علم، برای عقل است هرگاه اوضاع فرنگ (غرب) را به حالت ۴ هزار سال قبل از این برگردانید، وزرای ایران به زور عقل خود عالم را مسخر خواهند کرد اما امروز درجه اجتماع علوم بشری به جایی رسیده که عقل طبیعی در تصور آن حیران است. مثلا هرگاه ۲ هزار نفر آدم بسیار عاقل ایرانی جمع بشوند و با هم یک سال خیال بکنند که بانک چه چیز است، یقینا در اولین نقطه آن معطل خواهند شد. عقل فرنگی به هیچ وجه بیش از عقل ما نیست اما حرفی که هست در علوم ایشان است و قصوری که داریم، این است که هنوز نفهمیده‌ایم فرنگی‌ها چقدر از ما پیش افتادند. اصل ترقی فرنگی‌ها (غربی‌ها) در آیین تمدن آنها بروز کرده و برای کسانی که از ایران بیرون نرفته‌اند، محال و ممتنع است که درجه‌ این نوع ترقی فرنگ را بتوانند تصور کنند.

منبع: از نامه میرزا ملکم‌خان به میرزا جعفرخان مشیرالدوله، به نقل از فصل اول کتاب مجموعه رسائل میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

اخبار مرتبط