توسعه صنعتی

دنیای اقتصاد -سید‌امیررضا انگجی : برآمدن گفتمان توسعه صنعتی در تاریخ اقتصادی هر کشوری وجود داشته‌است. زمانی‌که ایالات‌متحده یک اقتصاد وابسته به کشاورزی بود بحث‌های حمایت از صنعت و تبدیل‌شدن آمریکا به یک اقتصاد صنعتی توسط الکساندر همیلتون و سایر گروه‌های سیاسی در آمریکای اواخر قرن هجدهم صورت‌گرفت. در آمریکای‌لاتین اوایل قرن بیستم و همینطور در شرق آسیا، بحث چگونه صنعتی‌شدن و غلبه بر چالش‌های آن زمانی بحث روز بودند، بااین‌حال همان‌طور که آتول کولی، اقتصاددان توسعه می‌گوید؛ اگر صنعتی‌شدن برای کشورهای اوایل قرن نوزدهم یک چالش بود، …

دنیای اقتصاد: علینقی مشایخی، استاد مدیریت دانشگاه شریف، در نشست استراتژی توسعه صنعتی اتاق بازرگانی ایران به تشریح الزامات یک بسته صنعتی موفق پرداخت. سیاست‏های مشروط و زمانمند از الزامات چنین بسته‏ای است. در این نشست بر حل ۳چالش به‌عنوان پیش‌شرط‏های یک برنامه موفق صنعتی تاکید شده است. اول اینکه میزان مداخلات دولت در اقتصاد چقدر خواهد بود و آیا سیاست دولت دستوری است یا رقابتی؟ دوم مساله تورم و ثبات اقتصاد کلان است و سوم اینکه سیاست خارجی دولت باید با سیاست توسعه همسو باشد.

دنیای اقتصاد -فاطمه صالحی: چرا اقتصادهای نفتی در مسیر صنعتی شدن موفق عمل نمی‌‌‌کنند؟ این پرسشی است که ذهن بسیاری از اقتصاددانان توسعه و سیاستگذاران را به خود مشغول کرده است. در حالی که درآمدهای نفتی می‌‌‌توانند منبع مهمی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های صنعتی باشند، تجربه تاریخی نشان می‌دهد اغلب کشورهای نفتی در مسیر صنعتی شدن موفق عمل نکرده‌‌‌اند.

دنیای اقتصاد: در دنیای کنونی تولید فناوری‌های سبز مورد‌توجه صنایع و کشورها قرار گرفته‌است. چین نیز سهم خود را از تولید و صادرات این محصولات، توسعه داده‌است. بااین‏‏‏‏‌وجود عملکرد حمایت‏‏‏‏‌گرانه چین از مسیر توسعه صنعتی، به اعتراض صنایع و برخی کشورهای اروپایی و آمریکا منتهی شده‌است. بدون‌تردید تداوم چرخه حمایت از صنایع و اعمال تعرفه بر تجارت آزاد جهانی، خسارت جدی وارد می‌کند و بازنگری در آن ضروری است.

سیر تحولی طی‌شده توسط کشورهای توسعه‌یافته در مسیر پیشرفت اقتصادی عمدتا یک الگوی مشابه است. این کشورها حرکت از کشاورزی به سمت صنعتی شدن را آغاز می‌کنند و سپس مسیر تبدیل شدن به اقتصاد غالبا وابسته بر بخش خدمات را طی می‌کنند. اما کشورهای در حال توسعه که اکثرا در تلاش برای تکرار تجربیات موفق کشورهای توسعه‌یافته هستند، با خطر تله‌ای به نام صنعت‌زدایی زودهنگام مواجه می‌شوند.

دنیای اقتصاد: اقتصاد یک کشور در شرایطی می‌تواند رشد کند که بخش تولید و فعالیت‌های صنعتی در آن کشور توسعه یابد. در واقع با رشد بخش صنعت و تولید در کشورهای در حال توسعه است که فرصت‌های شغلی در این کشورها ایجاد می‌شود و درآمدزایی کشور افزایش پیدا می‌کند. امروزه کاملا بدیهی و پذیرفته شده است که بدون یک اقتصاد مبتنی بر پایه‌های صنعتی مقتدر نمی‏توان به رفاه و توسعه اقتصادی در بلند‏مدت رسید و در واقع توسعه، بدون صنعت ممکن نیست.

دنیای اقتصاد: تجربیات توسعه صنعتی آسیای شرقی اگرچه قاعده نیست و یک استثنا است، با این حال می‌توان از آن درس‌هایی برای تدوین سیاست‌های صنعتی بومی گرفت. بدون شک اگرچه سیاست‌های صنعتی برای تحولات ساختاری ‌مهم هستند، اما هنوز چالش‌های بسیاری برسر راه اجرای آنها وجود دارد.

