تاثیر نوسانات شاخص قیمت نفت

بحران‌های ارزی در ایران در نتیجه‌‌ ترکیب عدم‌تعادل‌‌‌های متفاوت در بخش‌‌‌های واقعی، موازنه‌‌ خارجی و بخش مالی کشور به وقوع پیوسته‌‌‌اند. با این حال به دلیل وجود تحریم‌‌‌های اقتصادی، انتظارات تورمی و وابسته بودن اقتصاد به درآمدهای نفتی، شوک‌‌‌های ارزی ناشی از نوسانات قیمت نفت به افزایش قابل‌توجه فشار بازار ارز منجر شده و در صورت تداوم یا تشدید می‌‌‌تواند زمینه‌‌‌ساز وقوع بی‌‌‌ثباتی ارزی و وقوع بحران شود.

براساس نتایج حاصل از برآورد الگوی متوسط‌‌‌گیری بیزین که در آن نقش متغیرهایی همچون نوسانات قیمت نفت، تغییرات نرخ واقعی ارز، تغییرات حجم ذخایر ارزی و تغییرات متغیرهای پولی نسبت به ذخایر در وقوع و پیش‌بینی بحران‌های ارزی مورد ارزیابی قرار گرفت، اگر تغییرات شاخص‌‌‌های ذخایر ارزی و قیمت نفت همزمان هشدار دهند، بحران ارزی با احتمال ۱۰۰‌درصد رخ خواهد داد. براساس یافته‌‌‌های این ارزیابی، شوک‌‌‌های پولی در کنار شوک‌‌‌ قیمت نفت بزرگ‌ترین منبع بی‌‌‌ثباتی متغیرهای کلان و فشار بازار ارز محسوب می‌‌‌شوند. مشکلات ناشی از اتکای بیش از حد به درآمدهای نفتی، اقتصاد کشور را به‌شدت تحت‌تاثیر عوامل خارجی از جمله نوسانات بهای جهانی قیمت نفت قرار می‌دهد. از طرفی تشدید این وضعیت که معمولا با تامین مخارج دولت از طریق چاپ پول و افزایش نقدینگی همراه است، علاوه بر افزایش انتظارات و سفته‌بازی، فشار مضاعف بر بازار ارز را ایجاد می‌‌‌کند.

لازم به ذکر است که نه‌تنها کاهش قیمت نفت و ذخایر ارزی، بلکه حتی افزایش آن نیز تا حدی سبب بی‌‌‌ثباتی اقتصاد و ایجاد نوسانات ارزی می‌‌‌شود. دلیل این امر این است که در پی افزایش درآمدهای نفتی، به دلیل افزایش مخارج دولت، حجم پول افزایش یافته که این مساله خود موجب تورم‌‌‌زایی شوک‌‌‌های مثبت قیمت نفت می‌شود. به عبارت دیگر افزایش درآمدهای حاصل از صادرات نفت از طریق دو کانال (افزایش حجم پول و افزایش قدرت خرید جامعه) سطح عمومی قیمت‌های داخلی را افزایش داده و درصورت نبود مدیریت صحیح عملیات بازار ارز بانک مرکزی، بر ذخایر سیستم بانکی اثر می‌‌‌گذارد و با فرض ثابت بودن سایر عوامل، حجم پول را افزایش می‌دهد.

 افزایش حجم پول، موجب افزایش تقاضای کل در اقتصاد می‌‌‌شود و چنانچه طرف عرضه کل اقتصاد پاسخگوی این افزایش تقاضا نباشد، این امر موجب ایجاد مازاد تقاضا و افزایش سطح عمومی قیمت‌های داخلی می‌‌‌شود. همچنین افزایش درآمدهای ارزی می‌‌‌تواند قیمت ارزهای خارجی در بازار ارز را دستخوش تغییر کند. بنابراین در اقتصاد ایران، همواره شاهد نوعی اثرات نامتقارن قیمت نفت بر متغیرهای کلان و خصوصا شاخص‌‌‌های مرتبط با ارز بوده‌ایم و این را می‌‌‌توان ناشی از وابستگی بیش از حد اقتصاد به درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت دانست. در نتیجه شوک‌‌‌های نفتی منبعی قابل‌توجه و حائزاهمیت در بی‌‌‌ثباتی بسیاری از شاخص‌‌‌های اقتصادی است که در صورت تداوم می‌‌‌تواند زمینه‌‌‌ساز وقوع بحران‌‌‌ ارزی شود.

با توجه به مطالب ذکرشده و اهمیت موضوع، پیشنهاد می‌‌‌شود دولت با مدیریت صحیح در هزینه کردن درآمدهای نفتی و جلوگیری از تبدیل سریع درآمدهای ارزی به نقدینگی مانع ورود یکباره این درآمدها به اقتصاد کشور و در پی آن افزایش شدید نقدینگی و تورم شود. بنابراین مهم‌ترین توصیه‌‌‌ سیاستی آن است که سیاستگذاران نسبت به تاسیس نهادی مستقل مانند صندوق پس‌‌‌انداز و سرمایه‌گذاری اقدام و از ورود مستقیم شوک‌‌‌های نفتی به اقتصاد داخلی جلوگیری کنند. همچنین باید درآمدهای نفتی بیشتر صرف هزینه‌‌‌های عمرانی و طرح‌‌‌های تولیدی شود تا بتواند با تقویت بنیه تولید کشور (افزایش عرضه کل)، از فشارهای تورمی در بلندمدت که می‌‌‌تواند ناشی از افزایش درآمدهای نفتی و در پی آن افزایش تقاضا (افزایش سطح عمومی قیمت‌ها) و نوسانات نرخ ارز باشد، جلوگیری کند.