تسهیل معاملات خرده‌فروشی سیمان با بازار گواهی سپرده کالایی
در ورود دوباره سیمان به بورس که با حضور پررنگ هلدینگ‌های مهم سیمانی همچون سیمان تامین، هلدینگ سیمانی غدیر، سیدکو و انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان همراه بود، ابتدا سیمان با قیمت مصوب انجمن عرضه شد که مورد استقبال خریداران سیمان قرار گرفت.
از همان ابتدای کار، وجود برخی مسائل از قبیل عدم‌ورود تمام شرکت‌های تولیدکننده سیمان و عدم‌اخذ کد معاملاتی اکثر خریداران حقیقی، مشکلاتی در معاملات ایجاد کرد که به‌تدریج با ورود اکثر شرکت‌های تولیدکننده و اعطای کدهای معاملاتی به خریداران سیمان تا حدودی این مشکلات برطرف شد.
در ادامه، برخی مشکلات مربوط به طرف عرضه باعث ایجاد التهاب در بازار سیمان شد. مهم‌ترین موضوع در این حوزه، مشکلات مربوط به قطعی‌‌‌های برق شرکت‌های تولیدکننده سیمان بود که باعث اختلال در تولید این محصول شد و این شوک در کنار ورود تعداد زیادی کد خریدار بعضا غیر‌مصرف‌کننده سیمان (که با هدف سفته‌بازی وارد این بازار شده بودند)، قیمت این کالا با افزایش ناگهانی مواجه شد. به عنوان نمونه، قیمت هر کیلو سیمان تیپ۲ کیسه تا حدود ۱۲۰۰تومان افزایش یافت. نوسانات شدید و غیر‌عادی سیمان، وزارت صمت و بورس کالا را بر آن داشت تا با اعمال محدودیت‌هایی مانند الزام سایر تولیدکنندگان به ورود به بورس، اعمال محدودیت حجمی خرید برای کدهای معاملاتی، لزوم معرفی انبار توسط خریدار و ثبت آن در سامانه جامع انبارها و... اقدام به تحریک طرف عرضه و مدیریت طرف تقاضا کنند که این اقدامات در کنار برطرف شدن نسبی مشکلات مربوط به تامین برق تولیدکنندگان سیمان، باعث کاهش قیمت سیمان شد و اکنون شاهد بازگشت مجدد آرامش به این بازار هستیم.
وجود برخی مشکلات و محدودیت‌ها در معاملات سیمان، از قبیل تعداد زیاد خریداران و مشکلات مربوط به اخذ کدهای معاملاتی آنها، تعداد زیاد سفارش‌های ارائه‌شده به شرکت‌های کارگزاری و محدودیت‌های مربوط به اخذ سفارش و سفارش‌‌‌گذاری در سامانه‌‌‌های بورس، محدودیت‌های سازوکار حراج حضوری برای تعداد زیاد عرضه‌‌‌ها در یک روز معاملاتی و... بورس کالا را بر آن داشت تا در کنار بازار فعلی سیمان که به بازار فیزیکی معروف است، بازار جدیدی با عنوان بازار گواهی سپرده کالایی سیمان را نیز راهاندازی کند. هدف از راهاندازی این بازار جدید، ایجاد بازار خرده‌فروشی سیمان برای مشتریان با حجم خرید پایین در کنار بازار عمده‌فروشی عنوان شده و آن‌‌‌گونه که در جلسات برگزارشده از سوی بورس کالا مشخص شده، بازار گواهی سپرده کالایی در واقع قرار است با تبعیت از قیمت کشف‌شده در بازار فیزیکی سیمان، امکان خرید را برای مصرف‌کنندگان خرد فراهم آورد.
گواهی سپرده کالایی ورقه بهادار نوظهوری است که از سال ۱۳۹۴ معاملات آن در بورس کالای ایران آغاز شده و در حال حاضر روی کالاهایی مانند سکه طلا و برخی محصولات کشاورزی مانند زعفران، پسته، زیره، خرما، کشمش و برنج معامله می‌شود و علاوه بر دسترسی مستقیم تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به بازار و کم‌‌‌رنگ‌‌‌تر شدن فعالیت واسطه‌‌‌گران، به استانداردسازی کالاهای معامله‌شده نیز کمک کرده است. علاوه بر آن بر اساس مقررات موجود، امکان تامین مالی مالکان کالا از طریق فرآیند توثیق این اوراق وجود دارد.