آنچه می‌تواند کشور را در مدار صنعتی شدن فراگیر قرار دهد، طراحی و اجرای یک استراتژی توسعه صنعتی کارآمد است که مبتنی بر اجماع همه نیروها و دست‌اندرکاران و تحقق هماهنگی میان سیاست‌ها و خط‌مشی‌های صنعتی، تجاری، اعتباری، آموزشی، زیرساختی و فناوری است. موفقیت این استراتژی در وهله اول مستلزم ثبات در اقتصاد کلان و در وهله بعد منوط به کاهش تعارضات در سیاستگذاری‌ها و قانون‌گذاری‌ها است. هدف اصلی سیاست صنعتی، تنوع بخشیدن به اقتصاد و ایجاد مزیت‌های نسبی جدید است.

دنیای اقتصاد: سیاست توسعه صنعتی در ایران چند بار نگاشته شده، اما به اجرا گذاشته نشده است. در همه این سیاست‏‏‌ها به تقویت بخش خصوصی، تقویت حقوق مالکیت، توجه به اقتصاد کلان، توجه به فناوری‏‏‌های زیرساختی، انتخاب صنعت رقابت‏‏‌پذیر و تغییر سیاست خارجی و تعامل با دنیا توجه شده، ولی در اجرا به آنها بی‏‏‌توجهی شده است. کارشناسان معتقدند برای موفقیت در تجربه سیاست‏‏‌های توسعه صنعتی، باید دولت توسعه‏‏‌گرا در ایران وجود داشته باشد. باید با جهان آشتی کنیم تا سیاست صنعتی بنویسیم؛ وگرنه این مسیر موفق نخواهد بود. در…

دنیای اقتصاد: محیط کسب‌و‌کار در ایران به دو جهان کاملا متفاوت تقسیم شده است. درحالی‌که برخی بنگاه‌های اقتصادی «خودی» می‌توانند مجوز ساخت و احداث خود را تنها در ۱۳روز دریافت کنند، بنگاه‌های دیگر باید در حدود ۳۰۰روز در انتظار همان مجوز بمانند. این مساله برای دریافت سایر مجوزها نیز صدق می‌کند. کارشناسان طی مطالعات جدید بر مبنای موفقیت‌های صنعتی در دیگر کشورها همچون کره‌جنوبی مدل مجوزهای باز و منظم را برای باز کردن گره رشد صنایع ایران پیشنهاد می‌کنند.

دنیای‌اقتصاد: در نشست شورای گفت‌وگوی استان خراسان‌شمالی با اشاره به بروز مشکلاتی برای مردم به‌‌‌‌‌‌واسطه نزدیک‌شدن شهرها به مناطق صنعتی و فرودگاه، بر لزوم ایجاد و توسعه صنایع بر اساس آمایش سرزمین و افق بلندمدت تاکید شد.

راگورام راجان، اقتصاددان شناخته‌شده هندی در مصاحبه‌ای عنوان کرد که اقتصاددانان نباید تولید صادراتی را تنها راه دستیابی به توسعه اقتصادی معرفی کنند، بلکه خدمات جای‌گیر شده در تولیدات صنعتی نیز می‌تواند با بهبود سرمایه انسانی، نقش قابل توجهی در بهبود وضعیت اقتصادی کشورهایی مانند هند داشته باشند.

دنیای اقتصاد -امیررضا انگجی: اقتصاد ترکیه طی ۲۰سال پس از بحران مالی سال ۲۰۰۱ گام‌های مهمی به سوی رشد پایدار برداشته و میانگین نرخ رشد سالانه آن حدود ۵.۷درصد بوده است. اما کیفیت این رشد، به‌ویژه از سال ۲۰۰۷، بدون هیچ بهره‌‌‌وری، ارتقای تکنولوژیک محدود، تخصیص نادرست قابل‌توجه منابع به بخش ساخت‌وساز و افزایش عظیم اعتبار، ضعیف بوده است. از طرفی این رشد نیز عموما به صورت نابرابر توزیع شده است. این رشد بی‌کیفیت و نابرابر در چارچوب بدتر شدن نهادهای اقتصادی بوده که زیربنای آن نهادهای سیاسی رو به زوال است.

دنیای اقتصاد : با وجود معجزه توسعه صنعتی، ارزیابی محدودیت‏های رشد فراگیر در بنگلادش بر وجود سه عامل حیاتی تاکید دارد. دو مورد از این موارد عرضه ناکافی انرژی و فقدان تنوع اقتصادی در سبد صادراتی است؛ اما سومین محدودیت به حقوق مالکیت ناامن مربوط می‌شود.

