قدرت عاریه ای

مدیریت الجزیره هرگونه دخالت دولت در سیاست‌های سردبیری این کانال را رد و پیشنهاد‌هایی را مبنی بر اینکه این شبکه به عنوان ابزار قطری عمل می‌کند، رد می‌کند. با وجود شفافیت اظهارات مدیرکل سابق، استفاده قطر از این کانال برای اهداف خود همچنان مورد بحث است. برخی از محققان با درک خنفر از استقلال الجزیره اشتراک نظر دارند؛ درحالی‌که برخی دیگر بر پوشش رویدادهای مهم توسط الجزیره و سیاست‌های دولت قطر تمرکز می‌کنند و معتقدند که الجزیره در خدمت منافع قطر است.

قطر، حریف تاریخی خود بحرین را از طریق جذب به قطر و اخراج از قطر، خانواده‌هایی با روابط و نفوذ قوی در سراسر منطقه به‌دلیل ماهیت فراملی‌شان، به چالش می‌کشد. با این کار، بحرین ارتباطات کمتری در داخل شبه‌جزیره عربستان خواهد داشت. این باعث می‌شود خانواده‌های مشترک کمتری وجود داشته باشد، علاقه‌ مشترک کمتری وجود داشته باشد و خانواده‌های بیشتری از پس‌زمینه‌های مختلف، از عراق، ایران و سایر کشورها وارد شوند.

گروه چهار تلاش کرد تا قبایل مخالف مستقر در غرب را نیز بسیج کند. با این ‌حال، این اقدامات کمتر از تلاش‌های آنها در خلیج‌فارس موفقیت‌آمیز بود. در سپتامبر۲۰۱۷، یک «کنفرانس اپوزیسیون»، «کنفرانس امنیت و ثبات جهانی قطر» در لندن توسط تاجر و اصلاح‌طلب قطری، خالد الحیل، همراه با دیگر قطری‌های تبعیدی برگزار شد. نمایندگان قبایل نقش ایفا کردند: یکی از اعضای اصلی قبیله‌ آل‌مره، عضو اصلی میزگرد بود. با این ‌حال، اکثر سخنرانان در مدار سخنرانی غربی ثابت و همیشگی بودند. موضوعات مورد بحث در رابطه با خواسته‌های…

تلاش قطر برای جذب وفاداری قبایل از کشورهای همسایه و تابعیت شهروندی دادن به آنها نیز یکی از دلایل بحران خلیج‌فارس در سال۲۰۱۴ بود. بحرین، به‌ویژه، چنین سیاستی را به‌مثابه‌ بی‌ثبات کردن کشور خود می‌دانست؛ زیرا قطر فقط قبایل سنی را جذب می‌کرد. بحرین دارای تعادل قومی و مذهبی ظریفی بود. بنابراین این عامل مهمی در بحران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس بود که در نهایت منجر به امضای «بیانیه ریاض» شد.

قطر همچنین وفاداری قبایل همسایه خود – بحرین - را جلب کرد. در سال ۲۰۱۴، بحرین قطر را متهم کرد که به برخی از خانواده‌های بحرینی در ازای انصراف از تابعیت بحرینی، شهروندی قطر را پیشنهاد می‌کند. «میدل ایست‌آی» گزارش داد که وزیر امور خارجه‌ بحرین آشکارا قطر را به مشارکت در «اعطای تابعیت فرقه‌ای» متهم کرد. اعطای تابعیت به قبایل بحرینی با تغییر رویه‌های قانونی تسهیل شد؛ فرآیندی که زمانی مستلزم ترک تابعیت بحرینی و اقامت سه‌ساله در قطر بود.

ادعای تبار داشتن از محمد بن عبدالوهاب به رقابت با عربستان سعودی بر سر پذیرش وهابیت مرتبط است. الحسن بیان می‌کند که قطر عمدتا از قبایلی تشکیل شده است که از شبه‌جزیره‌عربستان، از نجد و سایر مکان‌هایی که «هارتلند عرب‌» محسوب می‌شوند، آمده‌اند. از این ‌رو، روایت ادعای نسب بردن از ابن عبدالوهاب برای آنان طنین‌انداز است. الحسن خاطرنشان می‌کند که«قطر اغلب می‌گوید: ما یک دولت دوم وهابی هستیم.»

