تشخیص، علل و درمان گفتار درمانی کودکان ۲ ساله
روند تکامل گفتاری کودکان، به‌ویژه در سال‌های اولیه زندگی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. تأخیر یا اختلال در این روند می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی و آینده کودک داشته باشد. درک علائم و نشانه‌های اختلالات گفتاری و همچنین آگاهی از روش‌های درمانی مناسب، به والدین و مراقبین کمک می‌کند تا در صورت لزوم، به موقع اقدام کرده و از متخصصان کمک بگیرند. در این مقاله، به بررسی اختلالات گفتاری در کودکان ۲ ساله، علل احتمالی تأخیر در گفتار، نشانه‌های نیاز به گفتار درمانی کودکان و راهکارهای مؤثر برای تقویت مهارت‌های گفتاری در این گروه سنی می‌پردازیم.
تعریف زبان و گفتار و اختلالات مربوطه
برای درک بهتر اختلالات گفتاری، ابتدا لازم است تفاوت بین زبان و گفتار را بدانیم.
گفتار: به نحوه تولید صداها و آواها برای ایجاد کلمات و عبارات اشاره دارد. تلفظ صحیح و ادای درست هجاها مربوط به گفتار است و بیشتر به حرکات اندام‌های گفتاری (شش‌ها، لوله‌های تنفسی، حنجره، زبان، نرم‌کام و سخت‌کام، لب‌ها و دندان‌ها) مرتبط است.
زبان: به نحوه قرار دادن کلمات و عبارات در کنار هم، با استفاده از قواعد درست برای ساختن جملات معنادار اشاره دارد. برقراری ارتباط مؤثر، ساختن جملات معنادار و رساندن مفهوم و منظور مورد نظر به مخاطب مربوط به زبان می‌شود.
اختلالات گفتاری و زبانی می‌توانند به شکل‌های مختلفی بروز کنند. برخی از شایع‌ترین اختلالات گفتاری عبارتند از:
لکنت زبان: عدم توانایی در بیان روان و سلیس کلمات و جملات.
اختلال نوک زبانی: دشواری در تلفظ برخی حروف خاص مانند /ر/، /س/ و /ز/.
دیزآرتری: اختلال در گفتار ناشی از آسیب به عضلات یا اعصاب مرتبط با گفتار.
آپراکسی: ناتوانی در کنترل حرکات و وضعیت‌های روزمره، از جمله عضلات گفتاری.
اختلالات زبان نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند:
اختلال زبان بیانی: مشکل در تولید علائم آوایی و کلامی و بیان افکار و احساسات.
اختلال زبان دریافتی: مشکل در درک و دریافت پیام‌های زبانی.
مطالعات نشان داده است که مغز کودکان تا سن ۳ سالگی، بیشترین میزان رشد و توسعه را تجربه می‌کند. در این دوره حساس، یادگیری زبان و شکل‌گیری مسیرهای عصبی مرتبط با گفتار به سرعت انجام می‌شود. به همین دلیل، هرگونه تأخیر یا اختلال در رشد گفتاری در این سنین، می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر توانایی‌های زبانی کودک داشته باشد.
گفتار درمانی کودک ۲ ساله
گفتار درمانی شاخه‌ای از علوم توانبخشی است که به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی، درکی، اختلالات صوت و مشکلات بلع می‌پردازد. گفتار درمانگران به درمان کودکانی می‌پردازند که در فراگیری زبان مادری یا استفاده صحیح از گفتار دچار مشکل هستند.
یکی از سوالات رایج والدین این است که چرا کودک دو ساله دیر به صحبت کردن می‌پردازد؟ دلایل متعددی برای این تأخیر وجود دارد. برخی از این دلایل عبارتند از:
عوامل ژنتیکی: سابقه تأخیر در گفتار در خانواده.
اختلالات رشدی: مانند اوتیسم.
شرایط محیطی: مانند تأکید بر یادگیری هم‌زمان دو زبان در سنین پایین.