دنیای‌ اقتصاد: بانک صنعت و معدن خود را میراث‌دار بانک اعتبارات صنعتی می‌‌‌‌‌داند. بانکی که به عنوان نخستین بانک مرتبط با توسعه صنعتی در ایران به موجب قانون برنامه عمرانی هفت ساله دوم کشور در سال ۱۳۳۵ تاسیس شد. بررسی عملکرد این بانک که اکنون وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت است نشان می‌دهد بانک صنعت و معدن چه به لحاظ شاخص‌‌‌‌‌های مربوط به سلامت بانکی و چه به لحاظ عملکرد درآمدی، از عملکرد مطلوبی برخوردار نیست.

دنیای اقتصاد: سنگاپور یک نمونه جالب از توسعه یک کشور جهان سومی و تبدیل آن به یک کشور ثروتمند و توسعه‌یافته جهان اولی است. این توسعه شاید قابل الگوبرداری برای برخی کشورها نباشد، اما می‌تواند از منظر سیاستگذاری صنعتی در ایران، درس‌های فراگیری ارائه دهد و هشداری باشدنسبت به اینکه صنعتی‌سازی شاید تنها راه نجات اساسی است. سیاست‌هایی که سنگاپور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه صنعتی به کار برد، به‌خصوص قابل‌توجه است.

دنیای اقتصاد -مرضیه احقاقی: تضعیف پول ملی در گام‌های اول توسعه صنعتی، می‌تواند به رشد بلندمدت اقتصادی و توسعه صنعتی صادرات‏‏‏‌محور کمک کند؛ زیرا حرکت نیروی کار و سرمایه به بخش‌های صنعتی و رشد صادرات را تشویق می‌کند. از آنجا که بخش صنعت سرریز‏‏‏‌های مثبتی برای تمام اقتصاد دارد، این انتقال منابع باعث رشد اقتصادی می‌شود. همینطور صنعت باعث انتقال گسترده‏‏‏‌تر و سریع‌تر دانش فنی و مهارت به سایر بخش‌های اقتصاد می‌شود. در قدم‏‏‏‌های اول توسعه، کشوری مثل ایران با بخش مالی توسعه‏‏‏‌نیافته در استفاده از ابزار پرداخت…

مشکل تامین مالی صنعتی همیشه یکی از چالش‌‌‌های اقتصاد ایران بوده است. در قدم‌‌‌های اول توسعه صنعتی در یک کشور در حال توسعه به دلیل بخش مالی توسعه‌‌‌نیافته، استفاده از ابزار پرداخت سوبسید‌‌‌ مستقیم مالی به صنایع، با چالش‌‌‌های بسیاری مواجه است و این ابزار به‌‌‌‌درستی کار نمی‌کند. از منظر زیرساخت‌های مالی ضعیف، بازار سرمایه توسعه‌نیافته و حتی تحلیل اقتصاد سیاسی، تامین مالی صنعت و توسعه صنعتی در ایران از مهم‌ترین موانع‌ گذار از تنگناهای اقتصادی است.

دنیای‌اقتصاد: نشست کمیسیون صنعت اتاق ایران برگزار شد؛ موضوع این نشست بررسی استراتژی توسعه صنعتی بود که حمیدرضا فرتوک‌زاده، استاد دانشگاه درباره آن، گزارشی ارائه کرد.

دنیای اقتصاد-فاطمه صالحی: در دنیای امروز، نوآوری فناورانه به‌عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی شناخته می‌شود؛ اما توزیع این نوآوری‏‏‌ها به‌شدت نامتوازن است، به طوری که بخش عمده‏‏‌ای از آن در مراکز شهری پیشرفته و ثروتمند متمرکز شده است. این نوع تمرکز جغرافیایی، شکاف عمیقی بین مناطق توسعه‏‏‌یافته و کمتر توسعه‏‏‌یافته ایجاد کرده است. پژوهش جدیدی که توسط آندرس رودریگز-پوز و ژوئینگ یو انجام شده است، نشان می‌دهد که چین با استفاده از هوش مصنوعی (AI) و روباتیک، در حال یافتن راهی نوآورانه برای پر کردن این شکاف است.

دنیای اقتصاد-گروه صنعت و معدن: توسعه صنعتی در ایران، بنا به دلایل متعددی از جمله نبود استراتژی توسعه صنعتی، شکل نگرفته است. فقدان این استراتژی باعث شده است تولید و صادرات کشور همچنان در بند مواد خام، نیمه‌خام و انرژی‌بر باشد و رانت تعیین‌کننده بسیاری از جهت‌گیری‌های صنعتی شود. از همین رو با تاکید کارشناسان و فعالان اقتصادی، تدوین سندی برای توسعه صنعتی، از چندی پیش در دستور کار سیاستگذار قرار گرفت و مسوولیت تدوین آن به «موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی» سپرده شد. در حال حاضر اما جدا از انتقاداتی که به لحاظ محتوایی…

