زمین کسب و کار چرا ناهموار است؟ مقایسه نظر فعالان اقتصادی در سال‌های ۹۷ تا ۹۹
دیدهبانی سه ساله موانع تولید
شدت و ضعف موانع کسب و کار از سال 97 تا 99 چه تغییری داشته است؟ در بخشی از سالنامه آماری 99بخش خصوصی که به تازگی از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران منتشر شده، موانع کسب و کار در یک دوره سه ساله ارزیابی شده است. آنچه از این ارزیابی برمی آید، بیانگر آن است که فعالان اقتصادی در 26 مولفه اعتقاد دارند که موانع موجود در مسیر کسب وکارشان تسهیل شده است.
اما در دو مورد وضعیت سال 98 را بهتر از سال 97 و 99 ارزیابی کرده‌اند. اما مهم‌ترین نکته آن است که هیچ یک از موانع موجود به طور کامل برطرف نشده است. البته این 28مولفه برای سه حوزه خدمات، صنعت و کشاورزی نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است و نشان می‌دهد وضعیت بخش صنعت در این 28 مولفه بهتر است. به عبارتی صنعتی‌ها تاثیرپذیری کمتری از اکثر این موانع داشته‌اند. اما بخش خدمات همچنان با شرایط نامساعدی مواجه است و در اکثر مولفه‌ها نیز شرایط بدتری را نسبت به بخش‌های دیگر تجربه کرده است. در این ارزیابی نمره «یک» بهترین ارزیابی و نمره 10 بدترین ارزیابی است. این ارزیابی با توجه به نظرسنجی از فعالان اقتصادی و صاحبان کسبوکار انجام می‌شود.
نحوه استقبال مشتریان از نوآوری و ابتکار در ارائه خدمات
ارزیابیهای صورت گرفته در این مولفه نشان می‌دهد فعالان اقتصادی اعتقاد دارند در این باره وضعیت در سال 99 نسبت به سال‌های 97 و 98 بهتر است. نمره ثبت شده در این مولفه در سال گذشته 21/ 4 بوده است. در عین حال بررسی این مولفه در سه بخش خدمات، صنعت و کشاورزی نشانگر آن است که بهترین وضعیت را بخش صنعت با نمره 07/ 4 در اختیار دارد.
برداشت‌های سلیقه‌ای از قوانین و مقررات توسط ماموران محیط‌زیست، شهرداری، گمرکات، بهداشت و...:
نمره این مولفه در سال 99 نیز نسبت به دو سال قبل یعنی سال 98 و 97 بهتر است. در واقع فعالان اقتصادی بر این باورند که برداشت‌های سلیقه‌ای تا حدی کمتر شده است. نمره این مولفه در سال 99 از نگاه فعالان اقتصادی 42/ 6بوده است. همچنین بخش کشاورزی در این مولفه با نمره 13/ 6 شرایط بهتری را تجربه کرده است.
بی تعهدی طرف‌های قرارداد (خصوصی یا دولتی) به ایفای تعهداتشان
در این باره نیز وضعیت در سال 99 بهتر شده است. فعالان اقتصادی به این مولفه در سال 99 نمره 60/ 5داده‌اند که نسبت به سال‌های 98 و 97 نشان از بهبود رویه در این مولفه یا مانع دارد. در میان سه گروه خدمات، صنعت و کشاورزی هم بخش صنعت با شرایط بهتری در این مولفه روبه‌رو بوده است و فعالان اقتصادی به این مولفه نمره56/ 5 داده‌اند.
بی ثباتی سیاست های، مقررات و رویه‌های اجرایی ناظر به کسب و کار
در این مولفه نیز ارزیابی‌ها نشان می‌دهد بهبود اندکی در سال 99 در رویه‌ها ایجاد شده است. فعالان اقتصادی در سال 99 به این مانع نمره 61/ 7 را داده‌اند. داده‌های این گزارش حکایت از آن دارد که در بخش خدمات نیز نسبت به دو بخش دیگر این مانع رو به بهبود است و نمره آن نیز47/ 7 بوده است.
غیر قابل پیش‌بینی بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات
در خصوص این مانع ارزیابی‌ها حاکی از آن است که در سال 98 وضعیت از سال‌های 97 و 99 بهتر بوده است. در واقع نمره فعالان اقتصادی به این مانع در سال 98، 39/ 8 و در سال‌های 97 و 99 به ترتیب 82/ 8 و 66/ 8 بوده است. در این مولفه هم خدماتی‌ها وضعیت بهتری را نسبت به بخش کشاورزی و صنعت ارزیابی می‌کنند. نمره خدمات در این مولفه 58/ 8 است.
