روند توسعه CBDCها در جهان بررسی شد
ریال دیجیتال؛ سپرتحریم‌ها؟
ریال دیجیتال برای مقابله با تحریم‌ها
یکی از کشورهایی که به‌شدت در حال توسعه CBDC بوده، ایران است. ایران با هدف مقابله با تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های مالی بین‌المللی که از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا اعمال شده‌اند، به دنبال راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی خود «ریال دیجیتال» است. در این راستا رئیس بانک مرکزی ایران اخیرا اعلام کرد که این پروژه از سال۲۰۱۸ در حال توسعه بوده و در اواخر نوامبر۲۰۲۴، این ارز دیجیتال را برای استفاده داخلی معرفی خواهد کرد. طبق گزارش‌ها، ریال دیجیتال از فناوری متن‌باز هایپرلدگر فابریک (Hyperledger Fabric) استفاده می‌کند. تا نیمه سال۲۰۲۳، این پروژه مرحله «پیش‌پایلوت» تحقیقاتی را با همکاری بانک‌های بزرگ ایرانی به اتمام رسانده است. بانک مرکزی ایران در ماه ژوئن پروژه پایلوت CBDC خرده‌فروشی را در جزیره کیش راه‌اندازی کرد که منطقه آزاد تجاری ایران است و سالانه ۱۲میلیون گردشگر را میزبانی می‌کند. به نظر می‌رسد ریال دیجیتال تاکنون فاقد واسطه بوده و بر استفاده داخلی متمرکز است. همچنین فرزین گفت که راه‌اندازی CBDC بخشی از تلاش بزرگ‌تر برای حفظ شیوه‌های بانکی مدرن است. او در کنفرانس سیستم‌های بانکی و نظام‌های پرداخت اظهار کرد: «توسعه سیستم‌های بانکی نوآورانه مسوولیت بانک‌های مرکزی در سراسر جهان است و ما مصمم هستیم این مسوولیت را در ایران به‌خوبی انجام دهیم.» او به ادغام سیستم‌های پرداخت روسی MIR و ایرانی ACU که در ماه اکتبر انجام شده است، اشاره کرد و گفت:
«ما پلتفرم SWIFT را با این پلتفرم جایگزین کرده‌ایم و روابط خود را با کشورهای گروه BRICS تقویت کرده‌ایم که از طریق یک برنامه استراتژیک تا سال۲۰۲۵ در حال شکل دادن به تجارت جهانی است.»
علاوه بر این، فرزین گفت که سیستم پرداخت شتاب ایران «تراکنش‌هایی که در کمتر از دو ثانیه پردازش می‌شود، یکی از کارآمدترین‌ها در منطقه است.» این سیستم همچنین در مراحل اولیه اتصال به سیستم MIR روسیه است. فرزین تاکید کرده که این پروژه با هدف بهبود سیستم مالی داخلی و کاهش وابستگی به دلار و سایر ارزها طراحی شده است. به‌ویژه که ایران به دنبال راهی برای عبور از تحریم‌های اقتصادی و مالی است. در حال حاضر، این ارز دیجیتال فقط برای استفاده داخلی طراحی شده، اما احتمال دارد در آینده این ارز برای تراکنش‌های بین‌المللی نیز به‌کار گرفته شود. استفاده از یک ارز دیجیتال که تحت نظارت بانک مرکزی ایران باشد، به این کشور این امکان را می‌دهد که از نظارت شدید نهادهای بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در امان بماند.
یوآن و روبل دیجیتال
در کنار ایران، کشورهای دیگر همچون چین و روسیه نیز به‌شدت در حال توسعه CBDC هستند. چین با پروژه «یوآن دیجیتال» یکی از پیشگامان توسعه CBDC در جهان به شمار می‌آید. این کشور به دنبال این است که یوآن دیجیتال را جایگزین پول نقد فیزیکی کند و به راحتی تراکنش‌های مالی داخلی و بین‌المللی را با آن انجام دهد. چین همچنین می‌خواهد با استفاده از یوآن دیجیتال، قدرت مالی خود را تقویت کرده و نقش پررنگ‌تری در تجارت جهانی ایفا کند. این ارز دیجیتال در حال حاضر در مراحل آزمایشی قرار دارد و به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش به بخش‌های مختلف اقتصادی چین است. روسیه نیز در حال توسعه «روبل دیجیتال» بوده و پروژه‌های مختلفی در زمینه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به راه انداخته است. روسیه به‌ویژه به دنبال تقویت روابط مالی خود با کشورهای تحریم‌شده، مانند ایران و ونزوئلا بوده و این کشورها در تلاش هستند تا از CBDCها برای مقابله با تحریم‌های اقتصادی استفاده کنند. همکاری‌های بین‌المللی بین روسیه و کشورهای دیگر برای توسعه سیستم‌های مالی دیجیتال، نه تنها برای جلوگیری از وابستگی به دلار، بلکه برای تقویت روابط تجاری و مالی در سطح جهانی نیز مهم است.
