شهر خلاق صنایع‌دستی را دریابید
صنایعی که در معرض خطر نابودی هستند
کاهش کیفیت و استاندارد نبودن تولید محصولات مواد اولیه و فضای کارگاهی، فقدان مرکزی مناسب برای فروش محصولات ،ناآشنایی هنرمندان با سلایق بازارهای هدف، فقدان تبلیغات و بازاریابی مناسب، فقدان بسته‌بندی مناسب، نبود آشنایی توریست‌های خارجی با صنایع‌دستی کشور، موانع صادراتی ،افزایش مالیات، رکود اقتصاد جهانی و مهم تراز همه رکود گردشگری ازجمله مشکلاتی است که هنرمندان صنایع‌دستی شهر اصفهان با آن روبرو هستند و البته وجود چنین موانعی در شرایط ناشی از شیوع کرونا، موجب شد تا بسیاری از هنرمندان با این هنرهای صنایع‌دستی خداحافظی کنند. و حتی مدتی است که از فراوان شدن مهاجرت میان هنرمندان صنایع‌دستی خبر می‌رسد؛ موضوعی نگران‌کننده که نشان از بی‌رونقی بازار این محصولات در داخل و موانع صادراتی دارد.
چالش‌هایی که به دلیل شدت کاهش ورود گردشگر، شرایط این بازار را بسیار دشوار و اخطار خروج هنرمندان این عرصه را از کشور جدی‌تر کرد، و اگر حل نشود و استمرار یابد دیری نخواهد پایید که حیات این میزان صنایع‌دستی باقی‌مانده اصفهان هم در معرض خطر نابودی قرار گیرد.
حال‌آنکه بارها بر ارتباط تنگاتنگ صنایع‌دستی با صنعت گردشگری تأکید شده و لازم است در جهت رشد و توسعه هردو گام‌هایی اساسی برداشته شود.
پتانسیل‌های درآمدزایی در اصفهان ، فراوان است
استان اصفهان با بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی موجود صدها اثر با ثبت ملی و هفت اثر میدان نقش‌جهان، کاخ چهل‌ستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام‌های «وزوان» ،«مزدآباد» و «مون» با ثبت جهانی همواره از مراکز موردتوجه برای گردشگران داخلی و خارجی بوده است.
کانونی پر قدمت که دارای بیشترین و باارزش‌ترین آثار تاریخی ، معماری و صنایع‌دستی شناخته‌شده است و به‌طورمعمول گردشگران اثری از صنایع‌دستی آنکه شامل قلم کاری ، قلم‌زنی ، میناکاری ، ظروف تزئینی، تابلو، صفحه شطرنج و... می‌شود را به‌عنوان سوغات و برای یادگاری خریداری می‌کنند.
اما چنین استانی که از بزرگ‌ترین مراکز تولید انواع مختلف صنایع‌دستی ایران محسوب می‌شود چند سالی است با رکود سنگینی ناشی از نبود گردشگر و نخریدن صنایع‌دستی مواجه و هنرمندان خود را با نارضایتی زیادی همراه کرده است.
آثار ارزشمندی که ازجمله هنرهای پرآوازه این دیار محسوب می‌شده است و در روزگاری نه‌چندان دور، جایگاه و ارزش قابل‌توجهی نه‌تنها در ایران بلکه در آن‌سوی مرزهای کشور داشت ،حالا با فقدان مشتری روبروست.
گفتنی است که این شرایط ناخوش با شروع تحریم‌ها و کاهش ورود گردشگران سخت‌تر و با شیوع کرونا عمیق‌تر شد. به‌طوری‌که فعالان بسیاری از این حرفه ناامید و ترجیح به تعطیلی ،تغییر شغل و یا مهاجرت داده‌اند.
هرچند هم که دولت تسهیلات حمایتی را برای برخی از هنرمندان در نظر گرفت ولی این تسهیلات چندان ثمره‌ای در پی نداشت زیرا مشکل ریشه دوانیده و تسهیلات این‌چنینی قادر به گشایش گره‌ای نیست.
در رابطه با وضعیت نامطلوب گردشگری و صنایع‌دستی استان ،عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی بابیان اینکه زیرساخت‌های لازم برای گردشگری و صنایع‌دستی وجود ندارد،می‌گوید: اصفهان، استانی متمدن و شهری تاریخی دارد که باید زیرساخت‌های لازم گردشگری برای آن فراهم شود.
سید ناصر موسوی لارگانی با اشاره به سفر نخست‌وزیر مالزی به اصفهان یادآور می‌شود: « اگر اصفهان را به من بدهند ۱۰ برابر بودجه نفت برای ایران بودجه به ارمغان می‌آوردم زیرا در این استان پتانسیل‌های گردشگری فراوانی وجود دارد.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی بابیان اینکه ظرفیت‌های فراوان گردشگری در اصفهان وجود دارد که در ابتدا باید به ایران و سپس دنیا معرفی شود، می‌افزاید: اگر تنها یک اثر صنایع‌دستی که در اصفهان وجود دارد، در کشورهای دیگر بود چندین برابر از آن درآمدزایی می‌کردند.