رویه‌های سختگیرانه در ادارات کار و بیمه برای مدیریت نیروی انسانی
نمره این مولفه در سال‌های 97 و 98 نسبت به سال 99 بدتر بوده و ارزیابی فعالان اقتصادی بیانگر آن است که سختگیری‌ها کاهش یافته است. نمره این مولفه در سال 99 از نگاه فعالان اقتصادی 31/ 6است. ارزیابی صاحبان کسب و کار نشان می‌دهد، تسهیل رویه‌های سختگیرانه، در بخش کشاورزی روند بهتری را نسبت به خدمات و صنعت طی کرده است. نمره بخش کشاورزی 15/ 6 است.
تمایل عمومی به خرید کالاهای خارجی و بی‌رغبتی به خرید محصولات ایرانی
این مولفه استقبال کم از کالاهای داخلی را نشان می‌دهد و ارزیابی‌ها حکایت از آن دارد که فعالان اقتصادی شرایط را در سال 99 بهتر می‌دانند. نمره مولفه در این سال 04/ 5 است. البته جلوگیری از ورود کالاهای خارجی و قیمت‌های بالای کالاهای خارجی موجود در بازار هم می‌تواند در این نمره تاثیرگذار باشد. در عین حال نمره صنعت در این مولفه بهتر از دو بخش کشاورزی و خدمات است (80/ 4).
تولید و عرضه نسبتا آزاد کالاهای غیر‌استاندارد و تقلبی در بازار
در این مولفه هم وضعیت در سال 99 بهتر از سال‌های 97 و 98 است. نمره فعالان اقتصادی به این مولفه در سال گذشته، 54/ 6 است. ارزیابی صاحبان کسب و کار از این مولفه در بخش صنعت، خدمات و کشاورزی بیانگر آن است که این مانع در بخش صنعت تاثیرگذاری کمتری داشته است. نمره صنعت 42/ 6بوده است.
وجود رقابت غیر‌منصفانه شرکت‌ها و موسسات دولتی یا شبه دولتی در بازار
فعالان اقتصادی بر این باورند که این رقابت در سال 99 نسبت به سال‌های 97 و 98 بهتر شده است. نمره این مولفه در سال 99 به37/ 6 رسیده است. نمره بخش صنعت هم در این بخش نسبت به بخش‌های کشاورزی و خدمات بهتر است. صاحبان کسب و کار ارزیابی می‌کنند که رقابت غیر‌منصفانه در صنعت کمتر از دو بخش دیگر است و به این بخش نمره 15/ 6 داده‌اند.
رویه‌های ناعادلانه ممیزی و دریافت مالیات
نمرات داده شده از سوی فعالان اقتصادی نشان می‌دهد که رویه‌های مذکور در سال 99 به سمت بهبودی پیش رفته و نمره آن نیز 56/ 6ثبت شده است. همچنین رویه‌های ناعادلانه ممیزی و دریافت مالیات در بخش کشاورزی بهتر از دو بخش صنعت و خدمات بوده است. از این رو صاحبان کسب و کار به این بخش نمره 06/ 6داده‌اند.
دشواری تامین مالی بانک ها
مولفه مذکور در سال 99 نسبت به سال‌های 97 و 98 مانع کمتری را برای فعالیت‌های اقتصادی ایجاد کرده است و نمره فعالان اقتصادی در سال 99 به این مولفه بهتر بوده است(55/ 7). مقایسه سه بخش خدمات، کشاورزی و صنعت در خصوص این مولفه بیانگر آن است که فعالان اقتصادی دشواری‌های بانکی را در بخش‌های کشاورزی و خدمات بیشتر از بخش صنعت می‌دانند و به صنعت نمره بهتری داده‌اند (47/ 7).
فقدان یا شفاف نبودن اطلاعات موردنیاز برای فعالیت اقتصادی
نمره این مولفه در سال 99 معادل39/ 6 بوده که نسبت به سال‌های 98 و 97 بر اساس ارزیابیهای صورت گرفته از سوی فعالان اقتصادی این مانع سنگ اندازی کمتری در مسیر کسب و کار آنها ایجاد کرده است. صنعتی‌ها در این بخش هم با چالش‌های کمتری مواجه هستند و توانسته‌اند نمره بهتری را نسبت به خدمات و کشاورزی کسب کنند (33/ 6).
