جزئیات گزارش تیرماه «شاپرک» بررسی شد

انقباض تقاضا در ابتدای تابستان

دنیای‌اقتصاد : هشتادوپنجمین گزارش اقتصادی شاپرک که مربوط به تراکنش‌‌های تیرماه است، منتشر شد. گزارش شاپرک که به بررسی و ارزیابی شبکه الکترونیکی پرداخت کارت می‌پردازد، تصویری آماری از فضای پرداخت الکترونیک را مشخص می‌کند. هدف از انتشار ماهانه این گزارش کمک به فعالان حوزه الکترونیک در عرصه‌های تصمیم‌‌گیری و اجراست. براساس این گزارش در تیرماه امسال بالغ بر ۳۷۷۰میلیون تراکنش با ارزش ۶۸۵هزار و ۷۰۰میلیارد تومان در شبکه شاپرک پردازش شده که نسبت به خردادماه رشد ۸۶/ ۱درصدی در تعداد و کاهش ۴۳/ ۵درصدی در ارزش ریالی داشته است. این کاهش ارزش تراکنش‌‌ها در تیرماه پس از آن اتفاق افتاد که دلار۴۲۰۰ در خردادماه حذف شد. درواقع این موضوع سبب نوعی انقباض تقاضا در جامعه شد. به این ترتیب کاهش ارزش تراکنش‌‌ها در تیرماه، یکی از اثرات اجرایی‌‌شدن این سیاست بوده‌‌ است. همچنین بررسی آمارها در مقیاس نقطه به نقطه نشان می‌‌دهد تراکنش‌‌های تیر۱۴۰۱ نسبت به ماه مشابه سال۱۴۰۰، از نظر تعداد ۶۸/ ۱۱درصد و ازنظر ریالی ۳۳/ ۲۲درصد رشد داشته است. البته رشد حقیقی ارزش تراکنش‌‌ها به‌‌صورت نقطه به نقطه حکایت از کاهش ۵۸/ ۲۰درصدی دارد.

آمار و ارقام

براساس این گزارش در اولین ماه تابستان1401، بیش از 3770میلیون تراکنش در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که ارزش این تراکنش‌‌ها بیش ‌‌از 685هزار میلیارد تومان بوده است. آمارها نشان می‌‌دهد تراکنش‌‌های پردازش‌شده در تیرماه1401 نسبت به خردادماه، 86/ 1درصد رشد در تعداد داشته و در مقابل کاهش 43/ 5درصدی در ارزش ریالی را تجربه کرده است. این کاهش در ارزش تراکنش‎‌‌ها پس از اجرایی شدن سیاست حذف ارز ترجیحی و افزایش قیمت کالاهای اساسی رخ داد. درواقع اثر حذف دلار4200 بر ترکیب و میزان تراکنش‌‌ها موثر بوده است. این به این معنی است که با افزایش در قیمت اقلام مصرفی ضروری مردم و اثر تورمی آن پس از حذف ارز ترجیحی، نوعی انقباض در تقاضای کالاها و خدمات در جامعه به وجود آمده است. همچنین تراکنش‌‌های تیر1401 نسبت به ماه مشابه سال1400، از نظر تعداد 68/ 11درصد و از نظر ریالی 33/ 22درصد رشد داشته است.

براین اساس در تیرماه1400، بیش‌ ‌از 3376میلیون تراکنش با ارزش بالغ‌‌بر 560هزار میلیارد تومان پردازش شده است. برای ارائه تحلیل‌‌های قابل اتکا با وجود عامل تورم، متغیرهای ارزشی و مبلغی باید به‌‌صورت حقیقی بررسی شوند. این به آن معنا است که از متغیر اسمی تورم زدایی شده تا تورم موجب برداشت‌های اشتباه و انحراف در تشخیص و تصمیم‌‌گیری نشود. بنابراین رشد حقیقی و تورم‌‌زدایی شده شاخص مناسب‌‌تری برای بیان رشد تراکنش‌‌ها است. برای این کار، می‌توان با استفاده از شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی آنها را تعدیل و به اعداد شفاف و بدون تورم تبدیل کرد. بر این‌‌ اساس، ارزش اسمی تراکنش‌‌های تیر1401 نسبت به ماه گذشته با منفی 43/ 5 درصدی همراه بوده و این در حالی است که ارزش حقیقی تراکنش‌‌ها رشد منفی 60/ 9درصدی را تجربه کرده است. ارزش حقیقی تراکنش‌‌ها در واقع ارزش تراکنش‌‌های شاپرکی بدون در نظر گرفتن اثرات تورم است.

به عبارت دیگر ارزش تراکنش‌‌های شاپرکی که نسبت به نرخ تورم خالص‌‌سازی شده است، ارزش حقیقی تراکنش‌‌های شاپرکی را تشکیل می‌‌دهد. همچنین مقایسه ارزش تراکنش‌‌ها به‌‌صورت نقطه به نقطه نشان می‌‌دهد که ارزش اسمی تراکنش‌‌ها در تیرماه1401 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشد 33/ 22درصدی را تجربه کرده است. درواقع این افزایش را می‌‌توان این‌گونه تفسیر کرد که استقبال عمومی از پرداخت الکترونیکی در مقیاس نقطه به نقطه افزایش یافته است. البته رشد حقیقی ارزش تراکنش‌‌ها به‌‌صورت نقطه به نقطه حکایت از کاهش 58/ 20درصدی دارد. مقایسه تیرماه1401 با ماه مشابه در سال1400 به وضوح اثر عامل تورم بر ارزش تراکنش‌‌ها را نشان می‌‌دهد.

