به مناسبت ثبت روز ملی سرب و روی در تقویم ملی ایران بررسی می‌شود
صنعت سرب و روی؛ از شکل‌‌‌‌گیری تا شکوفایی
تاریخچه شکل‌‌‌‌گیری صنعت سرب و روی در ایران
درباره تاریخچه صنعت سرب و روی در ایران، رضا اعتدال کارشناس صنعت سرب و روی در گفت‌‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» اذعان کرد: معادن سرب و روی در ایران ابتدا در منطقه «دندی» استان زنجان پیش از انقلاب کشف شدند. در آن زمان مهندس رستگار به همراه همکلاس کانادایی خود در کوه انگوران دندی، کانه‌‌‌‌های سرب پیدا کردند و پس از آن بود که کارخانه کالسیمین در زنجان راه‌‌‌‌اندازی شد، این واحد اوایل به عنوان یک شرکت فرآوری شروع به کار کرد، اما در دهه‌‌‌‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ نخستین کارخانه شمش توسط بخش‌خصوصی با عنوان فرآوری مواد ایران در زنجان تاسیس شد و به این ترتیب تولید شمش روی در ایران کلید خورد. پس از آن واحد تولید شمش سرب در شرکت دولتی با عنوان «شرکت ملی سرب و روی ایران» در زنجان با فناوری آلمانی راه‌‌‌‌اندازی شد که کارخانه روی آن در اواخر دهه ۱۳۷۰ توسط بخش دولتی توسط ایرانی‌‌‌‌ها آغاز به کار کرد. این واحدها به‌‌‌‌واقع نخستین واحدهای صنعت سرب و روی در ایران به‌‌‌‌شمار می‌‌‌‌روند.
اعتدال در ادامه افزود: پس از آن واحدهای بسیاری در ایران شکل گرفتند و فناوری‌‌‌‌های آنها نیز به‌‌‌‌روز شدند. فناوری تولید سرب و روی در ایران بسیار پیشرفته است، اگر یک زمانی خاک معدنی ۱۴ تا ۱۵درصد به عنوان باطله دپو می‌‌‌‌شد، اما امروزه از کیک (ته‌‌‌‌مانده) خروجی خاک سرب و روی، فلز محتوی کمتر از یک‌درصد استخراج می‌شود و به این ترتیب شاهد جهشی در راندمان صنعت سرب و روی طی سال‌های اخیر بوده‌‌‌‌ایم. وی همچنین در ادامه یادآور شد: اکنون صنعت سرب و روی در کشور توسط بخش خصوصی اداره می‌شود و حتی واحدهای دولتی نیز به بخش خصوصی واگذار شده‌‌‌‌اند.
جایگاه فلز سرب و روی
این کارشناس سرب و روی در ادامه به جایگاه این فلزات پرمصرف در دنیا پرداخت و عنوان کرد: فلز روی به عنوان چهارمین فلز پرمصرف شناخته‌‌‌‌شده کاربردی و فلز سرب به عنوان ششمین فلز پرمصرف دنیا به‌‌‌‌شمار می‌‌‌‌روند. سابقه استفاده از فلز روی به ۷هزار قبل بازمی‌‌‌‌گردد. از روی در مفرق، آلیاژ مس و قلع استفاده می‌شود که در این راستا در حوالی استان لرستان مصنوعاتی پیدا شده‌‌‌‌اند. در برنج ترکیب مس و روی به کار گرفته می‌شود که سابقه بسیار قدیمی دارد. همچنین سابقه استفاده از سرب به ۳هزار سال قبل از میلاد بازمی‌‌‌‌گردد. ترکیبات سرب و نقره در زیورآلات و صنایع ساختمانی، سدسازی و وسایل نظامی کاربرد دارد.
اعتدال با اشاره به معادن سرب و روی خاطرنشان کرد: معمولا سرب و روی در ۷۰درصد کانه‌‌‌‌های فلزی به‌‌‌‌صورت مخلوط با هم استخراج می‌‌‌‌شوند. خیلی کم پیش می‌‌‌‌آید که این دو کانسار با هم نباشند، معمولا در کنار هم قرار دارند و به همین دلیل است که این دو صنعت با عنوان صنعت سرب و روی شناخته شده‌‌‌‌اند. ۸۰درصد معادن روی در زیر زمین قرار دارند و ۱۰درصد در معادن روباز و مابقی نیز ترکیبی از دو حالت هستند.