مطالعات نشان داده است که بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از کودکان دو ساله در جهان با تأخیر در رشد گفتار مواجه هستند و این تأخیر در پسران تقریباً سه برابر بیشتر از دختران مشاهده می‌شود.
نشانه‌های نیاز به گفتار درمانی
تشخیص نیاز کودک دو ساله به گفتار درمانی از طریق مشاهده برخی علائم رفتاری و زبانی امکان‌پذیر است. اگر کودک هنوز قادر به بیان کلمات ساده نیست یا نمی‌تواند دو کلمه را به هم متصل کند، ممکن است نشانه‌ای از تأخیر در گفتار باشد. همچنین، کودکانی که از تقلید صداها و کلمات دیگران ناتوان هستند یا به گفت‌وگوهای اطراف خود توجه چندانی نشان نمی‌دهند، ممکن است به مداخله گفتاردرمانی نیاز داشته باشند.
برخی دیگر از نشانه‌هایی که می‌توانند حاکی از نیاز به گفتار درمانی باشند عبارتند از:
- مشکلات در درک زبان.
- ناتوانی در برقراری تماس چشمی مؤثر.
- استفاده نکردن از حرکات اشاره‌ای برای برقراری ارتباط.
- عدم پیشرفت در مهارت‌های گفتاری نسبت به همسالان.
راهکارهای تقویت گفتار در کودکان ۲ ساله
والدین نقش بسیار مهمی در رشد گفتاری کودکان خود دارند. با انجام فعالیت‌ها و تمرین‌های ساده در منزل، می‌توانید به طور موثری به تقویت مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک دو ساله خود کمک کنید. در ادامه، هر یک از راهکارهای ذکر شده در بخش قبل را با توضیحات بیشتر ارائه می‌دهیم:
۱. بازی با صداها:
هدف: تقویت آگاهی کودک از صداها، افزایش تمایل به تولید صدا و تمرین عضلات گفتاری.
روش:
- با کودک خود بنشینید و صداهای مختلفی مانند "ما"، "با"، "دا" و غیره را تولید کنید.
- از کودک بخواهید که صداها را تکرار کند.
- هنگام تولید صداها، حرکات دهان خود را به وضوح نشان دهید تا کودک بتواند نحوه تولید صداها را ببیند و یاد بگیرد.
- از اسباب‌بازی‌های صدادار برای جذب توجه کودک و ایجاد انگیزه برای تولید صدا استفاده کنید.
- به صداهای کودک پاسخ دهید و او را تشویق کنید.
۲. ارائه الگوی گفتاری مناسب:
هدف: ارائه الگوی صحیح و واضح از گفتار به کودک.
روش:
- هنگام صحبت با کودک، از جملات ساده و کوتاه استفاده کنید.
- کلمات را به آرامی و واضح تلفظ کنید.
- از لحن صدای دوستانه و مهربان استفاده کنید.
- از تکرار جملات و کلمات برای کمک به کودک در یادگیری استفاده کنید.
- از زبان بدن و اشاره برای رساندن منظور خود استفاده کنید.
۳. تهیه آلبوم تصاویر:
هدف: افزایش دایره لغات کودک، تقویت حافظه و ایجاد فرصت برای صحبت کردن.
روش:
- عکس‌های اعضای خانواده، حیوانات، اشیا و مکان‌های آشنا را در یک آلبوم قرار دهید.
- با کودک خود در مورد عکس‌ها صحبت کنید.
- از کودک بخواهید که نام عکس‌ها را بگوید.
- در مورد هر عکس، سؤالات ساده‌ای از کودک بپرسید.
۴. بازی با کلمات پرسشی:
هدف: تشویق کودک به صحبت کردن، افزایش درک کودک از زبان و تقویت تفکر.
روش:
- از کودک خود سؤالات ساده‌ای مانند "این چیه؟"، "رنگش چیه؟" و "کجاست؟" بپرسید.
