کیش قیمت دستوری به بلیت هواپیما؛ صندلیها فقط به تورها فروخته می‌شوند؟
مسافران نوروزی در چاه هوایی
در دو هفته گذشته که امکان خرید بلیت‌‌‌های هوایی سفرهای نوروزی بازگشایی شد، آنچه بیش از هر چیزی مسافران در سایت شرکت‌های هواپیمایی با آن مواجه شدند تکمیل ظرفیت یا عدم‌موجودی بلیت است. آژانس‌‌‌های مسافرتی یا استارتآپهای ارائه‌کننده فروش بلیت نیز بلیت‌‌‌هایی محدود و عمدتا چارتری با قیمت نجومی ارائه کردند یا تنها امکان خرید سفرهای گروهی به‌‌‌شکل تور (پرواز و هتل) را برای متقاضیان قرار داده‌‌‌اند.
با این شرایط، سوال مهمی که مطرح می‌شود اینکه هواپیماها و بلیتها کجا هستند؟ و مسافرانی که هدفشان از سفر تنها بازگشت به خانه یا مسافرت به خانه اقوام است و قصد سفر گروهی ندارند و در واقع به‌‌‌دنبال سفر مستقل از تور هستند، در این یک هفته پایانی چگونه امکان تهیه بلیت آن‌‌‌هم به قیمت مصوب را خواهند داشت؟
بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد با وجود اینکه آژانس‌‌‌های هوایی از زمان همه‌گیری با بحران‌های جدی مواجه شده‌‌‌اند و به بن‌‌‌بست رسیده و حتی بنا به گفته برخی از فعالان این عرصه، صنعت هوایی کشور در بحران جدی به سر می‌‌‌برد، به‌‌‌جای جذب هرچه بیشتر مشتری و افزایش تعداد بلیتها و پروازها، با کاهش آنها عملا فرصت سفرهای هوایی را از طیف زیادی از مسافران نوروزی گرفتهاند. زیرا بسیاری از مصرف‌کنندگان در صورت نبود بلیت یا مواجه شدن با قیمت‌های نجومی پروازها، سفرهای جاده‌‌‌ای را جایگزین سفرهای هوایی خواهند کرد و بلیت‌‌‌های چارتری با تورهای گارانتی‌شده کمکی به نجات این صنعت نخواهد کرد.
بر این اساس با وجود شرایط بحرانی صنعت هوایی کشور، با نبود یا کمبود هواپیما و بلیت مواجه هستیم و این امر تحت‌تاثیر طبقات قیمت‌گذاری قرار دارد. گروهی از کارشناسان معتقدند، باتوجه به اینکه دولت بر پایبندی ایرلاین‌‌‌ها به قیمت‌های مصوب و عدم‌افزایش آن تاکید دارد و از طرفی ایرلاین‌‌‌ها با هزینه‌‌‌های بالایی برای هر صندلی مواجه هستند که نرخ کنونی پاسخگوی جبران هزینه‌‌‌های آنها نیست، بنابراین باتوجه به مسیرهای مختلف که بر سر راه آژانس‌‌‌های هوایی و مسافرتی قرار داشته تا جلوی گران شدن قیمت بلیتها گرفته شود، مسیر جدیدی شکل گرفته تا بلیت هواپیماهای موردنیاز از کانال تورهای ارائه‌شده عبور کند و این‌گونه مشخص نشود قیمت اصلی پروازها چقدر است.