ثروت در توسعه‌ بیشتر دامنه‌ قدرت عاریه‌ای در جذب وفاداری‌های قبیله‌ای، به‌ویژه درتلاش‌های قطر برای برقراری پیوندهای شجره‌نامه‌ای با خاندان آل ثانی به‌منظور اثبات مشروعیت خود درخلیج‌فارس مهم باقی ماند. در شبه‌جزیره‌ عربستان (از جمله در قطر)، تاریخ شفاهی به‌دلیل سنت‌های قوی در منطقه و سطوح پیش‌تر پایین سواد، بر مرجع سنتی آرشیوی اولویت داشت و نتیجه‌ آن سکوت سوابق عمدتا نانوشته است. بنابراین یک گرایش رایج در خلیج‌فارس، فقدان «دانش محلی» برای بسیاری از جوانان به‌منظور دست‌کاری جزئیات پیوندهای…

دیویدسون به ملاقات‌ مکرر بین قطر و نمایندگان اسلام‌گرا اشاره می‌کند و اینکه هم دو دولت آمریکا و هم دولت‌های عربی معتقد بودند که رهبران النصره از دوحه بازدید کرده‌اند. علاوه بر این، قطر سعی کرد از تروریست نامیدن جبهه‌ النصره اجتناب کند. شیخ تمیم در اولین مصاحبه خود با سی‌ان‌ان اظهار کرد که این یک «اشتباه بزرگ» است که همه‌ اسلام‌گرایان در سوریه را افراط‌گرا معرفی کنیم و همان‌طور که دیکنسون درسال۲۰۱۴ تصریح کرد: «دوحه در تمام اظهارات اخیر خود در رد افراط‌گرایی، از دولت اسلامی [داعش] نام برده، اما…

پیشنهادهای قدرتمندی وجود داشت دال بر اینکه کمک مالی اسلام‌گرایان در جریان تصرف شمال مالی در سال۲۰۱۲ توسط هلال‌احمر قطر تسهیل شده است. خطیب معتقد است که هلال‌احمر قطر در مالی در حمایت از پناهندگان در شمال فعال بوده است. صریح‌ترین انتقادها از سوی الجزایر و فرانسه بود. مجله‌ فکاهی و تحقیقی فرانسویِ «مرغابی زنجیری» جریانی از ادعاها را منتشر کرد مبنی بر اینکه تیم هلال‌احمر قطر یک جبهه است و اینکه دوحه برای تامین مالی شبه‌نظامیان در شمال مالی مداخله می‌کند.

با ملاحظه‌ اینکه «مصر یک خط قرمز است»، کشورهای مخالف پیوندهای قطر با مصر را تضعیف کردند. عربستان سعودی در ژوئیه۲۰۱۳ کودتای مردمی مورد حمایت ارتش علیه مُرسی را مورد حمایت مالی قرار داد که موجب حذف اخوان‌المسلمین و به قدرت رساندن ژنرال السیسی شد. درحالی‌که قطر متحد مصری خود را از دست داد، اما این کشور شروع به پرداخت هزینه‌هایی در سطح شورای همکاری خلیج‌فارس نیز کرد.

میزبانی قطر از اعضای اخوان‌المسلمین به این معنی بود که قطر نفوذ آنها را به عاریت گرفته است و همین قطر را به سطح بالاتری در جهان اسلام ارتقا داد. ورود اعضای اخوان‌المسلمین در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، در «شکل‌دهی به نظام آموزشی دینی در قطر، که بخشی از همان شاخه وهابی و حنبلی اسلام به‌عنوان همسایه عربستان سعودی بود» امر اساسی بود. نکته‌ مهم این است که با میزبانی از اعضای اخوان‌المسلمین و اجازه به آنها برای توسعه سیستم بوروکراتیک قطر، وابستگی قطر به علما و فقهای سعودی کاهش یافت. علاوه بر این، قطر…

قطر به‌عنوان یک واسطه‌ بی‌طرف (حتی ناموفق) اهمیت سیاسی خود را در منطقه به عاریت گرفته است؛ نقشی که از لحاظ تاریخی به دیگر بازیگران منطقه‌ای بزرگ‌تر تعلق داشت. به‌عنوان‌مثال، از نظر تاریخی، عربستان سعودی نقش مهمی در درگیری‌های خاورمیانه ایفا کرده است. با این ‌حال، با توجه به اینکه عربستان سعودی در لبنان بی‌طرف تلقی نمی‌شود، خطیب نتیجه می‌گیرد: «بنابراین قطر خلأ [در] روابط بین‌المللی عرب را احساس کرد که البته سعی در پر کردن آن دارد. مشارکت این کشور در درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه و فراتر از آن…

