آسانی فرآیند تامین نیازهای اساسی خانواده‌ها یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های ثبات اقتصادی است. با اینکه وجود تورم متغیر و مزمن در هر بخشی از اقتصاد دارای پیامدهای بر هم زننده ثبات اقتصادی و کاهش رفاه اقتصادی افراد جامعه است، ولی تورم در کالاهای خوراکی را می‌توان یکی از اصلی‌ترین عوامل کاهش رفاه و نا اطمینانی برای خانوارها دانست. در صورت وجود تورم بیش از یک درصد، خانوارها برای تامین سبد خوراکی‌های مورد نیاز خود مجبور خواهند بود به صورت سالانه، ماهانه و در شرایطی که رقم‌های بالای تورمی وجود داشته باشد به صورت هفتگی و روزانه یا مبلغ بیشتری را برای تامین مصارف خوراکی خود در نظر بگیرند یا مقدار کمتری مواد خوراکی خریداری کنند.

با توجه به تغییرات سالانه درآمد‌ها در ایران، خانوارهای ایرانی برای سازگاری با تورم‌ها به خصوص تورم اقلام خوراکی نمی‌توانند همان سبد مصرفی گذشته را حفظ کنند؛ بنابراین چرخه اقتصاد با تورم بالا، نه تنها به نفع معیشت خانوارها و افزایش رفاه نخواهد بود بلکه چرخیدن چرخ اقتصاد عاملی برای کوچک‌تر شدن سفره‌ها خواهد بود. با این که بالاترین اولویت برای اقتصاد ایران مهار تورم است، ولی مهار این اژدهای سوزان نیازمند بستر مناسب اقتصادی است که به عواملی فراتر از اقتصاد برمی‌گردد. بررسی روند تورم موجود در اقتصاد و شناخت دقیق فرآیندی که در جریان است می‌تواند دیدی بهتر از شرایط اقتصادی خانواده‌های ایرانی را عرضه کند.

مرکز آمار و مطالعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی روند متوسط قیمت اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری، مربوط به دی ماه را بررسی کرده‌است. در این گزارش برای بررسی روند تغییرات قیمت اقلام خوراکی، از سه حد مطلوب، هشدار و بحرانی استفاده شده‌است. براساس طبقه‌بندی این گزارش، وجود تغییرات قیمت کالا در حد مطلوب امیددهنده کاهش تورم در آینده نزدیک است؛ خارج شدن نوسانات قیمت از حد مطلوب و وارد شدن به حد هشدار نشان از افزایش تورم دارد؛ و حد بحرانی نیز علامتی از در راه بودن جهش تورمی است.

سبد مصرفی خانوار در بحران

بررسی روند قیمتی اقلام منتخب در مقایسه با روند تغییرات آن با حدود مطلوب، هشدار و بحرانی قیمت‌ها نشان می‌دهد در دی ماه، متوسط قیمت اقلام برنج ایرانی درجه یک، برنج خارجی درجه یک، شیر پاستوریزه، ماست پاستوریزه، پنیر ایرانی پاستوریزه، تخم‌مرغ ماشینی، کره پاستوریزه، روغن مایع، موز، پرتقال، خیار، لوبیا چیتی، عدس، قند، شکر و چای خارجی بسته‌ای فراتر از حد بحرانی قیمت‌ها قرار دارند. بر این اساس متوسط قیمت این اقلام خوراکی ذکر شده، از کنترل خارج شده است و این امر منجر به ایجاد تورم جهشی خواهد شد. حد بحرانی براساس افزایش ماهانه حداکثر ۲ درصد برای قیمت هر کالا در نظر گرفته می‌شود که برای دوره یکساله ۲۴ درصد خواهد بود. کالاهایی که دارای تورم در سطح بحرانی هستند نیازمند تصمیم‌گیری سریع دولت و اقدام فوری و حتی مداخله مستقیم در بازار برای کاهش قیمت‌ها است. در گزارش آذر ماه مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت رفاه دو قلم مرغ ماشینی و تخم مرغ در سطوح فراتر از تورم بحرانی جای گرفته بودند. با توجه به اقدامات دولتی در بازار این دو قلم می‌توان نتیجه اقدامات دولت را بررسی کرد. با توجه به اینکه رخ دادن تورم جهشی برای ماه‌های آینده برای این دو کالا اخطار داده شده بود، دولت در ابتدای دی ماه به بازار مرغ ماشینی وارد شد و با توزیع مقادیر مشخصی از آن با قیمت مصوب به بازار مرغ ماشینی آرامش بخشید. نتیجه این حرکت این بود که در نتایج آماری منتشر شده از ماه گذشته مرغ ماشینی پایین ترین تورم در میان اقلام خوراکی را از آن خود کرده‌است. همچنین نمودار روند تغییرات قیمت متوسط این کالا از سطح بحرانی به سطح هشدار نقل مکان کرده‌است.

اما تخم مرغ براساس پیش‌بینی‌ها عمل کرد و قیمت تخم مرغ ماشینی در دی ماه رکورد شکنی کرده‌است. بنابراین بررسی روند قیمت متوسط تخم مرغ برای هفتمین ماه متوالی در سطح فراتر از حد بحرانی قرار گرفته‌است. آمارها نشان می‌دهد که قیمت تخم‌مرغ ماشینی از نیمه خرداد‌ماه سال جاری به مرز بحرانی تورم وارد شده‌است. با این حال هنوز نشانه‌ای از تغییر رویه قیمتی برای این کالا مشاهده نمی‌شود و حتی روند قیمتی این کالا از افزایش‌های بیشتر خبر می‌دهد. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد با توجه به تفاوت قیمت این کالا در شهر‌های مختلف کشور دلیل روند بحرانی تورم این کالا مربوط به نبود تناسب در سیستم توزیع آن در سطح کشور است.