با نگاهی به سایت تامین‌‌‌کنندگان بلیت‌‌‌های هوایی در اکثر مقاصد پرتردد همچون مشهد، کیش، قشم، اصفهان، شیراز، اهواز و... امکان تهیه بلیت‌‌‌های شخصی وجود ندارد یا تنها به شکل چارتری و با قیمتی نجومی موجود است و باقی بلیتها تنها به شکل سفر گروهی ارائه می‌شود. بنا بر اعلام چند فعال در این عرصه، به ایرلاین‌‌‌ها اجازه می‌دهند از طریق چند تامین‌کننده (آژانسها و استارتآپهای مسافرتی) بلیت را در شکل دلخواه به صورت پرواز یا پرواز و هتل (تور) به مشتری ارائه دهند. در واقع با فروش تورهای یک‌شبه آن هم یک‌طرفه مواجه هستیم که ایرلاین‌‌‌ها با همکاری آژانسها و استارت‌آپ‌ها، اقدام به عرضه بلیت در شکل فروش تور یک روز و یک شب می‌کنند. این اقدام به نوعی به‌‌‌منظور دور زدن قیمت‌گذاری دستوری بلیت‌‌‌هاست که ایرلاین‌‌‌ها اجازه افزایش قیمت را ندارند. از همین رو، به‌‌‌منظور جبران هزینه‌‌‌ها و افزایش غیرمستقیم نرخ بلیتها با گارانتی کردن هتل‌‌‌ها، به فروش بلیت هواپیما با قیمتی بالاتر اقدام کرده‌‌‌اند.
بر اساس بررسی‌‌‌های صورت‌گرفته، فروش تورهای غیرمعمول طی سه ماه گذشته افزایش چشمگیری داشته و حتی در برخی از موارد مشاهده شده که قیمت‌های ارائه‌شده با نرخ اصلی هتل‌‌‌ها متفاوت است. ایرلاین‌‌‌ها، اتاق‌‌‌های بی‌‌‌کیفیت یا کم‌کیفیت هتلهای چندستاره یا حتی هتلهای یک ستاره را همراه با بلیت در شکل تور با بهای گارانتی‌شده (تعیین‌شده و توافق‌شده بین هتل و آژانس) آن هم برای یک شب ارائه می‌دهند. این امر نشان می‌دهد که این دست اقدامات، تنها با هدف به فروش رساندن گران‌تر بلیت‌‌‌هاست که با قیمت‌گذاری دستوری به‌‌‌طور مستقیم امکان‌پذیر نیست.
دلیل تمامی این چالش‌‌‌ها و به‌کارگیری شیوه‌‌‌های نامعقول که در نهایت هم به زیان خدمات‌‌‌دهندگان و هم مصرف‌کنندگان خواهد بود، سیاستگذاری انحرافی و ورود مستقیم در قیمت‌گذاری است که با بلیت دستوری، نوعی بی‌‌‌ثباتی در این صنعت را ایجاد کرده و علاوه بر ورود واسطه‌‌‌گران منجر به انحصارطلبی و در دست گرفتن قدرت توسط عده محدود در این عرصه شده است. نتیجه این مداخلات نیز خود را در شکل بالا رفتن نجومی قیمت بلیتها یا فروش اجباری سفرهای گروهی گارانتی‌شده نشان می‌دهد.
البته باید به این نکات نیز توجه داشت که ایرلاین‌‌‌ها علاوه بر بحران همه‌گیری، به دلیل تحریمهای حداکثری با مشکلات گسترده‌‌‌ای مواجه هستند و تعداد قابل‌توجهی از ناوگان هوایی کشور (هواپیماها) زمینگیر شده و این امر منجر به کمتر شدن عرضه بلیت هواپیما در مقایسه با تقاضاست و این تنها محدود به ایام پیک سفرهای نوروزی یا به‌‌‌منظور بازارگرمی ایرلاین‌‌‌ها نیست. بر اساس گفته‌‌‌های دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، قیمت کنونی بلیت هواپیما با نرخ دلار ۲۴هزار تومانی محاسبه می‌شود که با توجه به رشد نرخ دلار، شرکت‌های هواپیمایی با مشکلات فراوانی برای سرویس‌‌‌دهی به مسافران مواجه شده‌‌‌اند، زیرا به گفته او، حدود ۷۰درصد هزینه شرکت‌های هواپیمایی، «ارزی» است. البته مشکل جدی دیگری که از سوی فعالان این صنعت مطرح می‌شود، تفاوت میزان هزینه واقعی پروازها برای هر صندلی با قیمت دستوری است. گفته‌‌‌ها حاکی از آن است که در‌‌‌حال‌‌‌حاضر قیمت تمام‌‌‌شده هر صندلی پرواز ۴٠ دلار است، اما قیمت تحقق‌‌‌یافته و قیمت کنونی اعمال‌‌‌شده ١٧ دلار است. در واقع ایرلاین‌‌‌ها معتقدند که هزینه‌‌‌ها دلاری اما درآمدها ریالی است و حل مشکلات این صنعت تنها با افزایش قیمت بلیتها و رسیدن به میزان هزینه‌‌‌ها امکان‌پذیر است.