در نوامبر۲۰۱۸، اسرائیل به قطر اجازه داد تا تزریق ۶ماهه ۹۰میلیون دلاری به غزه را برای دستمزدهای مربوط به خدمات کشوری و سوخت آغاز کند؛ اما سومین کمک نقدی ۱۵میلیون دلاری در ژانویه۲۰۱۹ به‌دلیل خشونت در مرز مسدود شد. وزیر جنگ سابق اسرائیل گفت که پرداخت‌های قطر «ادامه روند تسلیم شدن به تروریست‌ها و حماس» است. محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی، وزیر امور خارجه قطر، در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال۲۰۱۹ اظهار کرد که حمایت قطر از غزه ادامه خواهد داشت و حمایت مالی از گروه‌هایی که برچسب تروریستی…

مهران کامروا طی مصاحبه‌ای نظر خود را مبنی بر اینکه تلاش‌های میانجی‌گرانه قطر به نسبت بی‌طرف باقی مانده است، به اشتراک گذاشت و اگرچه حزب‌الله نمی‌خواست امضا کند، اما قطر کمی بر حزب‌الله فشار آورد تا موافقت کند. این دیدگاه نشان می‌دهد که تلاش‌های میانجی‌گرانه قطر، لبنان را از جنگ داخلی نجات داد. در مقابل، یک دیدگاه جایگزین را می‌توان در چارچوب قدرت عاریه‌ای صورت‌بندی کرد, یعنی اینکه توافق دوحه با تسلیم همه‌ طرف‌ها به خواسته‌های حزب‌الله حاصل شد. پروفسور جونز از دانشگاه دورهام می‌گوید که «لبنان…

قطر با ایجاد پناهگاهی برای جدایی‌طلبان چچنی و حمایت از آنها، تلاش کرد تا نفوذ خود را فراتر از خاورمیانه به‌کار گیرد. دلیل این مثال، امکان باز گذاشته‌شده‌ای است که با حمایت از این گروه‌ها، به‌ویژه برای به استخدام گرفتن جایگاه ویژه در میان مسلمانان اوراسیا (برای ارتقای جایگاه عاریه‌ای خود در جهان اسلام) به قطر ارائه شد. با این ‌حال، جنگ دوم چچن با پیروزی حاکمیت دولت روسیه به اوج خود رسید. به همین دلیل، حمایت از جدایی‌طلبان چچنی در عوض برای قطر «هزینه‌ قدرت عاریه‌ای» را به همراه داشت.

برخی از گروه‌های اخوانی به لحاظ مالی از سوی قطر حمایت می‌شوند از جمله گروه مبارزان اسلامی لیبی و آن تیپ به‌اصطلاح «۱۷ فِراری» و شبه‌نظامیان راف‌الله السحاتی. علاوه بر این، در آغاز بحران خلیج‌فارس در سال۲۰۱۷، این گروه چهارجانبه «سرایا الدفاع عن بنغازی» را معرفی کرد که ایدئولوژی مشابهی با القاعده دارد و با قطر مرتبط است.

سومین نمونه از دامنه قدرت عاریه‌ای قطر، لیبی است، جایی که قطر بر پیوندهای فردی با اسلام‌گرایان لیبی تکیه کرده است که به قطر این اعتمادبه‌نفس را برای مداخله و ارائه‌ حمایت نظامی از شورشیان لیبی در تلاش‌هایشان برای به قدرت رسیدن در جریان بهار عربی داده است. قطر اولین کشور عربی بود که دولت شورشی، یعنی «شورای ملی انتقالی » را به رسمیت شناخت و نقش حیاتی در اتحادیه‌ عرب در برکناری نمایندگان قذافی از این اتحادیه در فوریه‌۲۰۱۱ ایفا کرد و بر سازمان ملل برای ایجاد مناطق پروازممنوع در لیبی در مارس۲۰۱۱…

ورود اعضای اخوان‌المسلمین به قطر از اواسط قرن بیستم عامل مهمی در زندگی سیاسی قطر بوده که بر سیاست داخلی و خارجی این کشور تاثیر گذاشته است. از دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، قطر (و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس) به تبعیدی‌هایی از عراق، مصر، فلسطین و سوریه در همراهی با اخوان‌المسلمین (که از سطح تحصیلات بالاتر خود برای ایجاد و تامین نیرو در وزارتخانه‌های اصلی به‌ویژه وزارت آموزش در قطر استفاده کردند) شغل دادند. این فرصتی برای قطر بود تا اتکای خود به عربستان سعودی را کاهش دهد.