روپیه دیجیتال برای تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی
هند نیز یکی از کشورهای پیشرو در زمینه توسعه CBDC است. بانک مرکزی هند (RBI) از سال۲۰۲۰ به بررسی قابلیت‌های ارز دیجیتال ملی خود، «روپیه دیجیتال»، پرداخته و در حال حاضر در مراحل آزمایشی این ارز دیجیتال قرار دارد. هند قصد دارد تا از CBDC خود برای تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی و همچنین بهبود سیستم‌های پرداخت داخلی استفاده کند. در حال حاضر، هند توافقاتی با کشورهای همسایه خود مانند سریلانکا، بوتان و نپال برای استفاده از این پلتفرم در پرداخت‌های فرامرزی دارد. به علاوه، هند به دنبال پیاده‌سازی راهکارهایی است که به بانک‌ها و موسسات مالی داخلی این امکان را بدهد تا از CBDC برای انجام معاملات و تسویه حساب‌ها استفاده کنند. در بلندمدت، هند امید دارد که این ارز دیجیتال بتواند نقشی مهم در تجارت بین‌المللی ایفا کند و به‌عنوان یک راهکار کم‌هزینه و سریع برای پرداخت‌های جهانی مورد استفاده قرار گیرد.
CBDC ؛ امارات پیشرو در نوآوری
امارات متحده عربی نیز با هدف تقویت جایگاه خود به‌عنوان مرکز مالی و تجاری جهانی، به سرعت به سمت توسعه ارز دیجیتال ملی حرکت کرده است. این کشور از ابتدای سال۲۰۲۰ پروژه‌ای به نام «CBDCامارات» را آغاز کرده که به دنبال ایجاد یک سیستم پرداخت دیجیتال سریع و امن است. امارات با استفاده از فناوری بلاک‌چین و تعاملات بین‌بانکی به دنبال کاهش هزینه‌های تراکنش‌های بین‌المللی و تسهیل عملیات تجاری است. علاوه بر این، امارات در تلاش بوده تا سیستم‌های مالی خود را در راستای گسترش تجارت با کشورهای دیگر، به‌ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA)، دیجیتالی کند. در اوایل سال۲۰۲۴، بانک مرکزی امارات با موفقیت طرح‌های آزمایشی CBDC را در چند کشور از جمله هند و سنگاپور انجام داد. هدف این کشور از این پروژه‌ها، ایجاد ارتباطات مالی بهتر و تسهیل تجارت بین‌المللی از طریق یک ارز دیجیتال جهانی که در آن استفاده از سیستم‌های پرداخت سنتی مانند SWIFT کاهش یابد. امارات همچنین در نظر دارد تا ارز دیجیتال خود را به‌طور گسترده‌تری در سیستم‌های پرداخت داخلی و بین‌المللی مورد استفاده قرار دهد.
لیر دیجیتال برای حفظ استقلال مالی
ترکیه که سال‌ها درگیر مسائل اقتصادی و مالی بوده، اخیرا تصمیم به ایجاد ارز دیجیتال ملی خود با نام «لیر دیجیتال» گرفته است. این پروژه با هدف کاهش وابستگی به ارزها و تقویت استقلال مالی کشور در حال توسعه است. بانک مرکزی ترکیه (CBRT) از سال۲۰۲۱ برنامه‌ریزی برای این پروژه را آغاز کرده است و طبق گزارش‌های اخیر، پیش‌بینی می‌شود که فاز اول این پروژه در سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۴ به اجرا درآید. یکی از اهداف اصلی ترکیه در راه‌اندازی CBDC، مقابله با نوسانات اقتصادی و تورم بالای این کشور بوده که باعث کاهش اعتماد مردم به پول ملی شده است. «لیر دیجیتال» می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مالی جدید برای تسهیل پرداخت‌ها و انتقال وجوه داخلی و بین‌المللی عمل کند، بدون آنکه تحت تاثیر نوسانات شدید ارزها قرار گیرد. همچنین، استفاده از این ارز دیجیتال به دولت ترکیه این امکان را می‌دهد که نظارت بیشتری بر تراکنش‌های مالی داشته باشد و فساد مالی را کاهش دهد.