ضعف زیرساخت حمل‌ونقل
فعالان اقتصادی بر این باورند که زیرساخت‌های حمل‌ونقل در سال 99 بهتر از سال‌های 98 و 97 بوده است. آنها سال گذشته به این مولفه نمره 57/ 5 داده‌اند. در این مولفه هم صنعتی‌ها وضعیت بهتری را نسبت به بخش کشاورزی و خدمات تجربه می‌کنند و نمره آنها در این مولفه 43/ 5 است.
ضعف دادگاه‌ها و رسیدگی به شکایات و پیگرد موثر متجاوزان به حقوق دیگران
نمره این مولفه در سال 99 براساس ارزیابیهای صورت گرفته از سوی فعالان اقتصادی 27/ 6 بوده که نسبت به سال‌های 98 و 97 وضعیت بهتری را نشان می‌دهد. در این مولفه بخش کشاورزی با کسب نمره 04/ 6 شرایط بهتری را نسبت به بخش صنعت و خدمات تجربه می‌کند.
وجود انحصار، امتیاز یا هر نوع رانت در یک یا تعدادی از رقبا در بازار
فعالان اقتصادی معتقدند این مانع در سال 99 کمتر از سال‌های 98 و 97 دست و پای آنها را بسته است. نمره این مولفه در سال گذشته 53/ 6 بوده است. علاوه بر این، ارزیابی‌ها بیانگر آن است که صنعتی‌ها در این مولفه شرایط بهتری را نسبت به بخش‌های کشاورزی و خدمات دارند و نمره آنها در مولفه مذکور، 27/ 6 است.
ضعف نظام توزیع و مشکل در رساندن محصول به بازار
ضعف موجود در نظام توزیع در سال 99 نسبت به سال‌های 98 و 97 تا حدودی کاهش یافته و فعالان اقتصادی نیز به آن نمره 36/ 5 را در سال گذشته داده‌اند. در این مولفه نیز صنعت با کسب نمره 98/ 4 روند بهتری نسبت به دو بخش دیگر دارد.
عرضه کالاها و محصولات قاچاق در بازار ایران: در میان سه سال مورد ارزیابی، در سال 99 این مولفه با کسب نمره 14/ 6 از نظر فعالان اقتصادی تاثیر کمتری بر فعالیت‌ها داشته است. کشاورزی و خدمات در این مولفه شرایط بدتری را نسبت به صنعت سپری می‌کنند و نمره بخش صنعت در این خصوص بهتر از آنهاست (76/ 5).
فقدان ارتباط مناسب میان عوامل تامین مواد اولیه، تولید و عرضه یک محصول در بازار
نمره این مولفه در سال 99 از نگاه فعالان اقتصادی81/ 5 بوده که نسبت به سال‌های 97 و 98 نمره بهتری است. فعالان اقتصادی بر این باورند که این مولفه در سال 99 در کسب و کار آنها تاثیر کمتری داشته است. در این مولفه نیز شرایط بخش صنعت با کسب نمره63/ 5 بهتر از بخش کشاورزی و خدمات است.
دخالت‌های غیرمنطقی نهادهای حاکمیتی در تعیین قیمت‌ها در بازار
در سال 99 دخالت در تعیین قیمت‌ها نسبت به سال‌های 97 و 98 کاهش یافته است. این ارزیابی فعالان اقتصادی است که در این باره نمره48/ 6 را در سال 99 برای این مولفه در نظر گرفته‌اند. همچنین بخش صنعت در این مولفه توانسته است نمره 27/ 6 را کسب کند که نسبت به بخش خدمات و کشاورزی نمره بهتری است و نشان از وضعیت بهتر این بخش دارد.
کارگریزی عمومی و ضعف فرهنگ کار در جامعه
مانع مذکور نیز در سال‌های 98 و 97 وضعیت بدتری را تجربه کرده است و در سال 99 ارزیابی فعالان اقتصادی از این مانع نشان می‌دهد که مانع تراشی این مولفه کمتر است. علاوه بر این کارگریزی در بخش‌های خدمات و صنعت بیشتر از بخش کشاورزی است و از همین رو نمره بخش کشاورزی نسبت به دو بخش دیگر بهتر است (65/ 5).