اما واقعیت امر این است که افزایش قیمت‌ها یک روش مقطعی برای نجات این شرکت‌ها به‌‌‌شمار می‌رود و تضمینی برای نجات آنها در آینده نیست. زیرا بحران اصلی ایرلاین‌‌‌ها و صنعت هواپیمایی کشور کمبود ناوگان هوایی است که بر اساس گفته‌‌‌ها تنها ۱۷۳ ناوگان فعال وجود دارد که از این تعداد حدود ۱۰۰ ناوگان به‌‌‌صورت رسمی فعال بوده و باقی با نقص‌‌‌هایی در قطعات مواجه هستند.
با توجه به تحریمهای حداکثری که ایران با آن مواجه است، در حال حاضر امکان خرید هواپیماهای نو وجود ندارد، تعمیر هواپیماهای موجود و تغییر قطعات نیز با مشکلات خاص خود همراه است. از همین رو، بخش قابل‌توجهی از ناوگان هواپیمایی کشور بیش از آنکه در آسمان به پرواز درآیند در پارکینگ‌‌‌ها قرار گرفتهاند و عملا تنها ۱۰۰ فروند هواپیما عهده‌‌‌‌‌‌‌‌‌دار کلیه سفرهای داخلی و بین‌المللی هستند. بنابراین، نبود هواپیماهای کافی بر اساس میزان نیاز کشور و تقاضا، نتیجه‌‌‌ای جز کاهش عرضه بلیت هواپیما نخواهد داشت و از طرفی ایرلاین‌‌‌ها به‌‌‌منظور تامین مخارج تعمیر و تغییر قطعات هواپیما، با ارائه بلیت‌‌‌های گارانتی‌شده به شکل تور یا چارتری با قیمت نجومی به‌‌‌دنبال جبران خسارت‌‌‌ها و تامین مالی کارکنان خود هستند. برخی از این شرکت‌ها حتی با افزایش پروازهای خارجی و تورهای نوروزی به دیگر کشورها و کاهش پروازهای داخلی راهی برای درآمدهای بیشتر ایجاد کردند. اما نتیجه این امر جز از دست دادن هرچه بیشتر مشتریان نخواهد بود؛ زیرا باتوجه به مشکلات معیشتی و اقتصادی کنونی، بالاتر رفتن نرخ بلیتها یا ارائه بلیتها صرفا به‌‌‌شکل گروهی، پیامدی جز صرف نظر کردن مشتریان از سفرهای هوایی به همراه ندارد. چالش دیگری که در این روزها درکنار سفرهای هوایی مشاهده می‌شود، نبود و کمبود بلیت دیگر وسایل حمل‌ونقل عمومی همچون قطار و اتوبوس است. تهیه بلیت قطار و اتوبوس نیز مانند هواپیما با دشواری زیاد همراه شده و حتی در بسیاری موارد امکان‌پذیر نیست و دراکثر موارد تنها به‌‌‌صورت تور ارائه می‌شود. این در حالی است که تاکنون نهادهای نظارتی مربوطه پاسخگویی و اطلاع‌‌‌رسانی مناسب و واقع‌بینانه‌‌‌ای در این باره نداشته‌اند و در اغلب موارد با اظهار بی‌‌‌اطلاعی، به بررسی چرایی این موضوع نمی‌‌‌پردازند.