- به سؤالات کودک با حوصله و دقت پاسخ دهید.
- سؤالات را متناسب با سن و توانایی‌های کودک انتخاب کنید.
۵. تکرار و گسترش جملات کودک:
هدف: کمک به کودک در یادگیری ساختار صحیح جملات و افزایش دایره لغات.
روش:
- هنگامی که کودک جمله‌ای را به صورت ناقص یا اشتباه بیان می‌کند، آن جمله را به صورت صحیح و کامل تکرار کنید.
- جمله کودک را با اضافه کردن کلمات جدید گسترش دهید.
- به عنوان مثال، اگر کودک بگوید "توپ"، شما می‌توانید بگویید "بله، این یک توپ قرمز است."
۶. اصلاح اشتباهات کودک:
هدف: تصحیح اشتباهات گفتاری کودک به صورت غیر مستقیم و بدون ایجاد احساس منفی.
روش:
- به جای اینکه مستقیماً به کودک بگویید که اشتباه کرده است، جمله صحیح را به صورت طبیعی بیان کنید.
- به عنوان مثال، اگر کودک بگوید "من می‌خوام آب بخورم"، شما می‌توانید بگویید "آهان، شما می‌خواهید آب بخورید؟"
۷. تشویق به جای اشاره:
هدف: تشویق کودک به استفاده از کلمات به جای اشاره برای بیان خواسته‌ها.
روش:
- هنگامی که کودک به چیزی اشاره می‌کند، از او بپرسید "چی می‌خوای؟"
- به کودک کمک کنید تا نام آن چیز را بگوید.
- در صورت لزوم، کلمه مورد نظر را برای کودک تکرار کنید.
۸. استفاده از گفتار کودکانه:
هدف: برقراری ارتباط بهتر با کودک و جلب توجه او.
روش:
- از لحن صدای کودکانه و کلمات ساده و قابل فهم برای کودک استفاده کنید.
- از حرکات صورت و بدن برای جذاب‌تر کردن صحبت‌های خود استفاده کنید.
- به یاد داشته باشید که استفاده از گفتار کودکانه باید متناسب با سن کودک باشد و نباید بیش از حد ادامه یابد.
۹. خواندن کتاب و اشعار کودکانه:
هدف: افزایش دایره لغات کودک، تقویت حافظه و آشنایی با ساختار زبان.
روش:
- برای کودک خود کتاب‌های مصور و شعرهای کودکانه بخوانید.
- هنگام خواندن، به تصاویر کتاب اشاره کنید و در مورد آنها صحبت کنید.
- از کودک بخواهید که کلمات و عبارات را تکرار کند.
۱۰. آشنا کردن کودک با وسایل مختلف:
هدف: افزایش دایره لغات کودک و آشنایی با محیط اطراف.
روش:
- در مورد وسایل اطراف کودک با او صحبت کنید.
- نام هر وسیله را به کودک بگویید و کاربرد آن را توضیح دهید.
- از کودک بخواهید که نام وسایل را تکرار کند.
با انجام این فعالیت‌ها و تمرین‌ها به صورت منظم و پیوسته، می‌توانید به رشد گفتاری کودک دو ساله خود کمک کنید و او را برای برقراری ارتباط موثر با دیگران آماده کنید. به یاد داشته باشید که صبر و حوصله در این مسیر بسیار مهم است و باید به کودک خود فرصت کافی برای یادگیری و پیشرفت بدهید.
بخش پنجم: نشانه‌های هشدار و زمان مراجعه به متخصص (توضیحات بیشتر)
همانطور که گفته شد، رشد گفتار در کودکان یک فرآیند پویا و مرحله‌ای است. با این حال، گاهی اوقات ممکن است این روند با تأخیر یا اختلال مواجه شود. تشخیص زودهنگام این مشکلات و مراجعه به متخصص گفتار درمانی می‌تواند نقش بسزایی در بهبود و تسریع روند درمان داشته باشد. در این بخش، به تفصیل بیشتری در مورد نشانه‌های هشدار و زمان مراجعه به متخصص صحبت می‌کنیم:
نشانه‌های هشدار در کودکان زیر دو سال:
عدم استفاده از اشاره و ادا تا ۱۲ ماهگی: کودک در این سن باید قادر به استفاده از حرکات اشاره‌ای مانند تکان دادن دست برای خداحافظی، اشاره به اشیا و غیره باشد. عدم وجود این رفتارها می‌تواند نشانه‌ای از تأخیر در رشد گفتار باشد.