کمبود تقاضا در بازار
تقاضا در بازار در سال 99 بیشتر بوده است. این ارزیابی را فعالان اقتصادی دارند و نمره این مولفه(23/ 5) نسبت به سال‌های 98 و 97 بهتر است. بخش خدمات و کشاورزی نسبت به بخش صنعت، بیشتر از کمبود تقاضا در بازار رنج می‌برند. از این رو نمره صنعت در این مولفه نسبت به دو بخش دیگر بهتر است (89/ 4).
کمبود فناوری‌های نوین و تجهیزات موردنیاز
مانع نام برده در سال 99 نسبت به سال‌های 98 و 97 تاثیر کمتری بر کسب و کارها داشته و نمره آن در این سال از نگاه فعالان اقتصادی80/ 5 بوده است. این مانع در بخش‌های کشاورزی و خدمات مشکلات بیشتری را نسبت به صنعت ایجاد کرده است. نمره فعالان اقتصادی به صنعت در خصوص این مولفه 76/ 5 است.
کمبود نیروی کار ماهر: در این مولفه ارزیابی‌ها بیانگر آن است که سال 98 وضعیت بهتری نسبت به سال‌های 97 و 99 تجربه شده است. در سال 97، 98 و 99 به ترتیب نمره این مولفه 27/ 5، 16/ 5 و 23/ 5 بوده است. همچنین کمبود نیروی ماهر در بخش خدمات و صنعت بیشتر است و در بخش کشاورزی نیروی ماهر بیشتری حضور دارد. از این رو نمره بخش کشاورزی در این مولفه بهتر از نمره دو بخش دیگر است (87/ 4).
محدودیت‌های دسترسی به ارتباطات
این محدودیت در سال 99 کاهش یافته و فعالان اقتصادی بر این باورند که وضعیت بهتری نسبت به سال‌های 98 و 97 در این خصوص تجربه شده است. نمره این مولفه در سال گذشته 72/ 3 بوده است. علاوه بر این، محدودیت دسترسی به ارتباطات در بخش صنعت کمتر است. ولی بخش خدمات و کشاورزی محدودیت بیشتری را تجربه کرده‌اند. نمره صنعت در این مولفه، 57/ 3 است.
محدودیت دسترسی به آب
دسترسی به منابع آب نیز از نگاه فعالان اقتصادی در سال 99 بهتر از سال‌های 97 و 98 بوده است. فعالان اقتصادی در ارزیابی خود نمره 21/ 3 را در سال 99 به این مولفه داده‌اند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد دسترسی به منابع آب برای بخش خدمات بهتر از دو بخش صنعت و کشاورزی است. نمره خدمات در این مولفه 03/ 3 است.
محدودیت دسترسی به حامل‌های انرژی
کاهش محدودیت‌های دسترسی به حامل‌های انرژی نیز در سال گذشته نیز موضوعی است که از نمراتی که فعالان اقتصادی در سه سال مورد بررسی به این مولفه داده‌اند مشخص می‌شود. در سال 99 نمره این مولفه30/ 3 بوده است. در این مولفه نیز خدماتی‌ها وضعیت بهتری را نسبت به بخش‌های صنعت و کشاورزی تجربه می‌کنند. نمره بخش خدمات در مولفه مذکور 20/ 3 است.
فساد و سوءاستفاده افراد از مقام و موقعیت‌های اداری دستگاه‌های اجرایی
در سال‌های 98 و 97 این مولفه نمره بدتری را نسبت به سال 99 کسب کرده است. صاحبان کسب و کار در این باره اعتقاد دارند که فساد و سوءاستفاده از موقعیت و مقام در سال 99 کاهش یافته و نمره آن نیز 65/ 6 است. این مانع در بخش‌های کشاورزی و خدمات مشکلات بیشتری را نسبت به بخش صنعت ایجاد کرده است. در این باره صنعت با نمره39/ 6 شرایط بهتری را در این مولفه تجربه می‌کند.
موانع در فرآیندهای اداری و اخذ مجوزهای کسب و کار در دستگاه‌های اجرایی
موانع موجود در فرآیندهای اداری و اخذ مجوز هم در سال 99 نسبت به سال‌های 98 و 97 کمتر شده است. نمره این مولفه در سال گذشته 90/ 6 است. در این مولفه نیز صنعت نمره بهتری را نسبت به بخش کشاورزی و خدمات کسب کرده است (78/ 6).