سهم ابزار پذیرش در تراکنش ها

در میان ابزار پذیرش مختلف، کارت‌خوان فروشگاهی با سهم 59/ 92درصدی بیشترین تعداد تراکنش را در بین سایر ابزار پذیرش داشته است و ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. براساس آمارهای این گزارش، بیشترین سهم بازار تراکنش‌‌های شاپرکی در اختیار ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است. این در حالی است که عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارت‌خوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست می‌‌توانند از جمله عوامل تاثیرگذار بر تعداد تراکنش‌‌های ابزار پذیرش کارت‌خوان فروشگاهی باشند.

این در حالی است که برای استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز است که ممکن است در هنگام خرید در اختیار همگان قرار نداشته باشد. متوسط مبلغ کارکرد هر ابزار کارت‌خوان فروشگاهی نیز برابر 8/ 71میلیون تومان است که این میزان نیز نسبت به ماه گذشته 42/ 1میلیون تومان کاهش رشد داشته است. براساس آمارهای منتشرشده در این گزارش، ابزار پذیرش موبایلی به‌طور متوسط کمترین ارزش ریالی را داشته و ابزار کارت‌خوان فروشگاهی از این لحاظ رتبه نخست را دارد.

نوع خدمات

شبکه پرداخت الکترونیک کارتی 3 خدمت خرید کالا و خدمات، پرداخت قبض و خرید شارژ و مانده‌گیری را به جامعه ارائه می‌دهد. این گزارش نشان می‌دهد در تیرماه سال جاری، 48/ 89درصد خدمات ارائه‌شده توسط شبکه از نوع خدمت خرید کالا و خدمات بوده که نسبت به ماه گذشته 63/ 0درصد افزایش یافته است. همچنین خدمت مانده‌گیری با سهم 19/ 4درصدی کمترین سهم از کل خدمات در بین خدمات ارائه‌شده را داشته است. آمارها نشان می‌‌دهد 6/ 98درصد مبلغ خدمات ارائه‌شده در تیرماه1401 مربوط به خرید کالا و خدمات بوده و مانده‌‌گیری نیز به‌دلیل عدم اثر مالی بر مبلغ تراکنش‌‌های شبکه پرداخت، سهم مبلغی صفر داشته است.

تراکنش های شاپرک و تولید ناخالص داخلی

بر اساس انتظارات و در حالت عمومی، رابطه مستقیمی بین تقاضا در دوره مشخص و مبلغ پرداخت‌های صورت‌گرفته در آن وجود دارد. علت آن است که بهای کالای مورد تقاضا به‌صورت الکترونیکی یا نقدی پرداخت می‌شود. از سوی دیگر عوملی مانند تورم، نرخ بهره، رکود و رونق اقتصادی، اوضاع سیاسی و سایر عوامل بر تقاضا، عادات و رفتار مصرفی جامعه اثر می‌‌گذارد. برای مثال در یک اقتصاد رکودی با کاهش تقاضا و خرید کالاها و خدمات، انتظار بر آن است که پرداخت وجوه چه به‌صورت نقدی و چه به‌صورت الکترونیکی در مجموع کاهش یابد. نسبت ارزش تراکنش‌های شبکه پرداخت الکترونیک کارتی به تولید ناخالص داخلی از سال1397 تا سال1401 روند صعودی داشته است که این روند نشان‌دهنده عملکرد مثبت شاپرک و افزایش سطح آن با توجه به اندازه اقتصاد کشور است.

دهک‌های تراکنشی شاپرک

بر اساس اطلاعات این گزارش ملاحظه می‌‌شود که متوسط مبلغ تراکنش‌‌های خرید کالا و خدمات در دهک آخر قیمتی در ابزار پذیرش اینترنتی بالاتر از ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است. این موضوع نشان می‌‌دهد که ابزار پذیرش اینترنتی، ابزار مطلوب انجام تراکنش‌‌های خرید در دهک دهم است. در خدمت خرید کالا و خدمات، آمارها نشان می‌‌دهد که 80درصد تراکنش‌‌ها (8 دهک) در ابزارهای کارت‌خوان فروشگاهی و اینترنتی مربوط به تراکنش‌‌های با مبلغ کمتر از 100هزار تومان است. درواقع متوسط محاسبه نسبت متوسط ارزش دهک دهم به دهک اول تراکنش‌ها بیانگر توزیع نابرابر مبلغی تراکنش های پرداخت کارت الکترونیک است. روند غیر متمرکز آن بیانگر تغییر ارزش تراکنش‌های این شبکه همراه با تغییر اقتصادی جامعه است. روند نسبت متوسط مبالغ دهک دهم به دهک اول قیمتی نشان می‌دهد که در دورانی که قیمت ارز افزایشی بوده است، تراکنش‌های کلان بیشتری انجام شده است. یعنی افراد برای حفظ ارزش پول خود، آن را به کالاها یا ارز تبدیل کرده‌اند. همچنین این روند نشان‌دهنده آن است که زمانی که قیمت ارز با ثبات همراه شده، این نسبت نیز به سمت ثبات حرکت کرده است.