عدم استفاده از کلمات تا ۱۸ ماهگی: تا این سن، کودک باید قادر به بیان حداقل چند کلمه ساده مانند "مامان"، "بابا"، "آب" و غیره باشد. عدم استفاده از کلمات می‌تواند نشانه‌ای از تأخیر در رشد گفتار باشد.
مشکل در تقلید صداها تا ۱۸ ماهگی: کودک باید قادر به تقلید صداهای ساده مانند صدای حیوانات، صدای ماشین و غیره باشد. مشکل در این زمینه می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در گفتار باشد.
عدم توجه به صداها: کودک باید به صداهای اطراف خود واکنش نشان دهد. عدم توجه به صداها می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات شنوایی یا اختلال در پردازش شنوایی باشد.
نشانه‌های هشدار در کودکان دو سال و بالاتر:
مشکل در فهم درخواست‌های کلامی ساده: کودک باید قادر به درک و انجام دستورات ساده مانند "توپ را بده" یا "برو آنجا" باشد. مشکل در این زمینه می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در درک زبان باشد.
مشکل در تلفظ صداها و کلمات: کودک ممکن است برخی از صداها یا کلمات را به درستی تلفظ نکند. این مشکل می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در گفتار باشد.
عدم برقراری ارتباط کلامی یا غیر کلامی: کودک ممکن است از طریق کلمات یا حرکات اشاره‌ای نتواند با دیگران ارتباط برقرار کند. این مشکل می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در ارتباط باشد.
اختلال در روانی گفتار (لکنت): کودک ممکن است در صحبت کردن دچار لکنت شود، یعنی کلمات را تکرار کند، کش دهد یا در بین صحبت مکث کند.
کم شنوایی یا ناشنوایی: مشکلات شنوایی می‌توانند مانع از یادگیری و رشد گفتار شوند.
اشکال در درک کلام: کودک ممکن است در فهمیدن صحبت‌های دیگران مشکل داشته باشد.
اختلال در بلع: مشکلات در بلع غذا می‌توانند بر رشد گفتار تأثیر بگذارند.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که محیط غنی از محرک‌های زبانی، نقش مهمی در رشد گفتاری کودکان دارد. کودکانی که در محیطی قرار دارند که به طور مداوم با آنها صحبت می‌شود، کتاب خوانده می‌شود و تشویق به برقراری ارتباط می‌شوند، از رشد زبانی سریع‌تر و بهتری برخوردارند.
نتیجه‌گیری
رشد گفتاری کودکان یک فرایند پیچیده و حساس است که نیازمند توجه و مراقبت ویژه والدین و مراقبین است. با شناخت علائم و نشانه‌های اختلالات گفتاری و انجام فعالیت‌ها و تمرین‌های مناسب، می‌توان به تقویت مهارت‌های گفتاری کودک کمک کرد و در صورت لزوم، از متخصصان کمک گرفت. به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام و شروع به موقع درمان، نقش بسزایی در بهبود و رفع مشکلات گفتاری کودکان دارد.
موسسه نورولند
موسسه نورولند با داشتن تیمی مجرب و متخصص در زمینه گفتار درمانی، می‌تواند به شما در تشخیص و درمان اختلالات گفتاری کودکان کمک کند. در صورت مشاهده هرگونه مشکل در گفتار فرزند خود، می‌توانید با مراجعه به موسسه نورولند، از خدمات تخصصی این مرکز بهره‌مند شوید.
