توسعه پایدار شهری
به‌رغم اینکه مناطق شهری بهره‌وری و نوآوری را ارتقا می‌دهند، با چالش‌هایی مانند آلودگی، نابرابری و بلایای مرتبط با آب‌وهوا مواجه هستند. توسعه پایدار شهری نیازمند برنامهریزی یکپارچه، سرمایه‌گذاری در زیرساختهای هوشمند و تاب‌آوری در برابر شوک‌های زیست‌محیطی است.
حال آنکه توسعه هماهنگ شهرها یکی از مشکلات کلیدی عصر معاصر است. آیا می‌توان مناطق شهری پایداری داشت که به جای کاهش سطح زندگی ساکنان خود، آن را ارتقا بخشد؟ برای درک بهتر مسائل پشت این سوال، بهتر است ابتدا مفهوم پایداری و عواملی را که باید با توسعه شهری پایدار همراه باشد بدانیم. طراحی و نگهداری شهرها با رویکرد توسعه پایدار مستلزم بررسی دقیق در ابعاد مختلف از جمله پایداری زیست‌محیطی، برابری اجتماعی، دوام اقتصادی و یکپارچگی فناوری است.
بهتر است تحلیل جامع و چندجانبه‌ای داشته باشیم که نکات و معیارهای کلیدی را به‌خوبی دریابیم تا راهکارهای هدفمندی برای حفظ و توسعه شهرهای پایدار خلق کنیم. باید به یاد داشته باشیم که این یک پویش صرفا تخصصی و زیرساختی نیست و جنبه‌های مختلفی دارد که مشارکت همه اقشار اجتماع را می‌طلبد.
یک نیاز اصلی برای طراحی شهری پایدار، به حداقل رساندن اختلالات زیست‌محیطی است که شامل کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش بهره‌وری انرژی و حفظ منابع طبیعی است. این موضوع از اولویت‌های اصلی عوامل موثر بر برنامه‌ریزان شهری، فضاها و زیرساختهای سبز و ساختمانهای پایدار است. ترکیب بام‌های سبز، جنگل‌های شهری و سطوح نفوذپذیر میتواند اثرات جزیره گرمایی را کاهش دهد و کیفیت هوا را بهبود بخشد. به‌عنوان مثال، سنگاپور برای افزایش فضاهای سبز در ساختمان‌‌‌ها، تصمیمات و الزامات موثری را برای فضاهای سبز شهری عمومی و خصوصی طراحی و اجرا کرده است که نمونه‌‌‌ای موفق از ادغام طبیعت در محیط‌‌‌های شهری است.
شهرهای پایدار بر مدیریت کارآمد منابع، به‌ویژه آب و حامل‌های انرژی تاکید دارند. استراتژیهای حفاظت از آب، مانند برداشت آب باران و بازیافت آب خاکستری، در مناطق شهری که با کمبود آب مواجه هستند ضروری است. در همین حال، شهرها از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند نور خورشید، باد و گرمای زمین برای تامین انرژی زیرساختهای پایدار استفاده می‌کنند. طبق گزارش «شهرها و جوامع پایدار» سازمان ملل، شهرهایی که هدفشان انتشار کربن خالص صفر است، باید در انرژیهای تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرده و ساختمان‌‌‌هایی با انرژی کارآمد ایجاد کنند تا وابستگی به سوخت‌‌‌های فسیلی و کاهش تغییرات آب‌وهوایی را کاهش دهند.
تغییر به سمت مدل اقتصاد دایره‌ای برای توسعه پایدار شهری، با تاکید بر کاهش زباله، استفاده مجدد و بازیافت، حیاتی است. شهرهایی مانند آمستردام در برنامهریزی مدور پیشگام هستند و سیاست‌‌‌هایی را ادغام می‌کنند که مشاغل و ساکنان را تشویق می‌کند تا زبالهها را به حداقل برسانند. استراتژی‌هایی مانند تبدیل زباله‌های آلی به سوخت زیستی یا استفاده از زباله‌های ساختمانی به‌عنوان مواد خام برای ساختمانهای جدید به شهرها کمک می‌کند تا وابستگی به دفن زباله را کاهش دهند و زبالهها را به‌طور پایدار مدیریت کنند.
توسعه حملونقل پایدار اولویت دیگری است؛ زیرا به‌طور قابل‌توجهی بر انتشار گازهای گلخانه‌ای شهری و کیفیت زندگی ساکنان تاثیر می‌گذارد. شهرهای پایدار سیستم‌های حملونقل عمومی کم‌آلاینده یا بدون آلایندگی مانند اتوبوس‌های برقی، تراموا و مسیرهای دوچرخهسواری مشترک را تشویق می‌کنند. برای مثال، زیرساختهای دوچرخهسواری گسترده کپنهاگن دانمارک، نه‌تنها آلاینده‌‌‌های وسایل نقلیه را کاهش می‌دهد، بلکه نشاط و سبک زندگی سالم‌‌‌تر را نیز ترویج می‌دهد. همچنین اجرای منطقه‌بندی با کاربری‌های مختلط زیرساختی و ساختمانی میتواند نیاز به رفت و آمدهای طولانی را کاهش دهد و در به حداقل رساندن تراکم ترافیک و آلودگی کمک کند.
