم قابل‌توجهی است. طبق پیش‌بینی‌ها نیاز مصرف در این هفته از ۶۳هزار مگاوات نیز عبور می‌کند که این به‌معنای محدودیت در تامین برق است.» مصرف بسیار بالای انرژی فرایند استخراج بیت‌کوین البته چالشی جهانی است و به دلیل انتشار کربن بسیار بالا، مصرف برق شدید با محدودیت‌ها، ممنوعیت‌ها و دست‌کم با انتقاداتی روبه‌رو شده است. چین به دلیل هدررفت انرژی، انتشار کربن بیشتر و خطرات این دارایی‌ها برای بخش مالی و اقتصاد چین، استخراج بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال را به‌طور کامل ممنوع کرده است.
مساله انتشار کربن و مصرف بی‌رویه انرژی موردنیاز صنایع و شبکه خانگی در کشورهایی چون آمریکا و کشورهای اروپایی نیز چالش‌زا شده و منتقدان ارزهای دیجیتال، از مقامات دولتی تا گروه‌های حافظ محیط زیست، به صنعت استخراج حمله می‌کنند. در چنین شرایطی، راهکار نوآورانه‌ای در حال ظهور در اقصی نقاط جهان است که ضمن ادامه پرقدرت فرایند ماینینگ بدون اتکا به شبکه برق، از یک طرف آلایندگی بیت‌کوین را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر، باعث می‌شود صنعت سوخت‌های فسیلی نیز ضمن درآمدزایی، بخشی از هدررفت انرژی و انتشار کربن بسیار بالای خود را کاهش دهد.
گاز فلر به یاری استخراج‌کنندگان بیت‌کوین می‌آید
یکی از چالش‌های بحرانی در صنعت نفت جهانی که مورد توجه فعالان زیست محیطی نیز قرار گرفته، مسئله سوزاندن گاز فلر در میادین نفتی است. گازهای همراه نفت در بسیاری از کشورها مانند ایران و عراق ــ که از مهم‌ترین هدردهندگان گاز فلر در جهان هستند ــ به دلیل نبود تکنولوژی و سرمایه بدون هیچ استفاده‌ای سوزانده می‌شوند و در بخش‌هایی چون صنعت شیل آمریکا به دلیل عدم‌صرفه اقتصادی سوزانده می‌شوند. اما این گازها که منبع کارآمد انرژی هستند، در صورت سوزانده شدن در میادین نرخ انتشار کربن چشمگیری دارند؛ به طوری که گفته می‌شود صنعت شیل آمریکا تنها در نتیجه شعله‌ور کردن گازهای همراه، یک درصد از گازهای گلخانه‌ای جهان را تولید می‌کند.
اما طی سال‌های اخیر، علاقه به استفاده مجدد از گازهای همراه نفت برای استفاده در صنعت استخراج ارزهای دیجیتال به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. شرکت‌های نفتی نیز در سراسر جهان فشار فزاینده‌ای از سوی دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی و فعالان اقلیمی برای کاهش انتشار گازهای آلاینده احساس می‌کنند. بسیاری از روش‌های جلوگیری از انتشار کربن پرهزینه هستند و شرکت‌های نفت و گاز تمایل چندانی به استفاده از روش‌های جذب و ذخیره‌سازی کربن ندارند و حالا با همکاری شرکت‌های استخراج‌کننده ارزهای دیجیتال یک جایگزین احتمالی کم‌هزینه و درآمد‌زا برای حل مشکل گازهای فلر پیدا کرده‌اند.
صنعت استخراج بیت‌کوین یک صنعت بسیار انرژی‌بر است و در سال ۲۰۲۰، صنعت استخراج بیت‌کوین به‌تنهایی انرژی بیشتری نسبت به کل کشور سوئیس مصرف کرد. از این‌رو علاقه به استفاده از گاز فلر برای تامین انرژی استخراج‌کنندگان، در میان شرکت‌های ماینینگ بیت‌کوین و شرکت‌های نفتی افزایش یافته است. این شراکت صنعت نفت و استخراج ارزهای دیجیتال در ایالات متحده، روسیه (بزرگ‌ترین سوزاننده گاز فلر در جهان)، امارات متحده عربی، عمان و استرالیا حالا عملی شده و نتایج مثبتی برای طرفین داشته است.