به گفته این نماینده مجلس برای رونق گردشگری باید بخش خصوصی به بخش دولتی کمک کند و برخی از بوروکراسی‌های اداری حذف شود تا از توانمندی بالای اصفهان در حوزه میراث و صنایع‌دستی و گردشگری استفاده کنیم.
خرید صنایع‌دستی به کمترین میزان خود رسیده است
هنرمندان صنایع‌دستی اصفهان با گلایه‌مندی از رکود بازار ، افزایش نرخ مواد اولیه، کاهش توان مالی مردم، کاهش ورود گردشگر و نبود تدابیر صحیح مدیریتی را از دلایل اصلی این اتفاق مطرح می‌کنند. گفتنی است برای بیان شرایط ناخوشایند این بازار، همین بس که بدانیم سابق بر این پیشتر ۲۰۰ نوع صنایع‌دستی وجود داشته است که اکنون از نیمی از این آثار، حتی حرف و نشانی هم در میان نیست و مابقی هم به‌طور نیمه‌جان در حال تولیدند.
این فعالان در گفتگو با دنیای اقتصاد از دلایلی نام می‌برند که صنایع‌دستی نصف جهان را به اینجا رسانیده است.
رئیس اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع‌دستی اصفهان می‌گوید:اصفهان از استان‌هایی است که بزرگ‌ترین مرکز تولید و عرضه صنایع‌دستی را دارا است . اما مشکل فعلی نبود خریدار برای این محصولات است که می‌بایست با راهکارهایی مانند تقویت سفارتخانه‌ها و خانه‌های فرهنگی در خارج از ایران ،این‌گونه اجناس در کشورهای دیگر عرضه شود. به گفته فیض اللهی توجه به برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در کشورهای خارجی از ضروریات است و البته در همین شرایط با در نظرگیری سلایق و علاقه‌مندی کشور مقصد، می‌توان ارزآوری خوبی را به دست آورد. وی اظهار می‌کند: موضوعی که تولیدکنندگان و هنرمندان صنایع‌دستی باید مدنظر قرار دهند، آن است‌که کالایی که تولید می‌کنند با این دیدگاه باشد که ویژه عرضه در کشوری خاص تولید شود؛ و اینکه کشور مقصد چه محصولی را می‌پسندد.
متأسفانه فاصله‌ای زیادی میان محصولات صنایع‌دستی ما باسلیقه‌های جهانی افتاده است و اگر این شکاف پر شود، می‌توان بر ارزآوری این محصولات اتکا کرد.به عبارتی قبل از فروش، باید در فکر رفع نیاز، جلب رضایت و سپس فروش به مشتری باشیم.
فعال دیگر با تأکید بر آنکه عمده‌ترین دلیل برای رکود بازار صنایع‌دستی ، فقدان ورود گردشگر داخلی و خارجی به اصفهان است می‌گوید: زمانی که گردشگر به اصفهان نیاید و با صنایع‌دستی ما آشنا نشود چگونه می‌توان انتظار داشت که حتی با صادرات این محصولات ، بتوان این فاصله را از میان برداشت و افراد را علاقه‌مند به صنایع‌دستی استان نمود.
به گفته این فعال البته گردشگرانی هم که وارد اصفهان می‌شوند به دلیل کمبود تبلیغات ،ناآشنا بودن و شرایط اقتصادی خرید آن‌چنانی از صنایع‌دستی انجام نمی‌دهند.
فعال دیگری هم بابیان اینکه از شیوع کرونا به بعد بازار صنایع‌دستی هنوز جان نگرفته است می‌گوید: این بازار به گردشگرانی وابسته است که متأسفانه در این چند سال ، با کاهش قابل‌توجهی روبرو بوده‌اند.
وی اظهار می‌کند :جدای از نبود گردشگر ،مردم اصفهان هم که قبلاً علاقه‌ای به خرید آثار شهر خودشان داشتند اکنون، با گرانی این محصولات کمتر به سمت خرید می‌آیند. درحالی‌که مواد اولیه بسیار گران شده گرانی‌هایی که گاه بسیار عجیب به نظر می‌آید و نظارت‌های بیشتری را از سوی مسوولان مربوطه می‌طلبد. از طرفی هم تسهیلاتی در اختیار ما گذاشته نمی‌شود که بتوانیم محصول ساخته‌شده را با نرخ کمتری عرضه کنیم بنابراین خرید صنایع‌دستی به دلیل اولویت نداشتن در سبد هزینه‌ها به کمترین میزان خود رسیده است.
