چهار حالت در صادرات کالا
بر این اساس با در نظر گرفتن دو مولفه «تناژ» و «قیمت هر تن» صادرات کالایی (متشکل از سه زیربخش کشاورزی، صنعت و معدن) در هر فصل، چهار حالت قابل تفکیک خواهند بود:
۱- «رونق صادرات»: در این حالت حجم تناژ صادرات و قیمت هر تن محصول صادراتی حداقل در دو فصل متمادی افزایش می‌یابد. رونق صادراتی به‌ویژه در حوزه صنایع و کشاورزی‌های با جمعیت بالای اشتغال، اثر زیادی بر بهبود شرایط معیشتی کشورها داشته است.
۲- «شکوفایی صادرات»: بهترین حالت برای صادرات هر کشور آن است که در عین افزایش عایدی صادراتی، از حجم تناژ صادرات آن کاسته و بر قیمت صادرات هر تن اضافه شود. این پدیده با متنوع‌تر و پیچیده‌تر شدن محصولات صادراتی و ارتقای سطح فناوری آنها و حرکت از صادرات کشاورزی و معدنی خام به صادرات محصولات فرآوری‌شده و صنعتی حاصل می‌شود، اگرچه از جنس رشد فقرزدا نیست، بار توزیعی و بهبود معیشتی حالت اول را ندارد.
۳- «توسعه صادرات»: حالت سوم این است که بر حجم تناژ صادرات اضافه شود اما از قیمت صادرات هر تن کاسته شود. این پدیده لزوما پدیده بدی نیست و نباید نام آن را حتما خام‌فروشی گذاشت. گاه راهبردهای توسعه صادرات و فقدان امکان فرآوری داخلی چنین پدیده‌ای را لازم می‌سازد. بسته به ساختار صادراتی کشورها خوب و بد دارد. در نمونه‌های خوب آن حتی اشتغال‌زا و فقرزدا نیز بوده و مفید واقع شده است. اما چنانچه تعداد اندکی از صادرکنندگان عموما با استفاده از رانت اقدام به صدور ثروت و اموال عمومی کشور کنند، روی دیگر سکه نمایان می‌شود.
۴- «رکود صادرات»: اما بدترین و نادرترین حالت زمانی است که از حجم تناژ صادراتی کاسته شود و ارزش هر تن کالای صادراتی نیز کم شود که بعد از گذشت دو فصل عملا بخش صادراتی وارد رکود مقداری شده و با کاهش عایدی میزان باقی‌مانده صادرات، به تدریج از میزان تناژ صادراتی کاسته می‌شود. آمارها نشان می‌دهد طی تحریم‌های فعلی دچار پدیده «رکود شدید صادراتی» در حوزه محصولات کشاورزی، صنعتی و معدنی شده‌ایم. چنانچه پتروشیمی و میعانات را از جمع آمار صادرات غیرنفتی کل کنار بگذاریم، به صادرات کالایی خواهیم رسید که جمع صادرات سه بخش کشاورزی، صنعت و معدن است.
* قبل از تحریم‌های اخیر، ایران در فاز «توسعه صادرات» بود. در این دوره در هر فصل ۸ درصد بر تناژ صادرات این بخش‌ها اضافه می‌شد و یک درصد قیمت هر تن صادرات آنها پایین می‌آمد. اما بعد از تحریم‌ها شاهد ورود به دوره رکود صادراتی در زیربخش‌ها هستیم. به‌گونه‌ای‌که تناژ صادراتی از ۲۱ میلیون تن در یک روند کاهشی ابتدا به ۱۷ و سپس به ۲۰ میلیون تن رسیده که به معنی متوسط نرخ رشد منفی یک درصد در هر فصل است. اما در همین دوره قیمت هر تن محصول صادراتی از ۳۶۴ دلار به ۳۰۶ دلار کاهش یافته که به معنی متوسط هر فصل ۴ درصد افت ارزش است (نرخ رشد هندسی).
ورود به فاز رکود شدید صادراتی همراه شده است با حداکثرسازی فشار دولت در بازگشت ارز صادراتی، تبلیغ مجازات‌ها و تشدید نظارت‌ها. آنچه دولت باید انجام دهد عکس روال فعلی است. اگر اختیار کامل در مبادله ارز باشد، هیچ صادرکننده‌ای امکان و توان و تمایلی به عدم بازگشت ارز صادراتی ندارد. دولت باید دیپلماسی تجاری را تقویت کند، سیاست‌های تشویقی حداکثری و گاه بلاعوض طراحی و از حداکثر ظرفیت معافیت‌های مالیاتی و بانکی و حقوقی خود در این بخش استفاده کند. لازم است تا ضمن تقویت و فعال‌سازی مجدد اهرم‌های مجمع عالی واردات در بخش خصوصی، پیمان‌سپاری به شکل پلکانی کاهش و مسوولیت مجمع به شکل پلکانی افزایش یابد.
ارسال نظر