شرکت‌های بزرگ با سخت‌تر کردن فرآیند تعمیر، به‌دنبال سلطه بر بازار هستند
«حق تعمیر»؛ کارزاری علیه سازندگان موبایل
این راهی است که بسیاری از شرکت‌های تکنولوژی بزرگ و در رأس آنها اپل در پیش گرفته و اگر اوضاع به همین صورت پیش برود، سپردن کار تعمیر گوشی‌های موبایل به کسب و کارهای متفرقه سخت‌تر و سخت تر خواهد شد. در سال‌های اخیر موبایل‌های هوشمند و بسیاری از دیگر دستگاه‌های دیجیتال شخصی به صورتی طراحی و ساخته شده‌اند که تعمیر یا جایگزینی قطعات آنها بسیار سخت شده و انتظار می‌رود این روند همچنان و حتی به شکلی جدی‌تر ادامه داشته باشد. لحیم کردن پردازنده و حافظه فلش به مادربورد و چسباندن غیرضروری بعضی قطعات به یکدیگر یا استفاده از پیچ‌های غیراستاندارد، این مشکل را بزرگ‌تر می‌کنند.
حالا کارزاری به اسم «حق تعمیر» در استرالیا به راه افتاده که مطالبه طرفداران آن از شرکت‌های تولیدکننده بزرگ تکنولوژی آن است که بازاری رقابتی و منصفانه را برای تعمیر و تولید محصولات دیجیتال ایجاد کنند که امکان تعمیر راحت این محصولات فراهم شود. «حق تعمیر» به حق کاربران برای تعمیر محصولاتشان با قیمتی رقابتی و منصفانه اشاره می‌کند. این به معنای امکان انتخاب یک تعمیرکار متفرقه در مقایسه با حالت پیش‌فرضی است که آنها را مجبور به سپردن دستگاه‌شان به بخش خدمات شرکت تولیدکننده می‌کند.
با این حال گویا اپل تمایلی ندارد که کاربرانش گوشی‌های آی‌فون یا مک بوک‌هایشان را خودشان تعمیر کنند. این شرکت در ایالات‌متحده آمریکا تلاش‌هایی برای مقابله با کمپین «حق تعمیر» کرده و همچنین متهم است که با تعبیه باتری‌های قدیمی در گوشی‌های آی‌فون به صورت عامدانه باعث کند شدن این گوشی‌ها شده است. این در حالی است که انتظار می‌رود مخالفت با کمپین «حق تعمیر» به دیگر شرکت‌های تکنولوژی هم سرایت کرده و بیشتر بشود تا به این ترتیب این شرکت‌ها کاربران و مصرف‌کنندگان را مجبور به استفاده از مراکز خدمات اختصاصی خودشان بکنند و در نهایت درآمدشان را از این طریق افزایش داده و همچنین سلطه خودشان بر بازار این محصولات را گسترش دهند. شرکت اپل در دفاع از موضع خودش در این زمینه گفته که تعمیرکاران متفرقه می‌توانند با استفاده از قطعات کم‌کیفیت باعث شوند که این دستگاهها در برابر نفوذ هکرها آسیب‌پذیر شوند. این شرکت همچنین نشانگر هشدار باتری گوشی‌های آی‌فون را یک قابلیت امنیتی خوانده که در صورت جایگزینی باتری گوشی آی‌فون کاربران با باتری‌ای که از سوی تعمیرکاران مجاز اپل تعمیر نشده باشد، به آنها هشدار می‌دهد. برنامه مستقل ارائه خدمات تعمیر محصولات اپل در آمریکا به خدمات دهندگان خاصی امکان دسترسی به قطعات و منابع موردنیاز برای تعمیر دستگاه‌های این شرکت را می‌دهد. در حال حاضر در ۳۲ کشور، فروشگاه‌های تعمیر مستقل می‌توانند درخواست عضویت در این برنامه را بدهند اما این طرح هنوز محدود به مرزهای آمریکاست و به بیرون از آن نرفته.
تحمیل هزینه به کاربران
اپل آخرین گوشی آی‌فون خودش یعنی آی‌فون۱۲ را طوری ساخته که امکان تعمیر آن برای تعمیرکاران متفرقه بسیار سخت است تا به این ترتیب کاربران را بیشتر و بیشتر ترغیب به استفاده از مراکز خدمات اختصاصی خودش کند. از طرفی اپل هزینه تعمیر آی‌فون ۲ را تا بیش از ۴۰درصد نسبت به آی‌فون۱۱ افزایش داده است. این شرکت برای تعمیر صفحه نمایش آی‌فون۱۲ در حالت خارج از گارانتی ۳۵۹ دلار می‌گیرد و این هزینه برای تعویض باتری آن به ۱۰۹ دلار می‌رسد.
تعمیرکاران متفرقه اما همیشه انتخاب ارزان‌تری بوده‌اند. اما استفاده از تعمیرکاران متفرقه برای تعمیر آی‌فون۱۲ به معنای از دست دادن بعضی از قابلیت‌های این گوشی است؛ به عنوان مثال تعمیر دوربین این گوشی توسط تعمیرکاران متفرقه تقریبا غیرعملی است. گزارش‌های مختلفی در این زمینه منتشر شده است که نشان می‌دهند تعمیر دوربین گوشی آی‌فون۱۲ به اپلیکیشن پیکربندی سیستم اختصاصی اپل نیاز دارد که دسترسی به آن تنها برای تکنسین‌های مجاز خود این شرکت امکان پذیر است.
با این همه تنها اپل نیست که این روش را در پیش گرفته است؛ در حال حاضر تعمیر گوشی‌های پرچمدار شرکت سامسونگ هم برای تعمیرکاران متفرقه بسیار سخت شده است.
آسیب‌های محیط‌زیستی
وقتی قطعات مشخص موردنیاز برای تعمیر گوشی‌ها در دسترس نباشند، تولیدکنندگان درعوض گوشی‌های موبایل جدیدی تولید می‌کنند که به صرف انرژی و منابع بیشتر منجر می‌شود. در واقع تولید یک گوشی موبایل هوشمند به اندازه استفاده از آن به مدت ۱۰سال، انرژی مصرف می‌کند. با سخت‌تر شدن فرآیند تعمیر گوشی‌های موبایل، میزان ضایعات و زباله‌های الکترونیکی هم افزایش پیدا می‌کند. این در حالی است که دو شرکت اپل و سامسونگ اعلام کردند که دیگر شارژر را از جعبه گوشی‌های موبایل جدیدشان حذف می‌کنند تا به حفظ محیط‌زیست کمک کنند. در مقابل اما این دو شرکت چشم‌شان را بر آسیب‌هایی بسته‌اند که با انحصاری کردن جریان تعمیر گوشی‌هایشان و حذف تدریجی تعمیرکاران متفرقه از چرخه رقابت، به محیط‌زیست تحمیل می‌کنند. به‌طور متوسط در خانه هر استرالیایی ۷/ ۶ دستگاه دیجیتال شامل تلویزیون، کامپیوتر شخصی، لپ‌تاپ، تبلت و موبایل هوشمند وجود دارد. با از بین رفتن تدریجی امکان تعمیر این دستگاهها، دورریز قابل‌توجهی از این دستگاه‌های دیجتال به محیط‌زیست سرازیر می‌شود.
کمپین حق تعمیر
غول‌های تولیدکننده موبایل با تنگ‌تر کردن عرصه فعالیت تعمیرکاران متفرقه، به‌دنبال منافع خودشان هستند. آنها با تغییر مداوم طراحی‌ها، افزودن موانع بیشتر در روند تعمیر، ایجاد محدودیت در دسترسی به قطعات و نرم‌افزارهای عیب‌یابی، سعی دارند انحصار و سلطه خودشان را بر این بازار حفظ کنند. این در حالی است که کاربران با گوشی‌های معیوب و هزینه‌های گزاف تعمیر آنها مواجه می‌شوند و از طرفی تعمیرکاران متفرقه کم‌کم‌کار خودشان را از دست می‌دهند.
مقابله با این انحصار از طریق کمپین «حق‌تعمیر» حالا در کشورهایی به جز استرالیا از جمله کانادا، انگلستان و آمریکا، در حال گسترش است. این مبارزه حالا آنقدر جدی شده است که اتحادیه اروپا اصلاحاتی قانونی را برای این موضوع ارائه داده است. دولت فرانسه هم شاخصی به نام شاخص تعمیرپذیری را معرفی کرده است که بر اساس آن شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات الکترونیکی موظفند میزان تعمیرپذیری محصولاتشان را با عددی بین یک تا ۱۰ به کاربرانش اطلاع بدهند.
موضوع «حق تعمیر» حالا باعث شکل‌گیری جنبش‌هایی در حمایت از ساخت محصولات با قابلیت تعمیر آسان شده است. یکی از مهم‌ترین این نهادها «کمپین حق تعمیر» است. این کمپین اروپایی متشکل از انجمن‌ها یا کسب و کارهایی است که در این زمینه فعالیت می‌کنند. «کمپین حق تعمیر» در سپتامبر ۲۰۱۹ آغاز به کار کرد و در مدت کوتاهی ۴۰ سازمان مرتبط با تعمیر فعال در ۱۶ کشوراروپایی به عضویت آن درآمدند. اعضای این کمپین را گروه‌های تعمیر قطعات، فعالان محیط‌زیستی، فعالان اقتصادی-اجتماعی، طرفداران تعمیر و شهروندانی تشکیل می‌دهند که به این موضوع باور دارند.
این گروه اعتقاد دارند زباله‌های الکترونیکی به سرعت در حال رشدند و از سوی دیگر تولیدکنندگان تلفن همراه و لپ تاپ مرتبا در حال تولید محصولات پیچیده‌تری هستند. با این حال این کمپین تنها متمرکز به مقابله با سخت‌تر شدن تعمیر وسایل دیجیتالی است، بلکه به اعتقاد آنها میزان لوازم خانگی که تنها پنج سال عمر می‌کنند به طرز سرسام‌آوری بالا رفته است.
بر اساس گزارش این کمپین ۳۰ درصد کاربران گوشی هوشمند خود را به این دلیل با مدل جدیدتری جایگزین کرده‌اند که دستگاه قدیمی‌تر به طور قابل‌توجهی کند شده و ۱۹ درصد هم به این دلیل که دیگر اپلیکیشن‌های جدید روی گوشی قدیمی‌شان کار نمی‌کند.
پیشنهادهایی برای رعایت حق مشتریان
«کمپین حق تعمیر» در این زمینه پیشنهادهایی ارائه داده است. از جمله اجباری کردن به‌روزرسانی نرم‌افزارهای محصولات تا هفت سال است. به عقیده این گروه زندگی مفید گوشی‌های هوشمند به میزان زیادی به نرم‌افزارهای به‌روز آن بستگی دارد از این رو مجاب کردن شرکت‌ها به دادن خدمات پشتیبانی در این زمینه ضروری است. بر اساس گزارش این گروه تنها در اروپا ۶۹ درصد تلفن‌های همراه اندروید هستند که به‌طور متوسط فقط برای دو سال عمر دریافت به‌روزرسانی دارند. دستگاه‌های اپل در این زمینه وضعیت بهتری دارند و به‌طور متوسط تا پنج سال پشتیبانی نرم‌افزاری دارند، اما هیچ‌گونه الزامات حقوقی برای وادار کردن شرکت‌ها به ارائه به‌روزرسانی وجود ندارد. در همین حال این کمپین به‌دنبال این است که حتی بعد از پایان دوران به‌روزرسانی تلفن‌های همراه بتواننند توسط نرم‌افزارهای دیگر شرکت‌ها (غیر از شرکت اصلی) به‌روزرسانی شوند و این برای شرکت‌های تولیدکننده الزام شود که اجازه این کار را به شرکت‌های دیگر بدهند. سوییچ کردن به نرم‌افزارهای متن باز هم پیشنهاد دیگری است که به قانون‌گذاران داده شده تا عمر تلفن‌های همراه بالاتر رود.
یک پیشنهاد دیگر عمومی کردن ابزارهای تشخیص عیب و دستورالعمل‌های تعمیر است که به این ترتیب دانش تعمیر این دستگاهها صرفا در اختیار خود شرکت نباشد.
