امروز تولید برق در کشورهای مختلف با فناوری‌‌‌های متنوعی انجام می‌شود. این فناوری‌‌‌ها گستره قابل‌توجهی از تولید برق شامل استفاده از سوخت‌‌‌های فسیلی شامل نیروگاه‌‌‌های گازی، بخاری، سیکل ترکیبی و مقیاس کوچک حرارتی و نیز تولید برق با استفاده از انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر از جمله برقابی، خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و... را در‌بر می‌گیرد. به طور کلی تمامی ‌‌‌کشورها از ترکیبی از نیروگاه‌‌‌های یادشده برای تامین برق خود استفاده می‌کنند. هر کدام از این روش‌های تولید برق، مزایا و معایبی دارند که استفاده صرف از هر یک از این روش‌ها را به عنوان تمامی‌‌‌ سبد تولید برق یک کشور، ناممکن می‌کند. مشهود است که فراوانی هر یک از این نیروگاه‌‌‌ها در سبد تولید برق یک کشور، عمدتا تابعی از مسائل فنی و اقتصادی و به‌ویژه موقعیت آن کشور در برخورداری از منابع انرژی اولیه است.

در این بین نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک حرارتی نیز در کشورهایی که از شبکه گازرسانی برخوردارند یکی از روش‌های تولید برق است که در جایگاه خود مزایای قابل‌توجهی را متوجه صنعت برق‌رسانی می‌کند. از جمله این مزایا می‌توان به کاهش تلفات تولید تا مصرف برق به دلیل نزدیکی به محل مصرف و سرمایه‌گذاری اولیه پایین‌‌‌تر نسبت به اغلب نیروگاه‌‌‌ها، صرف مقدار ناچیز آب در فرآیند خنک‌کاری و نیز امکان بهره‌‌‌گیری از حرارت تولیدی نیروگاه برای مصارف حرارتی و برودتی اشاره کرد.

با وجود این و به‌‌‌رغم تمامی ‌‌‌این مزایا به لحاظ فنی و اقتصادی نمی‌توان تمامی ‌‌‌سبد تولید برق را منحصر به این نیروگاه‌‌‌ها کرد. در عین حال معایبی از جمله هزینه بهره‌‌‌برداری بالا، استهلاک بالا، عمر مفید کوتاه‌‌‌تر تجهیزات، فسیلی بودن انرژی اولیه و نیز عدم‌امکان تغییر در سطوح بارگیری موردنیاز کنترل شبکه نیز وجود دارد. بنابراین بر اساس فواید و معایب به‌‌‌کارگیری این نیروگاه‌‌‌ها، توسعه متوازن و متناسب این نیروگاه‌‌‌ها به عنوان بخشی از سبد تولید برق در کشور و الزام مواردی همچون احداث در نقاطی از شبکه که نیاز به تامین برق به صورت محلی وجود دارد و بهره‌‌‌گیری از این نیروگاه‌‌‌ها در حالت تولید همزمان برق و حرارت (CHP) راهبرد صحیح سیاستگذاری در این حوزه است.

۱- بر اساس دستورالعمل بند ت ماده ۴۸ قانون برنامه ششم توسعه نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک دارای قرارداد خرید تضمینی برای برق تزریقی به شبکه و نیز برقی که در محل به مصرف می‌رسد مشمول تعرفه گاز نیروگاهی هستند. وزارت نیرو برای اجرایی ساختن این بند پیگیری‌‌‌های متعددی از سازمان برنامه و بودجه و نیز وزارت نفت داشته و چند جلسه نیز در این خصوص برگزار شده است.

۲- تا سال ۱۴۰۰ برق تولیدی نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک صرفا توسط شرکت‌های برق منطقه‌‌‌ای خریداری می‌‌‌شد و این نیروگاه‌‌‌ها منحصرا می‌توانستند برق تولیدی خود را به شرکت‌های برق منطقه‌‌‌ای بفروشند. در سال ۱۴۰۱ دستورالعملی تدوین شد که بر اساس آن امکان فروش مستقیم برق نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک به مشترکان برق فراهم شد. با بازنگری ضوابط برای رفع محدودیت‌های عقد قرارداد دوجانبه، در سال‌جاری امکان فروش برق نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک به تمامی ‌‌‌مشترکان بیشتر از یک مگاوات در اقصی نقاط کشور برقرار شد. در مورد مباحث مربوط به مشارکت مشترکان در برنامه‌‌‌های پاسخگویی بار، شرکت مدیریت شبکه برق ایران بر اساس شرایط امکان تامین نیاز مصرف برق، تدابیر لازم را با هدف حفظ پایداری شبکه سراسری اتخاذ می‌کند.

۳- در خصوص محدودیت تامین گاز نیروگاه‌‌‌ها، لازم به ذکر است که قطع گاز نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک توسط شرکت گاز صرفا در سال ۱۴۰۱ و به علت ناترازی تولید و مصرف گاز و طی سه ماه سرد سال صورت گرفت.

۴- این فرضیه که وزارت نیرو علاقه‌‌‌ای به بهره‌‌‌گیری از نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک ندارد و تمرکز بر نیروگاه‌‌‌های بزرگ است امر نادرستی است. گواه روشن بر این امر اینکه از سال ۱۳۸۷ که مقررات حوزه مقیاس کوچک تدوین شد تاکنون حدود ۲۲۰۰ مگاوات نیروگاه مقیاس کوچک در نقاط مختلف کشور احداث شده و به بهره‌‌‌برداری رسیده و نرخ توسعه ظرفیت‌‌‌های این بخش، جزو بالاترین مقادیر در سبد تولید برق کشور است. کما اینکه میزان احداث این نیروگاه‌‌‌ها در سال‌های برنامه ششم توسعه، از هدف‌گذاری به‌‌‌عمل‌‌‌آمده نیز بیشتر محقق شده است. از مهم‌ترین نکاتی که می‌تواند تولید برق بر پایه نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک توسط بخش خصوصی را به لحاظ اقتصادی مطلوب‌‌‌تر کند توجه به بخش فروش حرارت است. چنانچه حرارت تولیدی این نیروگاه‌‌‌ها نیز مانند برق تولیدی آنها به فروش برسد حتما نیروگاه‌‌‌ها می‌توانند رقابت بهتری با سایر روش‌های تولید برق داشته باشند.

۵- قراردادهای خرید تضمینی نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک شامل ۱۰ سال خرید برق است که ۵ سال اول دوره خرید تضمینی بوده و در ۵ سال دوم خرید برق بر اساس ضوابط جاری وزارت نیرو صورت می‌گیرد. نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک که در دوره ۵ ساله خرید تضمینی خود قرار دارند در تمامی ‌‌‌طول سال بر اساس نرخ خرید تضمینی برق تولیدی خود را به فروش می‌‌‌رسانند. همچنین نیروگاه‌‌‌هایی که در ۵ سال دوم قرار دارند حسب انتخاب خود قادرند برق تولیدی خود را با نرخ‌های متوسط بازار به انضمام هزینه‌‌‌های اجتناب‌شده تلفات و توسعه شبکه در تمامی‌‌‌ طول سال یا با نرخ‌های بالاتر در ۶ ماه گرم سال و نرخ‌های پایین‌‌‌تر در ۶ ماه سرد سال که توسط هیات تنظیم تعیین می‌شود به فروش برسانند. علاوه بر این نیروگاه‌‌‌ها می‌توانند برق تولیدی خود را در قالب قراردادهای دوجانبه در تمام طول سال و با نرخ‌های توافقی به مشترکان مشمول به فروش برسانند.

۶- در ارتباط با تاخیر در پرداخت مطالبات نیروگاه‌‌‌ها نیز قابل ذکر است که تاخیر در پرداخت‌‌‌ها در سال‌های اخیر و با کمبود منابع مالی صنعت برق ناشی از تفاوت هزینه‌‌‌های تمام‌‌‌شده تامین برق و تعرفه تکلیفی فروش برق به مشترکان رخ داده است. به عنوان مثال نرخ خرید برق از نیروگاه‌‌‌های مقیاس‌‌‌کوچک دارای قرارداد خرید تضمینی که به صورت ماهانه بر اساس نرخ ارز سامانه ETS و شاخص خرده‌‌‌فروشی (CPI) تعدیل می‌شود، نزدیک به ۱۰ برابر متوسط نرخ فروش برق به مشترکان است. همچنین کلیه مطالبات نیروگاه‌‌‌هایی که در دوره بهره‌‌‌برداری پس از خرید تضمینی قرار دارند، با تاخیر بسیار کم پرداخت می‌شود. تاخیر در پرداخت به معنای عدم‌دریافت نقدینگی نیروگاه‌‌‌ها نیست. چراکه در دو سال اخیر همواره در تمامی ‌‌‌ماه‌‌‌ها بخشی از مطالبات نیروگاه‌‌‌ها به صورت منظم پرداخت شده است. قابل ذکر است که در سال گذشته کل مطالبات این نیروگاه‌‌‌ها پرداخت شده است. از سوی دیگر در این سال‌ها همواره شرکت توانیر به دنبال روش‌های جایگزین پرداخت نقدی از جمله تخصیص اسناد خزانه دولت برای پرداخت مطالبات بوده است. ذکر این نکته ضروری است که تمامی‌‌‌ نیروگاه‌‌‌ها در ارتباط با تاخیر در دریافت مطالبات خود، وفق قرارداد مشمول دریافت خسارت تاخیر در پرداخت هستند.

۷- برق پشتیبان نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک در بخش‌‌‌هایی که امکان پشتیبانی از نیروگاه وجود داشته باشد بر اساس ضوابط و مقررات به نیروگاه‌‌‌های مقیاس کوچک ارائه می‌‌‌شود. واضح است که چنانچه نیروگاه در نقطه‌‌‌ای از شبکه قرار گرفته باشد که در آن نقطه، شبکه ضعیف باشد، هنگامی‌‌‌که نیروگاه از مدار خارج می‌شود امکان پشتیبانی برق وجود ندارد چراکه اساسا امکان تامین حداکثری برق بدون در نظر گرفتن نیروگاه در محل، در آن نقطه با چالش مواجه می‌شود. به عبارت دیگر، یکی از دلایل اصلی تعیین ساختگاه‌‌‌های احداث نیروگاه مقیاس‌‌‌کوچک به عنوان نقاط اولویت‌دار، نگاه به تولید پراکنده به عنوان راهکاری تکمیلی برای تامین برق و عدم‌نیاز به توسعه شبکه بالادست است.

اخبار مرتبط