اگرچه قطر رسما وهابیت را پذیرفته و از مکتب حنبلی پیروی می‌کند، اما به دلایل عمل‌گرایانه با تعدادی از گروه‌های ایدئولوژیک مختلف، از جمله جنبش‌های سنی و شیعه، وارد تعامل شده است. این جنبش‌ها عبارتند از: اخوان‌المسلمین، گروه مبارز اسلامی لیبی، النهضه، حماس، حزب‌الله لبنان، طالبان، حوثی‌ها و جدایی‌طلبان چچن. قطر روابط شخصی نزدیکی با اعضای اخوان‌المسلمین، النهضه، گروه مبارز اسلامی لیبی و جدایی‌طلبان چچنی ایجاد کرده و بسط داده است.

«بحث قدرت جامعه» بین علمای کثرت‌گرا (دانشمندان علوم رفتاری) و دانشمندان نخبه‌گرایی که گاهی به‌عنوان نئوماکیاولیست‌ها شناخته می‌شوند، پدید آمد که دغدغه‌شان حکومت نخبگان بود. یکی از بنیان‌گذاران نخبه‌گرایی-موسکا- می‌گوید که حکومت نخبگان یک ضرورت است و درعین‌حال در هر زمینه‌ دیگری غیرقابل ‌تصور است. این ضرورت یک نظم اجتماعی را ایجاد می‌کند که بر اساس «تعهد» و «برنامه‌ریزی» سازمان‌دهی شده است.

با استفاده از استدلال «پل براناگان» و «ریچارد گویلیانوتی» مبنی بر اینکه تلاش قطر برای افزایش نفوذش از طریق قدرت نرم با میزبانی جام جهان ۲۰۲۲ منجر به «ناتوانی نرم» شده است –به‌دلیل انتقاداتی که به آن وارد شد- می‌توان ادعا کرد که نقش رو به افول الجزیره را باید به‌عنوان «ناتوانی نرم» نیز در نظر گرفت؛ زیرا روشن نیست که چگونه می‌توان ابتکارات قدرت نرم را که در واقع انتقاد و همچنین نفوذ را به همراه داشته است، اندازه‌گیری کرد. در نتیجه، این مطالعه به بحث درباره محدودیت‌های تبیین قدرت قطر به‌عنوان…

بحث دیگر این است که قطر در دنیای هنر به‌عنوان نوعی قدرت نرم شهرت جهانی پیدا کرده است. درست است که این کشور کوچک «موزه ملی قطر»، «موزه هنر اسلامی»، «موزه هنرهای مدرن» (مثاف) و «دهکده‌ فرهنگی کاتارا» را تاسیس کرد و از اواخر دهه‌۲۰۰۰ تا اوایل دهه۲۰۱۰ خریدار اصلی در بازار جهانی هنر بود. با این ‌حال، همانطور که نای توضیح می‌دهد، برخی از محققان قدرت نرم را صرفا به‌عنوان «قدرت فرهنگی مردمی» در نظر می‌گیرند. این اشتباه است که رفتارهای قدرت نرم را با منابع فرهنگی‌ای مرتبط کنیم که گاهی به ایجاد آن کمک می…

بیشتر انواع شناخته‌شده قدرت، از جمله قدرت سخت، قدرت چسبنده (قدرت اقتصادی) و قدرت تا حدی ظریف به ظرفیت یک دولت، یعنی قدرت اقتصادی متکی هستند. ثروت عنصر تعیین‌کننده‌ قدرت ظریف است، نظریه‌ جدیدی از قدرت که توسط مهران کامروا بر اساس مطالعه‌اش از قطر ارائه شد.

قطر دارای مزیت عظیم ثروتی است که مکاتب رئالیستی/نئورئالیستی/نئوکلاسیکی آن را به‌عنوان شاخصی از قدرت در نظر می‌گیرند: در سال۲۰۱۹، تولید ناخالص داخلی قطر ۲۰۱میلیارد دلار بود که حدود ۰.۱۷درصد از اقتصاد جهان را تشکیل می‌داد. قدرت اقتصادی قطر در درجه‌ اول به بخش هیدروکربن مربوط می‌شود؛ صادرات نفت و انرژی از دهه۱۹۵۰ بر اقتصاد مسلط بوده است. پس از روسیه و ایران، قطر دارای سومین ذخایر بزرگ گاز در جهان، تقریبا ۸۶۶تریلیون فوت مکعب است. شاخص‌های قوی اقتصاد کلان قطر در نیمه‌ دوم دهه۲۰۰۰ تقویت شد؛ یعنی…

