اوکراین؛ دروازه روسیه به سمت غرب

اوکراین با قرارگرفتن در جنوب غربی فدراسیون روسیه به گونه‌‌ای دروازه روسیه به سمت غرب است. این کشور در حلقه اول پیرامونی برای روسیه اهمیت حیاتی دارد؛ زیرا از این کشور به راحتی می‌توان برای محاصره روسیه استفاده کرد. از این رو، اهمیت استراتژیک بسیاری برای روسیه دارد. از سوی دیگر، روسیه با دست یافتن به کریمه، نه تنها می‌تواند از آن به‌عنوان پایگاهی لجستیکی برای تجهیز نیروی دریایی خود استفاده کند، بلکه می‌تواند به کمک آن کنترل خود را علاوه بر دریای مدیترانه، بر سوریه و حتی منطقه خاورمیانه تحکیم کند. همچنین، می تواند دسترسی آسان‌تری بر کانال سوئز داشته باشد؛ به این معنا که ناوگان دریایی روسیه قادر خواهد بود به دریای سرخ، خلیج عدن، اقیانوس هند و آرام دسترسی داشته باشد؛ اما نزدیکی روابط اوکراین با کشورهای غربی باعث نگرانی و ناراحتی خاص روسیه شده است.

 در دوران ریاست جمهوری بوریس یلتسین، روسیه واکنش چندانی به اقدامات غرب‌گرایانه اوکراین نشان نداد؛ اما با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین در سال۲۰۰۰ و نگاه اوراسیاگرایانه دولت وی و تمایل برای ایفای نقش برادر بزرگ‌تر از سوی این کشور، تمایلات غرب‌گرایانه در اوکراین با واکنشی منفی از سوی روسیه مواجه شد. در نگاه دولت پوتین، کشورهای پیرامونی از اهمیت استراتژیک فراوانی برخوردارند. بر همین اساس، تمایل به برقراری روابط گسترده‌‌تر با کشورهای جدا شده از اتحاد جماهیرشوروی و قراردادن آنها در مدار روسیه فزونی گرفت. بر همین اساس، با وقوع انقلاب مخملی در اوکراین و پیروزی غرب‌گرایان، اولین ضربه بر پیکر روسیه وارد شد و روسیه احساس خطر بیشتری نسبت به حضور غرب در مرزهای غربی خود کرد. بنابراین تلاش خود را در برقراری روابط گسترده‌‌تر با اوکراین و وابسته‌‌سازی آن به کشور مادر (روسیه) شدت بخشید. شایان ذکر است در اجلاس ماه آوریل۲۰۰۸ در بخارست، ناتو یک بیانیه بی‌حد و حصر صادر کرد که اوکراین (وگرجستان) بدون تعیین زمانی برای پیوستن به ناتو می‌‌‎توانند به اعضای ناتو بپیوندند. در این‌باره اگرچه ایالات متحده و بعضی از اعضای ناتو عضویت این دو کشور را پشتیبانی کردند، آلمان و فرانسه نقش موثری در مسدود کردن این امر داشتند. این امر زنگ خطر دیگری برای روسیه بوده است؛ زیرا استراتژیست‌‌های روسی توسعه ناتو را به پیدایش شرایطی منجر می‌‌دانند که برای روسیه به‌عنوان یک قدرت برتر و پُرنفوذ جایی باقی نخواهد گذاشت و باعث ناامن شدن روابط روسیه با کشورهای شرقی اروپا خواهد شد. بر همین اساس، برداشت روسیه از تهدید ناشی از گسترش ناتو و ترس از محاصره شدن توسط پایگاه‌های نظامی را می توان یکی از علل ورود روسیه به کریمه دانست؛ زیرا این منطقه مدخل زمینی برای جنوب غربی روسیه است و همچنین شبه‌جزیره کریمه مشرف بر سواحل محدود روسیه در دریای سیاه است. در پاسخ به اقدامات ناتو، روسیه در سال۲۰۰۸ اقدام به تهدیدات پیشگیرانه کرد. این تهدیدات با استقرار سیستم‌‌های دفاع موشکی ایالات متحده و سیستم‌‌های راداری در لهستان، جمهوری چک، و ترکیه افزایش یافت. با این همه، در سال۲۰۱۰ اوکراین همکاری خود را با ناتو آغاز کرد؛ اما بدون عضویت داوطلبانه در اتحاد. در این میان، افسران ناتو به ارائه مشاوره واصلاحات تدافعی در وزارت دفاع اوکراین پرداختند و اوکراین به فعالیت‌‌های خود برای شرکت در مانورهای مشترک با آمریکا و ناتو ادامه داده است. درنتیجه، باید گفت تلاش آمریکا برای گسترش ناتو به اوکراین و سیاست‌‌های بروکسل برای بسط یکپارچگی اقتصادی اروپا با عضویت اوکراین، تهدیدی برای منافع ملی روسیه و خطری برای این کشور تعریف و استنباط می‌شود؛  همچنان که هال گاردنر بیان می‌‌کند: دو دلیل اصلی ایجاد بحران کریمه را در ناکامی ناتو در رسیدگی به نیازهای امنیتی- منطقه‌‌ای دریای سیاه و قفقاز شامل نگرانی‌های مشروع امنیتی روسیه باید دید و همچنین ناکامی در امضای توافق همکاری اقتصادی بین اتحادیه اروپا، روسیه، و اوکراین به موازات توافق همکاری اتحادیه اروپا و اوکراین.

- از مقاله‌‌ای به قلم احسان یاری، استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز