تعامل توسعه‌دهندگان و فروشگاه‌های اپلیکیشن به چه سمت و سویی می‌رود؟
راه ناهموار رشد توسعه‌دهندگان ایرانی
داغ تحریم
به‌طور کلی توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های ایرانی معمولا برای حضور در بازارهای خارجی با مشکلات متفاوتی روبه‌رو می‌شوند که رایج‌ترین آنها تحریم‌ها و حذف غیرمنتظره از روی فروشگاه‌های اپلیکیشن گوگل و اپل است. اپلیکیشن‌های مبتنی بر پرداخت درون‌برنامه‌ای اگرچه ممکن است بتوانند در فروشگاه‌های اپلیکیشن خارجی ثبت شده و در دسترس قرار بگیرند، اما در ادامه با فرآیند رصد منظم این فروشگاه‌ها شناسایی شده و به دلیل عدم امکان پرداخت کمیسیون خود به دنبال تحریم‌های مالی، محکوم به حذف هستند. این در حالی است که کاربران ایرانی اغلب ترجیح می‌دهند که برنامه‌های مورد نیازشان را از گوگل‌پلی و اپ‌استور دانلود کنند؛ چرا که این اپاستورهای مادر، فرآیند دانلود و نصب را ساده‌تر می‌کنند. همچنین بسیاری از اپلیکیشن‌هایی که دانلود آنها از روش‌های دیگر هزینه‌بر است، در گوگل‌پلی و اپ‌استور به صورت رایگان در دسترس کاربران قرار می‌گیرند.
هر چند اپاستورهای ایرانی هم این مشکل را برای کاربران برطرف می‌کنند، اما به نظر می‌رسد استفاده از خدمات این فروشگاه‌ها همیشه هم به‌صرفه نیست. در حالی که کاربران دستگاه‌های اندرویدی با داشتن اپاستورهای داخلی مخصوص اندروید می‌توانند برنامه‌های مورد نیازشان را به‌سادگی دانلود کنند، اما برای کاربران دستگاه‌های اپل این کار کمی دشوارتر و پرهزینه‌تر است؛ چرا که آنها برای دانلود اپلیکیشن‌های ایرانی - که اغلب در اپاستورهای داخلی ویژه آی‌اواس در دسترس هستند- ناچار به خرید اشتراک ماهانه هستند. بنابراین اغلب این کاربران ترجیح می‌دهند از نسخه‌های وب‌اپلیکیشن که رایگان است برای رفع نیازهای خود استفاده کنند. با این اوصاف است که دسترسی به اپلیکیشن‌های ایرانی برای کاربران - و به خصوص کاربران دستگاه‌های اپل- سخت‌تر می‌شود. از طرفی توسعه‌دهندگان برای ارائه اپلیکیشن‌های خود در استورهای داخلی ناچار به پرداخت کمیسیون برای خریدهای درون‌برنامه‌ای هستند و به همین دلیل شاید ترجیح می‌دهند - دست‌کم تا زمانی که توسط سیستم‌های رصد استورهای خارجی شناسایی نشده‌اند- روی فروشگاه‌های اپلیکیشن خارجی حضور داشته باشند و بتوانند با کمترین هزینه فعالیت کنند.
تحریمی که حالا به واسطه گوگل دامنگیر شیپور و به حذف آن از فروشگاه گوگل‌پلی منجر شده است؛ باعث می‌شوند این اپ حجم بالایی از نصب‌ها و ورودی‌های خود را از دست بدهد. با این حال تنها شیپور نیست که داغ تحریم را به پیشانی دارد؛ در گذشته هم برخی از اپلیکیشن‌های ایرانی نظیر آپارات، فیلیمو و... هم به خاطر تحریم‌ها از اپ‌استور گوگل حذف شدند.
سود پایین، کمیسیون بالا
حذف اپلیکیشن‌های ایرانی و عدم دسترسی به آنها از طریق اپاستورهای اصلی طبیعتا چرخه رشد و سودآوری آنها را کندتر می‌کند. رضا اربابیان، بنیان‌گذار شیپور درباره حذف این اپلیکیشن از گوگل‌پلی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «تمام توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های داخلی به این‌دلیل که گوگل‌پلی فروشگاه مادر اندروید است، اپلیکیشن‌های خود را روی آن منتشر کرده‌اند. طبیعتا اپلیکیشن‌های ایرانی هم در اپاستورهای داخلی و هم خارجی حضور دارند. اما حالا گوگل‌پلی اپلیکیشن شیپور را تحریم و حذف کرده است. متاسفانه دلیل تحریم ناگهانی اپلیکیشن ما توسط گوگل مشخص نیست؛ شاید این تحریم ناگهانی شروع موج جدیدی برای تحریم تمام اپلیکیشن‌های ایرانی از این اپ‌استور باشد؛ چرا که به‌جز اپلیکیشن ما برخی دیگر از اپلیکیشن‌های ایرانی نظیر فیلیمو، آپارات و اپلیکیشن بانک سامان هم از روی این اپ‌استور حذف شده‌اند.» مدیرعامل شیپور درباره مسدود‌سازی حساب این پلتفرم در گوگل‌پلی افزود: «بامداد شنبه ایمیلی را از گوگل‌پلی دریافت کردیم که طبق بند ۵ ماده۱۶قانون توسعه‌دهندگان، حساب شیپور غیرفعال شده است. در همین راستا تمام اپلیکیشن‌هایی که تحت این حساب روی استور اندرویدی گوگل منتشر شده بودند نیز از دسترس خارج شده‌اند.»
کافه‌بازار که یکی از اپاستورهای محبوب داخلی برای کاربران دستگاه‌های اندرویدی است، تا سال گذشته از توسعه‌دهندگان اپلیکیشن کمیسیون ۳۰ درصدی دریافت می‌کرد و گویا حالا - درست مانند الگوی گوگل- این میزان را به نصف کاهش داده است. طبق آمار منتشر شده در وبلاگ کافه‌بازار، این استور اندرویدی در سال ۱۴۰۰ با هدف رونق بیشتر صنعت برنامه‌ها و بازی‌های موبایلی و کمک به رشد توسعه‌دهندگان، سهم خود را از فروش نخستین ۱۰ میلیارد ریال هر توسعه‌دهنده در هر سال، از ۳۰ به ۱۵ درصد کاهش داده است.
رضا اربابیان، اما معتقد است که میزان کمیسیون پرداخت درون‌برنامه‌ای در استورهای داخلی زیاد است. او درباره وضعیت توسعه‌دهندگان جهت پرداخت این کمیسیون می‌گوید: «نرخ کمیسیون پرداخت درون‌برنامه‌ای ۳۰ درصد است؛ این مقدار رقم بالایی محسوب می‌شود و در شرایط فعلی اقتصادی، بسیار قابل‌توجه است. در حال حاضر برای شرکت‌های توسعه‌دهنده سودی وجود ندارد که بخواهند ۳۰ درصد از آن را در اختیار اپ‌استورها قرار دهند.»
روایت مشابه توسعه‌دهندگان خارجی
با این حال به نظر می‌رسد توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های خارجی هم رضایت کافی از گوگل‌پلی و اپ‌استور اپل ندارند و به همین دلیل در طول سال‌های گذشته شکایت‌های مختلفی از این اپ‌استورها ثبت شده است. توسعه‌دهندگان و اپ‌استورها مدت‌هاست که بر سر موضوعاتی همچون کمیسیون پرداخت درون‌برنامه‌ای با یکدیگر به مشکل خورده‌‌اند و سازمان‌ها و نهادهای مسوول نظیر کمیسیون تجارت فدرال هم وارد این جدال شده‌اند. به گزارش تلگراف، در سال‌های گذشته شکایتی علیه اپل از طرف دو توسعه‌دهنده فرانسوی ثبت شد و در این شکایت قید شده بود که اپل از قدرت خود در انحصار و انتشار برنامه‌ها در پلتفرمش سوءاستفاده می‌کند و این امر باعث شده این شرکت ۱۴ سال کمیسیون سنگین و غیررقابتی ۳۰ درصدی و هزینه اشتراک سالانه ۹۹ دلاری را از توسعه‌دهندگان دریافت کند. البته شرکت‌های دیگری هم در این زمینه از اپل شکایت کرده‌اند و قوانین انحصارطلبانه این شرکت توسط رگولاتور‌های زیادی مورد انتقاد قرار گرفته است. به عنوان مثال در سال‌های اخیر هلند میلیون‌ها دلار اپل را جریمه کرده، چون این شرکت قبول نکرد که روش‌های پرداخت دیگری را به پلتفرم خود اضافه کند. اپیک گیمز هم در اواسط ژانویه ۲۰۲۱ پرونده‌ای علیه اپل در دادگاه تجدیدنظر رقابت (CAT) تشکیل داد تا بتواند برای کاربران انگلیسی بازی فورتنایت (Fortnite) را به اپ‌استور برگرداند. اساسا همه‌چیز با حذف بازی فورتنایت شروع شد. در اوت سال ۲۰۲۰، اپل بازی فورتنایت را به این دلیل از اپ‌استور حذف کرد که معتقد بود این برنامه قوانین اپ‌استور برای پرداخت را دور می‌زند و لینکی را برای دور زدن هزینه کمیسیون اپل در خرید اضافه کرده است. این موضوع باعث شکایت اپیک از اپل شد. اپیک در شکایت خود مدعی شد که تصمیم اپل به حذف فورتنایت غیرقانونی بوده و سعی داشت به نمایندگی از کاربران و توسعه‌دهندگان انگلیسی که به خاطر «سوءاستفاده اپل و گوگل از قدرت» دچار ضرر و زیان شده‌اند، دادگاه را متقاعد کند. در نهایت پیروزی اولیه شرکت اپیک‌گیمز بر اپل و الزام این غول تکنولوژی به پرداخت غرامت باعث شد شرکت اپل سال گذشته با کاهش محدودیت‌های اپ‌استور برای توسعه‌دهندگان کوچک موافقت کند. در مجموع شرکت اپل به دنبال شکایت‌های مختلف به دلیل دریافت کمیسیون بالا، ناچار به پرداخت ۱۰۰ میلیون دلار به توسعه‌دهندگان مختلف شد.
نارضایتی توسعه‌دهندگان به اپ‌استور اپل ختم نمی‌شود؛ شکایت‌هایی علیه گوگل‌پلی نیز وجود دارد. به گزارش رویترز، چندی پیش گوگل محکوم به پرداخت ۹۰ میلیون دلار برای حل و فصل دعوای قانونی با توسعه‌دهندگان اپلیکیشن شده است. برخی از توسعه‌دهندگان آمریکایی شکایتی در دادگاه فدرال سانفرانسیسکو علیه این استور اندرویدی ثبت کردند که در آن موتور جست‌وجوی گوگل را به سوءاستفاده از قدرت خود در بازار برنامه‌های اندرویدی و همچنین دریافت کارمزد ناعادلانه ۳۰ درصدی برای خریدهای درون‌برنامه‌ای متهم کردند. گوگل در بیانیه‌ای عنوان کرد که توسعه‌دهندگان آمریکایی که در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، هر سال کمتر از ۲ میلیون دلار از طریق گوگل‌پلی درآمد داشته‌اند، واجد شرایط دریافت مبلغ این جریمه هستند. بر اساس توضیحات شرکت حقوقی Hagens Berman که وکالت شاکیان این پرونده را برعهده داشت، توسعه‌دهندگان حق دریافت حداقل غرامت ۲۵۰ دلاری را داشتند و این میزان برای برخی از حساب‌ها تا بیش از ۲۰۰ هزار دلار نیز افزایش پیدا می‌کرد. طبق ادعای این شرکت، بیش از ۴۸ هزار توسعه‌دهنده آمریکایی واجد شرایط دریافت این غرامت از گوگل بودند. شاکیان این پرونده در سال ۲۰۲۰ با تنظیم شکایت جدیدی، ادعا کردند که این شرکت در فضای انتشار برنامه‌های اندروید، از طریق برخی قراردادهای ضدرقابتی نوعی انحصار به وجود آورده است. در این پرونده همچنین به این موضوع اشاره شده است که گوگل از توسعه‌دهندگان حاضر در گوگل‌پلی برای فروش برنامه‌ها یا خریدهای درون‌برنامه‌ای، ۳۰درصد کمیسیون دریافت می‌کند. گوگل در سال گذشته در پاسخ به انتقادات درباره کمیسیون ۳۰ درصدی گوگل‌پلی اعلام کرده بود که کارمزد خود برای توسعه‌دهندگانی را که یک میلیون دلار از گوگل‌پلی درآمد داشته باشند، تا ۱۵ درصد کاهش می‌دهد.