چالش‌ها و تهدیدات CBDCها
با وجود مزایای فراوان، توسعه و پیاده‌سازی CBDCها با چالش‌های زیادی روبه‌رو است. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، حفظ امنیت و حریم خصوصی در تراکنش‌های دیجیتال است. با توجه به اینکه تمام تراکنش‌های مربوط به CBDCها توسط بانک‌های مرکزی نظارت می‌شوند، نگرانی‌های جدی درباره حریم خصوصی و نظارت بر رفتار مالی افراد وجود دارد.
از سوی دیگر، مشکلات حقوقی و سیاسی نیز برای کشورهای مختلف به‌وجود می‌آید. به‌عنوان مثال، برخی از کشورهای غربی نظیر ایالات متحده، استفاده از ارزهای دیجیتال ملی کشورهای خاص مانند ایران، کره‌شمالی و ونزوئلا را محدود کرده‌اند. این کشورها به‌دلیل نگرانی‌های مربوط به امنیت ملی و جلوگیری از فعالیت‌های مالی مشکوک، اجازه استفاده از این ارزها را در نظام‌های مالی بین‌المللی نمی‌دهند. چالش دیگری که در مسیر توسعه CBDCها قرار دارد، نوسانات ارزی و اقتصادی است. به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه که با بحران‌های اقتصادی و تورم مواجه هستند، تغییرات قیمت ارزهای دیجیتال می‌تواند تاثیرات منفی بر ثبات اقتصادی داشته باشد. این مساله می‌تواند مانع از پذیرش گسترده CBDCها در این کشورها شود. آینده CBDCها نه تنها به‌طور مستقیم به تحولات داخلی هر کشور بستگی دارد، بلکه تحت تاثیر شرایط اقتصادی و سیاسی جهانی نیز خواهد بود. به‌طور کلی، اگر کشورهای مختلف بتوانند از CBDCها به درستی استفاده کنند، این ارزها می‌توانند به یک ابزار حیاتی برای تقویت امنیت مالی جهانی و تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی تبدیل شوند. از سوی دیگر، استفاده نادرست از این ارزها یا سوءاستفاده از آنها می‌تواند به بحران‌های جدیدی در زمینه امنیت سایبری و حریم خصوصی منجر شود.
تاثیرات بر اقتصاد جهانی
اقتصاد جهانی به‌شدت تحت تاثیر توسعه CBDCها خواهد بود. این رمزارزها می‌توانند نحوه تعامل کشورهای مختلف را در عرصه تجارت جهانی تغییر دهند. به‌ویژه که کشورهای مختلف می‌توانند با استفاده از CBDCها در پی تقویت روابط اقتصادی و کاهش وابستگی به ارزهای جهانی مانند دلار باشند. در نتیجه، توسعه CBDCها می‌تواند رقابت‌های جدیدی در نظام مالی بین‌المللی ایجاد کند و حتی بر سیاست‌های اقتصادی کشورهای بزرگ تاثیر بگذارد. در نهایت، می‌توان گفت که CBDCها نه تنها ابزاری برای نوآوری در سیستم‌های پرداخت هستند، بلکه می‌توانند در آینده نقش مهمی در سیاست‌های مالی جهانی ایفا کنند. کشورها با توجه به نیازهای خاص خود، در حال بررسی و پیاده‌سازی این ارزها هستند و هر کدام سعی دارند تا از این فناوری به نفع خود بهره‌برداری کنند. درحالی‌که فرصت‌های زیادی برای بهبود کارآیی سیستم‌های مالی وجود دارد، چالش‌ها و تهدیدات نیز قابل توجه هستند. در این مسیر، موفقیت یا شکست پروژه‌های CBDC تا حد زیادی به نحوه تعامل این ارزها با سیستم‌های مالی جهانی، قوانین بین‌المللی و مسائل امنیتی بستگی خواهد داشت.