به دلیل ملاحظات مربوط به نحوه محاسبات و اخذ مالیات ارزش افزوده، در حال حاضر این اوراق صرفا روی کالاهایی راهاندازی شده که مشمول مالیات ارزش افزوده نیستند، به همین دلیل امکان راهاندازی بازار پیوسته گواهی سپرده کالایی روی این کالاها وجود دارد. وجود بازار پیوسته گواهی سپرده کالایی علاوه بر مزایای این معاملات، باعث می‌شود که به صورت پیوسته (و نه یک‌بار در هفته) قیمت کالا در بازار مشخص باشد، همچنین امکان راهاندازی ابزارهای مدیریت ریسک ناشی از نوسان قیمت‌ها مانند قراردادهای آتی نیز روی این کالاها وجود دارد که روی اکثر محصولات کشاورزی دارای بازار گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی نیز راهاندازی شده است.
بر اساس اظهارنظر مسوولان بورس کالا، قرار است به‌زودی بازار گواهی سپرده کالایی سیمان راهاندازی شود و برای این منظور انبارهایی در دست بررسی برای پذیرش نزد بورس هستند. در این سازوکار جدید، قرار است ابتدا حدود ۷۰درصد از سیمان قابل عرضه تولیدکنندگان در بازار فیزیکی بورس کالا به عنوان بازار عمده‌فروشی عرضه شود و ۳۰درصد باقی‌مانده عرضه‌‌‌ها نیز در بازار گواهی سپرده کالایی به عنوان بازار خرده‌فروشی مورد داد و ستد قرار گیرند. این معاملات به دلیل ملاحظات مربوط به مالیات ارزش افزوده به صورت غیر‌پیوسته (یک بار معامله) خواهد بود و خریدار سیمان، امکان فروش مجدد آن را در بورس نخواهد داشت و صرفا می‌تواند کالای خریداری‌شده را پس از پرداخت هزینه‌‌‌های انبارداری از انبار بورس تحویل بگیرد.
راهاندازی این بازار در کنار بازار فیزیکی سیمان در بورس کالای ایران، برخی تغییرات را در فضای معاملاتی برای فعالان این صنعت به همراه خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین تغییرات این است که دسترسی خریداران خرد به این بازار تسهیل شده و خریداران از طریق کد اوراق بهادار (سجام) امکان ورود و ثبت‌سفارش را حتی به صورت آنلاین دارند و فرآیندهای معاملاتی و تسویه نیز برای آنان راحت‌‌‌تر خواهد بود. البته در کنار این مزیت، امکان فسخ قرارداد برخلاف بازار فیزیکی در بازار گواهی سپرده کالایی وجود ندارد و خریدار حتما باید کالای خریداری‌شده را تحویل بگیرد. همچنین خریدار قبل از انجام معامله باید وجه کالا را به طور کامل پرداخت کند که در بازار فیزیکی فرصت زمانی سه‌روزه‌‌‌ای برای تسویه معاملات وجود داشت که با توجه به پیش پرداخت ۱۰۰درصدی فعلی معاملات سیمان در بازار فیزیکی، تفاوت چندانی ایجاد نمی‌شود.
در نقطه مقابل، فروشنده کالا نیز روز پس از انجام معاملات، وجه کالا را دریافت می‌کند که در مقایسه با بازار فیزیکی، مزیت به شمار می‌‌‌آید. همچنین به دلیل نوع و درصد تضامین دریافتی برای پذیرش انبارها، ضمانت‌نامه موردنیاز عرضه‌کنندگان برای عرضه در بازار گواهی سپرده کالایی نیز کمتر از بازار فیزیکی است که این موضوع هزینه‌‌‌های مالی عرضه‌‌‌کننده را کاهش می‌دهد. از نظر استانداردسازی کیفی کالا نیز این بازار در مقایسه با بازار فیزیکی دارای مزیت است؛ چرا که انبارهای پذیرش‌شده بورس از نظر کمی و کیفی تحت نظارت بورس کالا هستند.
به نظر می‌رسد، این بازار می‌تواند فرآیند بازار خرده‌فروشی سیمان را تسهیل کند که البته انطباق دستورالعمل‌‌‌های مربوط به فعالیت این دو بازار نشان می‌دهد که لازم است، بورس یکسان‌سازی‌‌‌هایی در فرآیندهای مربوط به تحویل کالا، تسویه‌حساب مالیات ارزش افزوده معاملات و... بین این دو بازار را انجام دهد.
نکته مهم این است که سیمان به عنوان یکی از کالاهای اثر‌گذار بر صنعت ساختمان این قابلیت را دارد که زنجیره ابزارهای معاملاتی آن در بورس تکمیل شود؛ به این معنی که می‌توان ابزارهای دیگر معاملاتی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله و... را روی آن راهاندازی کرد که لازمه آن برطرف شدن مشکل مالیات ارزش افزوده معاملات گواهی سپرده کالایی است که سال‌هاست منتظر ابلاغ شیوه‌نامه محاسبات و اعمال آن از سوی سازمان امور مالیاتی است.