تجارب جهانی از آمریکا و روسیه تا عمان و امارات
نخستین تجربه این کار، مربوط به دو دانشجو در ایالت تگزاس آمریکا بوده که در سال ۲۰۱۹ شرکت گیگا انرژی سولوشنز (Giga Energy Solutions) را تاسیس کردند. آنها یک کانتینر حمل‌ونقل با هزاران ماینر بیت‌کوین را به یک سایت تولید نفت منتقل کردند و با هدایت گاز طبیعی به ژنراتورها، برق موردنیاز ماینرها را تامین کردند. برنت وایتهد، هم‌بنیان‌گذار گیگا انرژی سولوشنز، با اشاره به اینکه در ابتدا ایده آنها را نه استخراج‌کنندگان بیت‌کوین و نه شرکت‌های نفتی جدی نگرفتند، توضیح داد: «از قدیم همیشه شعله‌های آتش میادین استخراج نفت را می‌دیدم و می‌دانستم چقدر این کار اتلاف انرژی دارد. این راهکار جدید ما نه‌تنها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به درد شرکت‌ها می‌خورد، بلکه به درآمدزایی آنها از گاز نیز کمک می‌کند. جالب‌تر آنکه گیگا انرژی در ۲ سال اخیر به‌سرعت در حال گسترش عملیات خود بوده و حالا با بیش از ۲۰ شرکت نفت و گاز در این زمینه قرارداد امضا کرده است. در واقع، در سال ۲۰۲۰ درآمد گیگا به ۴میلیون رسیده بود و انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۲۲ به حدود ۲۰میلیون دلار برسد.
در حال حاضر شرکت کونوکو فیلیپس (Conoco Philips) در ایالت داکوتای شمالی گازهای اضافه خود را به صورت آزمایشی به یک استخراج‌کننده بیت‌کوین میفروشد. چنین پروژه‌ای باعث کاهش حدود ۶۳درصد در انتشار کربن دی‌اکسید در مقایسه با حالت سوزاندن گاز همراه شده است. همچنین غول نفتی اکسون موبیل (ExxonMobil) نیز در داکوتای شمالی با گیگا انرژی همکاری می‌کند و به استخراج‌کنندگان گاز فلر میفروشد. شرکت آمریکایی ماراتن اویل (Marathon Oil) نیز در میادین شیل تحت کنترل خود گازهای فلر را به استخراج‌کنندگان بیت‌کوین میفروشد.
البته آمریکایی‌ها تنها بازیگران این عرصه نیستند و شرکت گاز کانادایی بنگال انرژی (Bengal Energy) در میادین نفتی دورافتاده استرالیا از گازهای همراه برای استخراج بیت‌کوین استفاده می‌کند. کروزوئه انرژی (Crusoe Energy)، یکی از پیشگامان این عرصه نیز پروژه‌های بزرگی در داکوتای شمالی و تگزاس آمریکا دارد، اما حالا عملیات خود را به خاورمیانه گسترش داده است. این شرکت خصوصی آمریکایی با سرمایه‌گذاری صندوق ثروت ملی ابوظبی و سازمان سرمایه‌گذاری ملی عمان در کروزوئه انرژی، فعالیت خود را به میادین نفتی امارات متحده عربی و عمان در خلیج فارس گسترش داده است. این شرکت می‌گوید که به دنبال گسترش عملیات خود در خاورمیانه است و چشم امید به همکاری با دیگر تولیدکنندگان نفت این منطقه برای استفاده از گازهای همراه و استخراج بیت‌کوین دارد. کروزوئه انرژی همچنین مدعی است که این همکاری‌ها می‌تواند به منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا از نظر مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی کمک کند و آنها را در رسیدن به اهداف اقلیمی خود یاری دهد.