طراحی شهری پایدار همچنین باید مقرون‌به‌صرفه بودن و دسترسی به مسکن را تضمین کرده و نیازهای همه طبقات اجتماعی و اقتصادی را برطرف کند. طراحی و ساخت مسکن با تراکم بالا در مراکز شهرها میتواند پراکندگی شهری را کاهش دهد و اکوسیستم‌های اطراف را حفظ کند، در حالی که سیاست‌‌‌های ترویج مسکن ارزان‌قیمت به جلوگیری از تفکیک اجتماعی-اقتصادی کمک می‌کند. برنامه‌‌‌هایی مانند مدل مسکن اجتماعی وین، مسکن باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه را ارائه می‌دهد و به توسعه شهری فراگیر که جمعیت‌‌‌های مختلف را در خود جای می‌دهد، کمک می‌کند. بدیهی است که نپرداختن به زیرساختهای عمومی و پایدار شهری باعث شکست این راهبرد خواهد شد.
شهرهای پایدار باید در برابر تغییرات اقلیمی که شامل برنامهریزی برای رویدادهای شدید آب‌وهوایی، بالا آمدن سطح آب دریاها و سایر تهدیدهای زیست‌محیطی است، انعطاف‌پذیر باشند. شهرهای ساحلی مانند هامبورگ و روتردام سیستم‌های مدیریت آب و موانع سیلاب را به کار گرفته‌‌‌اند که استراتژیهای سازگاری پیشگیرانه با آب‌وهوا را نشان می‌دهند. طراحی شهری پایدار شامل ایجاد زیرساختهای انعطاف‌پذیر و طرح‌های واکنش اضطراری است که از ساکنان محافظت می‌کند و هزینه‌های بازیابی بلایا را کاهش می‌دهد.
فراگیری برابری اجتماعی برای برنامهریزی شهری پایدار ضروری است. فضاهای عمومی، گذرگاه‌‌‌های ایمن و گزینه‌‌‌های حملونقل در دسترس برای اطمینان از مشارکت همه ساکنان در زندگی شهری حیاتی هستند. برنامهریزی شهری مشارکتی که ساکنان را در فرآیندهای تصمیم‌گیری مشارکت می‌دهد، مالکیت جامعه را تقویت و نیازهای خاص گروه‌های حاشیه‌نشین را برطرف می‌کند. به‌عنوان مثال، می‌توان به طرح‌های بودجه‌ریزی مشارکتی در شهرهایی مانند پورتو آلگره برزیل اشاره کرد؛ جایی که ساکنان آن به طور مستقیم در نحوه تخصیص اعتبارات شهری دخالت دارند. همچنین ایجاد شغل در صنایع سبز مانند انرژیهای تجدیدپذیر، ساخت‌وساز سبز و مدیریت زباله، تاب‌آوری اقتصادی را تقویت می‌کند. به‌عنوان مثال، طبق گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO)، سرمایه‌گذاری در اقتصاد سبز میتواند میلیون‌ها شغل در سراسر جهان ایجاد کند. شهرهایی که از استارت‌آپ‌‌‌های سبز حمایت می‌کنند و به کسب‌وکارهای آگاه از محیطزیست انگیزه می‌دهند، به ثبات و پایداری اقتصادی بلندمدت کمک می‌کنند.
سازمان‌دهی یکپارچه و هوشمند فناوری نقش مهمی در مدیریت شهری پایدار دارد. راه‌‌‌حل‌‌‌های شهر هوشمند، مانند نظارت بر دادهها در زمان واقعی، با مدیریت مصرف انرژی، کارآیی شهری و جریان ترافیک و دفع زباله را بهبود می‌‌‌بخشد. شهرهایی مانند بارسلون از زیرساختهای هوشمند برای نظارت بر کیفیت هوا و بهینه‌سازی خدمات عمومی استفاده می‌کنند که نشان می‌دهد چگونه نوآوری دیجیتال از اهداف پایداری پشتیبانی می‌کند. با این حال، شهرها باید حریم خصوصی دادهها و امنیت سایبری را به‌عنوان عناصر ضروری یکپارچه‌سازی فناوری در نظر بگیرند.
در نهایت اینکه مشارکت همه‌جانبه توده‌های مردمی بدون اراده، برنامه و اقدامات هدفمند و مستمر حاکمیت و چارچوب سیاست بی‌نتیجه است. حاکمیت هوشمند و فعال تاثیر بسزایی بر حفظ شهرهای پایدار دارد و همکاری در سطوح مختلف دولتی و با ذی‌نفعان بخش خصوصی امری حیاتی است. سیاست‌‌‌های ترویج پایداری، مانند مشوق‌‌‌های مالیاتی برای کسب‌وکارهای دوستدار محیطزیست یا مقررات استانداردهای ساختمانهای سبز برای شهرهایی که هدفشان پایداری بلندمدت است، ضروری است. ابتکارات جهانی مانند اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs)، به‌ویژه SDG ۱۱ برای شهرها و جوامع پایدار، چارچوب‌هایی را ارائه می‌دهند که شهرها می‌توانند برای اطمینان از همسویی با اهداف پایداری جهانی اتخاذ کنند.
* متخصص توسعه پایدار
