پژوهشی درباره سکه لاری( لارین)
ارز رایج در دریاها
نکته دیگر آنکه لارین فقط ارز رایج یک منطقه یا پادشاهی کوچک نبود. این پول که نامش از شهری کوچک در ایران گرفته شده تا قرن ۱۸ میلادی ارز رایج تجارت در دریای عرب و اقیانوس هند بود. حقیقتا می‌توان این پول را ارز رایج در دریاها دانست.
پس از آنکه دریانورد یونانی در قرن نخست میلادی از دریای سرخ به هند رسید و کاشف راه دریایی به هند لقب گرفت، دریای عرب و اقیانوس هند، نقش کریدور مهم ارتباطی میان سرزمین‌های عرب، پارس و شرق آفریقا با هند به شمار می‌رفتند. تجارت هند از ساحل غربی این کشور صورت می‌پذیرفت و این شبه‌قاره تامین‌کننده عمده ادویه جات، پارچه، سنگ‌های قیمتی و فلزات بود. بازرگانان عرب کالاهای هندی را می‌بردند و با عاج، مهره، مس و طلا از آفریقا باز می‌گشتند. در قرن‌های ۱۴ و ۱۵ میلادی تجارت تحت سلطه بازرگانان عرب قرار داشت؛ چرا که از پدیده بادهای موسمی آگاهی کامل داشتند و از آن به سود سفرهای دریایی خود بهره می‌بردند.
تجارت پررونق منجر به به‌کارگیری لارین به‌عنوان ارزی رایج در قرن ۱۶ میلادی شد. نام لارین از شهر «لار» در ایران گرفته شده است که درآن روزگار، یک مرکز پررونق تجاری به حساب می‌آمد. نخستین ضرب این سکه توسط شاه طهماسب صفوی در دهه ۱۵۵۰ میلادی صورت پذیرفت. لارین یک سیم نقره‌ای تا شده مانند سنجاق مو بود و بر آن نام پادشاه و محل ضرابخانه تولید کننده، ضرب می‌شد.
دلیل استفاده از لارین در تجارت دریایی بسیار جالب است. نخست آنکه راهی برای دوری کردن از پروسه پیچیده مبادلات ارزی کشورها و قلمروهای مختلف محسوب می‌شد. بر این اساس، لارین مانند یورو در اروپای امروزی، به‌عنوان ارزی رایج در یک منطقه وسیع و تمامی بنادر آن به‌کار می‌رفت. دوم آنکه، ضرب لارین در مقایسه با سکه‌های معمول بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر انجام می‌گرفت. سیم نقره‌ای فقط باید تا و سپس مُهر شود. به نظر می‌رسد حکمرانان می‌خواستند از ضرب‌های پردرد سر ارز رهایی یابند که در هر صورت قرار بود از سواحل آنان خارج شود.
این سکه‌ها امنیت خاطر برای بازرگانان نیز ایجاد می‌کرد. به لطف این ارز رایج، آنان تحت‌تاثیر آشفتگی‌های سیاسی در کشورهای مختلف قرار نمی‌گرفتند. به‌علاوه لارین درحوزه بین‌الملل مطابق با شمش نقره ارزش گذاری می‌شد؛ به این معنی که با قیمت جهانی نقره تعیین ارزش می‌گردید. همه این ویژگی‌ها لارین را به ابزاری بسیار مطلوب برای تجارت‌های فراملی مبدل ساخت.
لارین علاوه بر ایران در سریلانکا مالدیو و هند و بنادر عربی ضرب می‌شد و مورد استفاده قرار می‌گرفت. سِر ژان شاردن جواهرساز و جهانگرد فرانسوی(۱۷۱۳-۱۶۴۳ میلادی) که تجربیات سفر خویش به ایران و خاورمیانه را در کتاب ۱۰ جلدی‌اش به نام «سفرهای سر ژان شاردن» به رشته تحریر درآورده در اثر خود اشاره می‌کند که لارین نه تنها ارز اصلی بندر خمبات در گجرات که در تمام سواحل مالابار محسوب می‌شود.
با اینکه لارین در تمام سواحل غربی هند، از سند تا مالابار مورد استفاده قرار می‌گرفته اما تنها فرمانروایان هندی‌ای که به ضرب آن می‌پرداختند، عادل شاهیان بیجاپور بودند.
در سال ۱۸۴۶حدود ۴۰۰ سکه لارین(از نوع قلاب ماهی) در شالوده یک خانه در شهر سنگامشوار در نزدیکی بخش راتناگیری ایالت ماهاراشترا پیدا شد. این رویداد بسیار مورد توجه سکه شناسان در سراسر هند قرار گرفت. بخشی از این گنج برای انجمن آسیایی بمبئی و مابقی برای تحقیقات بیشتر به خانه هند در لندن ارسال شد. پژوهشگران دریافتند این لارین‌ها مربوط به دوره علی عادل شاه دوم است و در یک سوی آنها نام سلطان علی عادل شاه و در دیگر سو، عنوان Zarb Lari Dangi Sikka ضرب شده است. Dangi(دانگ) یک عنوان فارسی برای سکه‌های نقره کوچک است.
ما می‌دانیم که ضرابخانه لارین‌ها همان‌طور که روی سکه‌ها نقش بسته، در بندر دابهول منطقه راتناگیری بوده است. دابهول در دوره پادشاهی عادل‌شاهی بندری مهم محسوب می‌شد. منبعی که در آن به لارین‌های بیچاپور اشاره شده مجله‌های یک کاپیتان فرانسوی است که از دابهول دیدن می‌کند. کاپیتان جوردین در مجله خود که بین سال‌های ۱۶۱۹ – ۱۶۱۰ منتشر می‌شده است، می‌گوید: «پرتغالی‌ها برای در اختیار گرفتن انحصار فروش شراب سالانه ۲هزار لارین به فرماندار دابهول می‌پرداختند.» به نظر می‌آید که لارین‌ها در دوران جانشینان سلطان بیجاپور نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. در مجله تاریخچه سکه‌شناسیِ سال ۱۸۵۴ میلادی، گفته شده سندی از مجموعه ساترا مربوط به سال ۱۷۱۱ وجود دارد که در آن از اعطای زمین توسط شاهو، پسر بزرگ چهاتراپاتی شیواجی، به ارزش ۲۰۰ لارین دابهول خبر داده است. این سند سکه شناسان را به این نتیجه رساند که لارین تا قرن هجدهم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اما به زودی لارین از چرخه اقتصاد خارج می‌شود و متاسفانه تحقیقات دانشگاهی محدودی چه در هند و چه در خارج از هند وجود دارد که از موضوع سقوط و بی رونق شدن لارین پس از حدود ۲ قرن سخن بگوید. آیا این رویداد به دلیل ورود ارزهای اروپایی همزمان با حضور تجار اروپا در هند است، یا رو به ضعف نهادن تجارت اعراب در اقیانوس هند؟ چرا لارین به طور کلی ناپدید شد؟ سوالات زیادی در این زمینه وجود دارد. اما اگر امروز تمایل به دیدن این سکه‌ها را دارید، باید بدانیدکه در بسیاری از موزه‌های سراسر هند مانند دیگر موزه‌های جهان می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. از جمله آنها، می‌توان به موزه‌های Lalbhai Dalpatbhai، احمد آباد، دانشکده دکن، Pune و موزه بریتانیا اشاره کرد.
