ساختار شهرداری و ریشهیابی علل بروز فساد در آن
منظر بیرونی
ساختار اقتصاد ایران به سبب وابستگی به درآمدهای حاصل از صادارت نفت، رانتی است. این ساختار در متمرکز شدن امور دولتی و مالی خود را منعکس کرده است. نتیجه چنین وابستگی در نحوه هزینه‌کرد بودجه مشهود است. ساختار هزینه‌ای بودجه و چانه‌زنی دستگاه‌ها در کسب منابع، مولود چنین ساختاری است. طبیعتا در چنین ساختاری احتمال ایجاد انحصارهای گسترده، سطح پایین کیفیت قوانین و فقدان شفافیت حداکثری بسیار بالاست و این ساختار استعداد بروز فساد و انحراف منابع از اهداف اولیه را دارد. برای مثال در حوزه قانونگذاری می‌توان به پدیده فیلترینگ و همزمان مطرح شدن بحث فروش وی پی ان قانونی اشاره کرد. طبیعتا چنین رویه‌هایی می‌تواند به فساد منجر شود. در چنین وضعیتی تبعات اقتصادی و اجتماعی این ساختار محدود به دیوان‌سالاری دولتی نمی‌شود و سرریز آن می‌تواند به سایر بخش‌های جامعه از جمله نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها برسد. از این رو در تحلیل عارضه فساد در مدیریت شهری نمی‌توان از عوامل بیرونی غافل شد.
عوامل درونی
در بررسی تحولات درونی بیان یک نکته ضروری است، اگر اداره یک سازمان یا نهاد با جریان تحولات اقتصادی و اجتماعی جدید و وظایف نوین همراستا نباشد بروز انواع فساد اجتناب‌ناپذیر است. به همین دلیل لازم است کارشناسان و خبرگان با موضوعات مدیریت شهری در این حوزه تحقیقات هدفمندی انجام دهند تا منشا و ریشه‌های معضلات را شناسایی و متناسب با آن راهکار ارائه کنند. در یک نگاه کلی مدیریت شهری از زاویه تامین مالی، تنوع کارکردی، ساختار مدیریتی، نظام انتخابی و الگوی انتخابی در معرض ریسک تضاد منافع و انحراف منابع قرار دارد.
استقلال مالی
تامین مالی شهرداری‌ها یکی از مسائل مهم در مدیریت شهری است ملموس ترین آثار نبود استراتژی مناسب تامین مالی شهرداری‌ها وابستگی شهرداری‌ها به تراکم‌فروشی و صدور پروانه‌های ساختمانی است. فروش تراکم مثل فروش نفت از سوی دولت وابسته به یک عامل بیرونی است و با هر رونق یا رکودی درآمدهای شهرداری دستخوش تکانه‌های جدی می‌شود. در نبود نظام تامین مالی پایدار و استقلال مالی، روش‌های غیر صحیح در دستور کار مدیران شهر قرار می‌گیرد. در این حالت تصمیم گیری‌ها شخصی و صلاحدیدی خواهد بود و این نوع تصمیم‌گیری‌ها بستر مناسبی برای رشد فساد است. یک بررسی نشان می‌دهد: بحث محاسبه عوارض و دریافت آن، نیمه پنهان فساد در حوزه کسب درآمد است. عوارض برخی از املاک به خاطر وجود برخی وابستگی‌ها دریافت نشده است. این درد در شهرداری ریشه تاریخی دارد و مزمن شده است. بنابراین تا زمانیکه بحث تامین مالی درآمد شهرداری‌ها به طور اصولی و حرفه‌ای حل نشود، بستر فساد از این طریق می‌تواند فعال باشد، راه‌حل آن است که مثل همه جای دنیا دولت مالیات‌های شهری را به شهرداری واگذار کند. در حقیقت راه‌حل دیگری نداریم و باید منبع درآمد جایگزین شهرفروشی تعیین شود.
تنوع کارکردی
شهرداری‌ها از جمله نهادهایی هستند که با تنوع کارکردی مواجه هستند این تنوع از خدمات شهری تا شهرسازی و مبلمان شهری و حتی امور ورزشی و اجتماعی را در بر می‌گیرد. طبیعتا در این سطح تعامل با شهروندان و تولیت مسوولیت‌های گوناگون، اگر شفافیت لازم در قوانین و روندها برقرار نباشد امکان فساد افزایش می‌یابد. در این حوزه نیز علاوه بر شفاف شدن فرآیندها باید سامانه‌های تعریف شده به طور کامل عملیاتی شود. راه‌اندازی ناقص سامانه نه تنها کمکی به شفافیت نمی‌کند، بلکه می‌تواند مولد فساد بیشتر شود.
ساختار مدیریتی
معمولا در کشورهای دیگر شهرداری به عنوان نهاد اصلی دولت محلی به حساب می آید اما در ایران نه تنها این نقش به رسمیت شناخته نشده بلکه در مقابل یکپارچگی شاهد انواع تفرق اعم از قلمرو، عملکرد و... هستیم. به همین دلیل در کلانشهری همچون تهران و سایر شهرها تقسیم در بخش شهری و خدماتی زیر بنایی مثل مخابرات، برق و... کاملا متفاوت از یکدیگر است و سازمان‌های متعدد مسوول امور هستند. تعدد ذی‌نفعان و بازیگران در این تفرق نه تنها می‌تواند بستر فساد سازی باشد بلکه موجب محرومیت شهر از برخی منافع می‌شود. برای مثال پارکینگ در شهر تهران قابلیت آن را دارد که یکی از منابع درآمدی باشد اما به دلیل سرگردانی این مساله بین شهرداری و نیروی انتظامی این مساله حل نشده و شهر از این درآمد محروم است.
نظام انتخابی
در نظام انتخابی برای مدیریت شهری تفکیک رهبری سیاسی از مدیریت تخصصی است. انتخاب نوع مدل مدیریت شهری منعکس‌کننده نگرش حاکم بر تنظیم روابط شهرداری و شورا است. در ایران مدل شورا و مدیر است، اما بواسطه آنکه روندها به طور کامل اجرا نشده مدیریت تخصصی از رهبری سیاسی در حوزه شهر جدا نشده است. در خلاء این تقسیم کار امکان چانه‌زنی و مداخله در انتصابات و تصمیم‌ها به شدت بالا است. اعضا و مدیران شهر در معرض تضاد منافع فراوانی هستند. به همین دلیل نیز هراز گاهی اخباری از بازداشت اعضا شورای شهر در برخی نقاط داده می‌شود. برای آنکه چالش‌ها و کژمنشی‌ها در این بخش به حداقل برسد باید مدل اداره شهر به روز و استاندارد شود. اگر قرار است مدیریت شهری بر اساس مدل شورا و مدیر پیش رود بایسته‌هایی نیز باید رعایت شود.
جان کلام
مبارزه با فساد باید از علل آغاز شود، شناسایی از این طریق است که به انسداد منافذ منجر می‌شود برای چنین توفیقی لازم است علاوه بر اصلاح ساختار و قوانین انگیزه‌سازی لازم برای شهروندان صورت گیرد که به جای شراکت در فساد به دلیل نفع شخصی به دنبال افزایش منافع از طریق مبارزه با فساد باشند.