جایگاه ایران در تولید سرب و روی
وی در ادامه با اشاره به جایگاه ایران در صنعت سرب و روی عنوان کرد: ایران چهارمین کشور دارنده سرب و روی در آسیا پس از چین، قزاقستان و هند است؛ همچنین ایران جایگاه ششم از نظر تولید روی و جایگاه پنجم از نظر تولید سرب در آسیا را به خود اختصاص داده است. حدود ۹ تا ۱۰درصد ذخایر سرب و روی دنیا در ایران شناسایی شده است و حدود ۱۸۰هزار تا ۲۰۰هزار تن روی در کارخانه‌‌‌‌های شمش روی استحصال می‌شود. اگر شرایط بازار خوب باشد، این ظرفیت می‌تواند تا ۳۰۰هزار تن نیز افزایش یابد. در حقیقت ظرفیت تولید روی در ایران بالای ۳۰۰هزار تن است که حدود ۶۰درصد آن فعال است، البته برنامه‌‌‌‌ریزی در برخی شرکت‌های روی انجام شده که این ظرفیت تا ۳۵۰هزار تن نیز قابل افزایش است. حدود ۳۰درصد خاک مورد نیاز معدن از معدن انگوران و حدود ۱۰درصد دیگر نیز از منابع داخلی دیگر تامین می‌شود و مابقی آن وارداتی است.
مشکلات کنونی واحدهای سرب و روی
این کارشناس سرب و روی در ادامه به مهم‌ترین مشکلات کنونی که بر سر راه واحدهای تولیدکننده سرب و روی وجود دارد، پرداخت و بیان کرد: امروزه واحدهای تولید سرب و روی با مشکل تامین خوراک خود روبه رو هستند. با توجه به این موضوع که خاک مورد نیاز در داخل کشور برای واحدهای تولیدی کافی نیست، از این رو باید این واحدها بخشی از خوراک مورد نیاز خود را وارد کنند. اعتدال ادامه داد: برای واردات واحدها نیاز به نقدینگی دارند که در این زمینه با مشکلات اساسی روبه رو هستند، از یکسو با کمبود نقدینگی مواجه هستند و از سوی دیگر، مساله تامین ارز برای این واحدها مشکل‌‌‌‌آفرین است.
اعتدال در ادامه خاطرنشان کرد: یکی از مشکلات مهم کنونی ما در اقتصاد، این است که ما نمی‌توانیم به نفع واحدهای تولیدی از ظرفیت بازار سرمایه استفاده کنیم. برخی از شرکت‌های سرب و روی جزو شرکت‌های خوب بازار سرمایه محسوب می‌‌‌‌شوند و سود آنها زبانزد است، اما شرایط بازار سرمایه به هیچ عنوان خوب نیست، این در حالی است که بازار سرمایه فرصتی است تا شرکت‌ها بتوانند خارج از سیستم بانکی کشور، سرمایه در گردش خوبی را برای خود جذب کنند. اگر جذابیتی در بازار سرمایه وجود نداشته باشد، کسی رغبت نمی‌‌‌‌کند که به این بازار وارد شود، در حالی که این بازار فرصت بسیار مناسبی است.
تنگناهای یک صنعت صادرات‌‌‌‌محور
وی در ادامه همچنین با اشاره به این موضوع که صنعت سرب و روی در کشور یک صنعت صادرات‌‌‌‌محور است، بیان کرد: بیش از ۸۰درصد محصولات سرب و روی صادر می‌شود، چراکه مصرف داخلی ما به بیش از ۲۰درصد نمی‌‌‌‌رسد؛ در چنین شرایطی مشکلات صادرات برای این صنعت بیش از صنایع دیگر نمایان می‌شود. صادرکنندگان با مشکلات با تحریم و بازگشت ارز روبه رو هستند؛ البته اگر شاهد رشد قیمت دلار باشیم، سودآوری این صنعت نیز افزایش می‌‌‌‌یابد.
با وجود این صادرکنندگان طی سال گذشته و اوایل امسال با مشکل بازگشت ارز نیمایی و تعهد ارزی روبه رو بودند که باید ارز خود را به دولت می‌‌‌‌دادند و با نرخ ارز نیمایی آن را دریافت می‌‌‌‌کردند، این در حالی است که آنها با ارز آزاد مواد اولیه خود را تهیه کرده و با این ارز تولید می‌کنند، اما برای صادرات باید ارز خود را به قیمت ارز نیمایی دریافت کنند که ارزان‌‌‌‌تر است؛ در چنین شرایطی طبیعی است که دیگر صادرات به‌‌‌‌صرفه و عقلانی نخواهد بود. در برخی مواقع نیز اتفاق افتاده که قیمت صادراتی سرب و روی کمتر از قیمت داخلی بوده و این موضوع نیز سبب کاهش انگیزه‌‌‌‌های صادراتی شده است. البته طی ماه‌‌‌‌های اخیر قانون بازگشت ارز صادراتی به خود تولیدکنندگان و همچنین کاهش فاصله قیمت ارز آزاد با ارز نیمایی، سبب افزایش انگیزه‌‌‌‌های صادراتی در زمینه فلزات اساسی شده است.