تا قرن بیستم، دولت‌ها به‌طور مرتب در زبان‌های اروپایی در قالب «قدرت‌ها» توصیف می‌شدند (مانند عبارت‌های آلمانیِ Macht، فرانسویِ puissance، روسیِ derzhava). در اصطلاح مدرن، این اصطلاح به «قدرت‌های بزرگ» و گاهی «قدرت‌های میانی» اطلاق می‌شود؛ اما نه آنهایی که اکنون به‌عنوان «دولت‌های کوچک» شناخته می‌شوند. قدرت میانی را می‌توان به این معنا دانست که یک دولت کوچک «در یک زمینه‌ خاص به عظمت» رسیده است. ادبیات «خرده‌دولت‌ها» بر مسائل مربوط به حاکمیت و ظرفیت عمل متمرکز است و برای تمایز این دولت‌ها از…

ظهور سیاسی اخیر قطر به‌طور گسترده تایید شده و مورد پذیرش قرار گرفته است؛ اما نوع قدرتی که قطر برای دستیابی به این ظهور از آن بهره برده، نامشخص است. درحالی‌که برخی از محققان تکامل قطر را از دریچه «قدرت نرم» بررسی می‌کنند، برخی دیگر معتقدند که نیروی اقتصادی و نظامی یا «قدرت سخت» در پس پیشرفت سیاسی این کشور بوده است. برخی ادعا می‌کنند که تنها ترکیبی از قدرت نرم و سخت یا «قدرت هوشمند» می‌تواند این تغییر را توضیح دهد، درحالی‌که برخی دیگر «قدرت ظریف» را مطرح می‌کنند. اگرچه این فصل ارزش این نظریه‌های…

توانایی تبیینی «قدرت عاریه‌ای» را می‌توان گسترده‌تر از قدرت نرم به‌تنهایی در این مورد در نظر گرفت؛ زیرا می‌تواند تاثیر همکاری با بازیگران غیردولتی را در خود جای دهد. با استفاده از اندازه‌گیری‌های کلیدی گستره، دامنه، وزن و هزینه، کیفیت و محدودیت‌های این اقدامات را می‌توان به‌وضوح درک کرد. درعین‌حال، باوجوداین واقعیت که مفهوم «قدرت عاریه‌ای» مبتنی بر یک مطالعه‌ موردی واحد -قطر- است، این مفهوم را می‌توان به هر کشوری تعمیم داد.

قطر، مانند سایر رژیم‌های شورای همکاری خلیج‌فارس، از هویت قبیله‌ای و پیوندهای خویشاوندی فرامرزی برای اهداف سیاسی استفاده می‌کند. درحالی‌که برخی از قبایل هویت‌های اصلی کشورهای نوظهور خلیج‌فارس را تشکیل می‌دادند، برخی دیگر نقش حمایتی داشتند و شیوخ قطر به اهمیت حفظ وفاداری سایر قبایل برای منافع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود پی بردند. چندین قبیله که دارای تابعیت در چندین ایالت مدرن هستند، از نظر تاریخی وفاداری‌های تقسیم‌شده را نشان داده‌اند. درحالی‌که آل مره از آل‌ثانی در تاسیس کشور قطر حمایت…

کتاب «قطر: رویکردهای یک قدرت عاریه‌ای» به قلم دیانا گالیوا، محقق کالج سنت آنتونی، دانشگاه آکسفورد، در سال۲۰۲۲ به نگارش درآمده و از سوی انتشارات راتلج منتشر شده است. این کتاب پارامترهای رشد سیاسی قطر را با بسط یک نظریه‌ جایگزین قدرت؛ یعنی قدرت «عاریه‌ای» توضیح می‌دهد. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه ظهور قطر به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای را می‌توان صرفا با ظرفیت آن به‌عنوان یک کشور «عاریه‌ای»غنی از گاز توضیح داد. با استفاده از قطر به‌عنوان یک مطالعه‌ موردی تجربی از نظریه «قدرت عاریه‌ای»، خوانندگان…

کتاب «قطر: رویکردهای یک قدرت عاریه‌ای» به قلم دیانا گالیوا، محقق کالج سنت آنتونی، دانشگاه آکسفورد، در سال۲۰۲۲ به نگارش درآمده و از سوی انتشارات راتلج منتشر شده است. این کتاب پارامترهای رشد سیاسی قطر را با بسط یک نظریه‌ جایگزین قدرت؛ یعنی قدرت «عاریه‌ای» توضیح می‌دهد. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه ظهور قطر به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای را می‌توان صرفا با ظرفیت آن به‌عنوان یک کشور «عاریه‌ای»غنی از گاز توضیح داد. با استفاده از قطر به‌عنوان یک مطالعه‌ موردی تجربی از نظریه «قدرت عاریه‌ای»، خوانندگان…