ورود نهادهای غیرتخصصی به عرصه گردشگری
دراین‌باره شاهین سپنتا پژوهشگر میراث فرهنگی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» بیان می‌کند :پس از چند سال دست‌به‌گریبان بودن با بحران کرونا همه امیدوار بودند که با فروکش کردن این ویروس، ایران و به‌ویژه شهری مانند اصفهان به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری شاهد رونق خوبی درزمینه گردشگری و صنایع‌دستی باشد.اما متأسفانه سازمان میراث فرهنگی برنامه مشخصی برای توسعه این موارد از خود نشان نداد به‌طوری‌که عرصه عمل را در حوزه گردشگری به نهادهایی مانند شهرداری و اتاق بازرگانی واگذار کرد و خود دنباله‌روی آن‌ها شد.
وی تصریح می‌کند:ازآنجاکه این نهادها نگاهی تخصصی و کارشناسانه به این بخش نداشتند نتوانستند که گامی مهم در این عرصه بردارند حال‌آنکه مبحث صنایع‌دستی هم تابعی از گردشگری است و چون بخش زیادی از تولیدات به گردشگران عرضه می‌شود وقتی تحول چشمگیری در ورود توریست نباشد صنایع‌دستی هم راکد می‌ماند.
این فعال تأکید می‌کند :اما نکته دوم در حضور گردشگران اعم از داخلی و خارجی به امنیت اقتصادی و روانی یک جامعه بازمی‌گردد .این درحالی‌که است که با اتمام کرونا هنوز نهادها نتوانستند جو آرامی را فراهم کنند و بسیاری‌از خانواده‌ها از شرایط اقتصادی نامطلوبی برخوردار هستند. براین اساس نمی‌توانیم شاهد رشد این حوزه‌ها باشیم.واضح است گردشگر خارجی ترجیح می‌دهد جایی را انتخاب کند که از مطلوبیت بیشتری برخوردار باشد.
وی در رابطه با راهکارهای بهبود این شرایط بیان می‌کند: در قدم نخست لازم است نهادهای غیرتخصصی و غیر کارشناسانه از حضور در این عرصه پرهیز کنند اگر هم همکاری از سوی آن‌ها لازم است باید با محوریت و مدیریت سازمان میراث فرهنگی باشد سازمان هم با برنامه‌های بلندمدت ، میان‌مدت و کوتاه‌مدت وارد این بخش شود. او ادامه می‌دهد :از طرفی دیگر ،به دنبال امنیت روانی و اقتصادی در جامعه باشیم تا گردشگری که وارد شهری مثل اصفهان می‌شود باکمترین مشکل مواجه باشد.
سپنتا یادآور می‌شود: در این میان مسائل اقتصادی مردم هم نقش بزرگی در بی‌رونقی این بخش دارد. بسیار مشاهده‌شده است گردشگرانی که وارد شهری می‌شوند به دلیل شرایط اقتصادی با حداقل هزینه سفر خود را طی می‌کنند قطعاً این شیوه از گردشگری نمی‌تواند رشد و رونق اقتصادی برای آن منطقه به همراه آورد بنابراین توجه به بهبود توان اقتصادی مردم هم از راهکارهای عمده برای رونق گردشگری به‌شمار می‌آید. در پایان این پژوهشگر میراث فرهنگی اظهار می‌کند: آن تصوری که برای گردشگری و صنایع‌دستی شهری چون اصفهان بعد از دوران کرونا وجود داشت با شرایط فعلی بسیار فاصله دارد و این نشان می‌دهد نتوانسته‌ایم از فرصت‌های به‌دست‌آمده پس از کرونا به‌طور صحیحی استفاده کنیم.درصورتی‌که اصفهان شهر چهارفصلی است که با برنامه‌ریزی کارشناسانه و منسجم می‌توان شرایط جذب گردشگر را در تمام فصول آن فراهم نمود.
کلام آخر
هرچند کرونا زخمی عمیق بر این صنایع وارد آورد و بنا به گفته فعالان این عرصه آن‌ها را به رکودی بی‌سابقه رسانید. اما سؤال آن است اکنون‌که در دوران پسا کرونا قرار داریم چه تغییراتی به وجود آمده وجه اقداماتی در راستای برطرف کردن مشکلات و بهبود این صنایع انجام‌گرفته است؟
چالش‌هایی که به نظر می‌رسد ، با ورود مسوولان اجرایی به‌ویژه مسوولان میراث فرهنگی قابل‌رفع شدن است ؛ به‌خصوص با در نظرگیری این مهم که این حرفه نقش تعیین‌کننده‌ای در اشتغال‌زایی ایفا می‌کند و می‌توان باکم ترین سرمایه‌گذاری بیشترین بهره‌وری در اشتغال و ارزآوری را شاهد بود.
اگرچه اقداماتی مانند بازگشایی زاینده‌رود، تغییراتی در مبلمان شهری و تبلیغاتی در این زمینه انجام‌گرفته است اما واقعیت آن است تحول این حوزه به گام‌هایی جدی‌تر و عمیق‌تر نیاز دارد .قطعاً بازگشت رونق به این صنایع کلیدی ،فقط با برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت مسوولان میراث امکان‌پذیر است.