دنیای اقتصاد: بهره‌وری و مقیاس، دو بال توسعه صنعتی هستند با این حال ایران در استفاده از این دو بال در طی نیم قرن اخیر از موفقیتی برخوردار نبوده است. ناتوانی در ایجاد مقیاس درون‌بنگاهی و بین‌بنگاهی در نتیجه بی‏توجهی به توسعه و گسترش بازار داخلی و همین‌طور عدم ادغام در زنجیره‌های ارزش جهانی از یک طرف و حمایت‌های نادرست از صنایع بدون توجه به رقابت، کیفیت و بهره‌وری تولیدی از طرف دیگر، مانع از توسعه بخش‌های صنعتی مولد شده است.

دنیای اقتصاد-امیررضا انگجی: باوجود چند دهه‌تلاش مستمر برای توسعه صنعتی، هرگز معجزه‌ای همانند معجزه آسیای‌شرقی در ترکیه تکرار نشد. این کشور اگرچه در طول چند دهه‌گذشته پیشرفت‌های بسیاری داشته اما در یک جمله می‌توان گفت تا زمانی‌که الزامات «خودمختاری» و «همکاری» میان بوروکراسی مرکزی و بخش‌خصوصی برآورده نشود، تلاش برای اجرای سیاست‌های صنعتی به سبک آسیای‌شرقی چندان سازنده نخواهد بود. از نظر ظرفیت دولتی و اقتصاد سیاسی ترکیه تفاوت‌های بزرگی با آسیای‌شرقی دارد.

دنیای اقتصاد: شهرک‌های صنعتی از دو طرف عرضه و تقاضا تحت فشار هستند. زیرساخت‌های ضعیف، تامین مالی و مشکل تامین انرژی و زمین از مهم‌ترین چالش‌های سمت عرضه این واحدهای صنعتی است؛ اما در طرف تقاضا سهم کوچک بازار داخلی و خارجی مانع از رسیدن این صنایع به مقیاس تولید می‌شود.

توسعه صنعتی از منظر تاریخی بر اصلاحات ارضی موفق، سیاست‌های صنعتی کارآمد و ساخت دولت مدرن مبتنی است. کشورهایی که در مسیر فوق رو به عقب رفته‌اند، امروزه از منظر شاخص‌های صنعتی و توسعه‌ای وضعیت مناسبی ندارند. در این میان کشورهایی با ساختار روستایی و کشاورزی بزرگ یا آنهایی که حول گردآوری منابع خام فعالیت می‌کنند در این زمره هستند. این گزارش داستانی است از شکست توسعه صنعتی در پاکستان. از تحریف سیاست‌های صنعتی تا ممانعت از اصلاحات ارضی و گسترش روستانشینی، حکایت یک ساختار نهادی است که مقاومت قابل…

با توجه به رشد ایران در جهت صنعتی‌‌‌‌‌شدن و افزایش آلاینده‌‌‌‌‌های زیست‌محیطی، توجه بیش از پیش به حفاظت از محیط‌زیست باید در اولویت برنامه‌های توسعه قرار گیرد. موضوعی که مدت‌هاست در حاشیه قرار داشته و به آن رسیدگی نشده‌است. حفاظت از محیط‌زیست آینده حیات بشری را تعیین خواهد کرد، این واقعیتی است که شاید یکی از مهم‌ترین تهدیدات پیش‌رو به‌شمار رود، حتی از ریسک‌های امنیتی و ژئوپلیتیک نیز بعضا خطرناکتر است. این نکته قابل‌توجهی است که یکی از ارکان انقلاب چهارم صنعتی را تشکیل داده و رفتار امروز بشر در…

دنیای اقتصاد -گروه‌بازرگانی: نشست مشترک سه کمیسیون «صنعت و معدن»، «بهبود محیط ‏‏‏‌کسب‌وکار و رفع موانع تولید» و «تسهیل و توسعه‌تجارت» اتاق بازرگانی تهران، در مورد سندی که موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‏‏‏‌ریزی به‌عنوان استراتژی توسعه صنعتی تدوین کرده، برگزار شد. در این نشست فعالان بخش‌خصوصی به مسائلی که لازم است در تدوین استراتژی توسعه صنعتی مورد‌توجه قرار گیرد، اشاره کرده و اسناد تدوین‌شده قبلی را آسیب‌شناسی کردند. فصل مشترک صحبت‌های حاضران در جلسه این بود که لازم است دولت در تدوین اسناد توسعه با بخش‌خصوصی…

دنیای‌اقتصاد: وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: جلوگیری از خام‌فروشی جهت‌گیری اصلی توسعه صنعتی کشور بوده و برنامه‌ریزی لازم در این زمینه صورت گرفته است.