همچنین در هفته گذشته نیز شرکت گازپروم نفت (Gazprom Neft) روسیه که سومین تولیدکننده بزرگ نفت روس‌ها محسوب می‌شود، با شرکت بیت‌ریور (Bitriver)، غول استخراج ارزهای دیجیتال روسیه وارد همکاری شد. قرار است که بیت‌ریور در عوض ارائه زیرساخت‌های دیجیتال و خدمات مبتنی بر سخت‌افزارهای محاسباتی به میادین و چاه‌های نفت روسیه، گاز فلر دریافت کند تا برق موردنیاز عملیات استخراج ارزهای دیجیتال خود را تامین کند. شرکت گازپروم نفت می‌گوید که ارزهای دیجیتال هیچ جایی در مدل کسب‌وکار آنها ندارد، اما این غول نفتی به دنبال راهکارهایی است که امکان استفاده مفید از گازهای همراه را فراهم کند.
فرصت نوآوری مشترک ماینرها و صنعت نفت ایران
حال با نگاه به تجربه دیگر کشورها و مزایایی چون عدم‌نیاز به سرمایه‌گذاری‌های جدید بسیار گسترده، به نظر می‌رسد وقت آن رسیده در ایران نیز به فکر چنین راهکارهای نوآورانه‌ای باشیم. مزایای چنین نوآوری‌ای در ایران به مراتب بیشتر از دیگر کشورهای جهان است. در واقع، با توجه به شرایط کنونی کشور، ذی‌نفعان چنین نوآوری‌ای تنها شرکت‌های نفتی یا استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال نیستند؛ بلکه عموم مردم ایران، صنایع، نیروگاه‌ها و شبکه توزیع برق از چنین اقدامی منتفع می‌شوند.
در صورت استفاده از این راهکار، استخراج‌کنندگان بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال می‌توانند با هزینه‌ای بسیار کمتر و مناسب به استخراج ارزهای دیجیتال بپردازند و نگران قطع شدن برق خود به دلیل مشکلات تامین انرژی کشور نباشند. شرکت‌های نفتی نیز می‌توانند از گازهای همراهی که دهه‌ها در کمال بی‌توجهی سوزانده شده‌اند و ضمن هدررفت انرژی و سرمایه، به محیط زیست آسیب زیادی رسانده‌اند، بهره‌برداری مفیدتری داشته باشند. ایجاد منبع درآمدی تازه از یک سو و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی از سوی دیگر، به سود تولیدکنندگان نفت است. همچنین این همکاری امکان گسترش روابط با استخراج‌کنندگان در مقیاس صنعتی ارزهای دیجیتال را فراهم می‌کند و فضا را برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت استخراج ارزهای دیجیتال به وجود می‌آورد که زمینه همکاری در حوزه‌های دیجیتال و نوآوری بین این بخش‌ها را فراهم می‌کند. جدا از اینکه حتی شرکت‌های نفتی ایرانی می‌توانند خود به سرمایه‌گذاری در این صنعت رو آورند و بازوهای استخراج ارز دیجیتالی ایجاد کنند که با استفاده از گاز فلر میادین درآمدزایی بالایی برای آنها داشته باشند.
از سمت دیگر نیز بحران کمبود برق در کشور و مصرف بسیار بالایی را که به عقیده وزارت نیرو بخش عمده‌ای از آن به دلیل مراکز غیرمجاز استخراج ارزهای دیجیتال است تا حدی برطرف می‌کند. مزیت رقابتی هزینه تمام‌شده بیت‌کوین‌های استخراج‌شده از طریق گازهای همراه نفت در برابر قیمت برق شبکه خود عاملی برای سوق دادن ماینرها به این سمت است. امری که در صورت رخ دادن، فشار روی شبکه برق داخلی را کم می‌کند و در نتیجه می‌توان مشکل کمبود برق کشور را که در سال‌های اخیر حادتر شده تا حد زیادی رفع کند و دیگر شاهد قطع برق موردنیاز صنایع یا خاموشی‌های پی‌درپی و گسترده مناطق شهری و روستایی آن هم در میانه فصل گرما نباشیم. فرصتی که اکنون در اختیار ایران قرار دارد، سناریوی یک بازی برد ـ برد هم برای استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال و هم برای صنعت نفت و صنعت برق ایران است و باید به آن توجه بیشتری داشت.