مرغ ماشینی نیازمند توجه

بر اساس گزارش منتشر شده متوسط قیمت اقلامی مانند مرغ ماشینی، سیب، گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز، در دی ماه در محدوده هشدار قرار گرفته‌اند. بنابر این ورود این اقلام به محدوده بحرانی برای ماه‌های آینده دور از انتظار نخواهد بود.

بر اساس آمارهای منتشر شده یک کیلو گوجه فرنگی در دی ماه به طور متوسط به قیمت ۸ هزار و ۲۰۰ تومان در دسترس خانوارها قرار گرفته بود. به‌عبارتی، در دی ماه یک کیلو گوجه فرنگی نسبت به آذر ماه و همچنین نسبت به دی ماه سال گذشته کاهش  قیمت را ثبت کرده‌است. تورم ماهانه گوجه فرنگی در دی ماه منفی ۶/ ۱۶ درصد و تغییرات سالانه آن با رقم منفی یک درصد ثبت شده‌است. سیب زمینی و پیاز نیز روند قیمتی کاهشی در دی ماه داشته‌اند. تورم ماهانه سیب زمینی و پیاز در دی ماه به ترتیب منفی ۴/ ۰  و  منفی ۲/ ۵ درصد بوده‌است. درصد تغییرات قیمت سیب زمینی و پیاز در دی ماه سال جاری نسبت به دی ماه سال ۱۳۹۸ متفاوت از تورم ماهانه، ارقام مثبت و دو رقمی را به ثبت رسانده‌اند. به طوری که تورم ۱۲ ماهه سیب زمینی و پیاز در دی ماه به ترتیب ۷/ ۳۱ و ۸/ ۳۰ درصد برآورد شده است.  با توجه به مشاهدات میدانی، سه کالای گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز در ماه جاری نیز روند کاهشی خود را حفظ کرده‌اند. به عبارتی امید می‌رود که این سه کالا جایگاه مناسب‌تری در آرایش تورمی در بهمن ماه را برای خود به ثبت برسانند. با این حال برخلاف این سه کالا به نظر می‌رسد مرغ ماشینی در بهمن ماه توان به دست آوردن جایگاه دی ماه را نیز نداشته باشد. براساس آمارهای منتشر شده متوسط قیمت یک کیلو مرغ ماشینی در دی ماه ۲۱ هزار تومان بوده است. تورم ماهانه مرغ ماشینی در دی ماه منفی ۲۳ درصد و تورم ۱۲ ماه منتهی به دی ماه ۶/ ۶۴ درصد گزارش شده است. این درحالی است که در هفته جاری قیمت یک کیلو مرغ ماشینی تا ۲۹ هزار تومان رسیده است و بسیاری از مسوولان از کاهش قیمت این کالا در هفته آینده خبر داده‌اند.  

دو گروه بهتر از تورم حد مطلوب

بر اساس آمار منتشر شده مربوط به اقلام خوراکی در دی ماه سال جاری، متوسط قیمت اقلامی مانند رب گوجه فرنگی، گوشت گوسفند، گوشت گوساله یا گاو بهتر از حد مطلوب بوده است. با اینکه بررسی روند تغییرات قیمت رب گوجه فرنگی افزایش خفیفی در ۱۲ ماه اخیر را نشان می‌دهد، ولی روند تورمی ثبت شده برای این کالا پایین‌تر(بهتر) از روند تورمی مطلوب قرار گرفته است.

براساس گزارشی که در هفته اخیر در «دنیای‌اقتصاد» منتشر شده، دلیل روند افزایشی قیمت این کالا در یک سال گذشته مربوط به سه عامل است. علت اول مربوط به نرخ ارز و دوم به علت صادرات گوجه فرنگی بوده و علت سوم شامل کاهش تولید گوجه فرنگی به علت کم‌آبی و سخت‌گیری در استفاده از چاه‌های زمینی است. با توجه به افزایش قیمت ارز تولیدکنندگان رب گوجه فرنگی تمایل بیشتری به صادرات این محصول داشته‌اند که همین امر موجب شده حجم رب گوجه فرنگی که نیاز بازار است کاهش یافته اما تقاضا برای آن همچنان به قوت خود باقی است که همین امر افزایش قیمت این محصول را به صورت خفیف نسبت به سال گذشته به همراه داشته است. نمودار قیمتی یکساله رب گوجه فرنگی نشان می‌دهد که این محصول در دی ماه سال گذشته با نرخ میانگین ۱۷هزار و ۴۰۰ تومان فروخته می‌شد. در حالی‌که همین محصول در دی ماه سال جاری کیلویی ۱۹ هزار و ۳۰۰ تومان به مشتریان عرضه شده است. تورم ماهانه رب گوجه فرنگی در دی ماه ۷/ ۱ درصد و تورم دوازده ماهه این کالا ۶/ ۱۰ درصد ثبت شده است.

تغییرات قیمت گوشت قرمز در دی ماه گویای افزایش عرضه این گروه است. براساس آمارهای منتشر شده در دی ماه امسال عرضه گوشت قرمز از کشتارگاه‌های رسمی کشور به بیش از ۴۰ هزار تن رسیده که نسبت به ماه قبل ۱۱ درصد رشد دارد. بر این اساس دور از انتظار نیست که روند تورم این گروه در حدی بهتر از حد مطلوب قرار داشته باشد.

 

اخبار مرتبط