تغییرات روند معاملات آتی در بورس‌کالا پس از آغاز مذاکرات بررسی شد
معاملات آتی در محاصره اخبار سیاسی
با باز شدن پنجره امید و غالب شدن خوش‌بینی بر فضای اقتصاد کشور، معاملات بورس‌کالای کشور نیز تحت‌تاثیر قرار گرفت و طی روزهای متوالی شاهد کاهش قیمت طلا و سکه و بازتاب تغییرات آن در بخش‌‌‌های گوناگون بورس‌کالا از جمله بازار مشتقه و معاملات آتی بودیم.
بازار آتی بورس‌کالای ایران بستری مهم است که فعالان و سرمایه‌گذاران می‌‌‌توانند از آن به‌منظور پوشش ریسک قیمت کالاهای پایه مانند فلزات گران‌‌‌بها، زعفران و انرژی بهره ببرند. فعالان این بازار، از تولیدکننده و صادرکننده گرفته تا سرمایه‌گذار و سفته‌‌‌باز، با استفاده از قراردادهای آتی می‌‌‌توانند از سرمایه خود در برابر نوسانات قیمتی محافظت کنند یا از تغییرات آتی قیمت به کسب سود بپردازند.
از سوی دیگر، اخبار سیاسی و مذاکرات هسته‌‌‌ای ایران نقشی کلیدی در تعیین انتظارات اقتصادی بازیگران بازار ایفا می‌کند. افزایش احتمال توافق و لغو تحریم‌‌‌ها باعث میشود چشم‌‌‌انداز کاهش نرخ ارز و تورم پررنگ شود؛ پدیده‌‌‌ای که به‌‌‌سرعت در قیمت‌ها و رفتار معامله‌‌‌گران بازار آتی منعکس میشود. بنابراین، بررسی واکنش این بازار به سیگنال‌‌‌های سیاسی، دریچه‌‌‌ای برای درک نحوه مدیریت ریسک و سفته‌‌‌بازی در شرایط عدم‌قطعیت است. رصد تحرکات این بازار در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت پس از دریافت سیگنال‌‌‌های مثبت توسط فعالان بازار نشان می‌دهد که پس از انتشار اخبار مذاکرات، بازار با افزایش چشم‌گیر حجم معاملات روبه‌رو شد.
با در نظر گرفتن شرایط، افزایش تقاضا و حجم معاملات امری بدیهی به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد؛ چرا که با افزایش احتمال توافق، افراد به‌منظور پوشش ریسک سرمایه خود به سراغ بازار مشتقه می‌‌‌روند و سعی می‌کنند با توجه به پیش‌بینی خود از آینده، با هدف حفظ ارزش سرمایه خود یا کسب سود در این بازار فعالیت کنند. با نگاهی به داده‌‌‌های موجود، درمی‌‌‌یابیم که حجم معاملات روزانه بهویژه در اولین روزهای پس از مذاکرات، فاصله چشم‌گیری با روزهای قبل از خود دارد. بهعنوان مثال، تعداد معاملات قرارداد آتی شمش طلای خام ۹۹۵ تحویل مردادماه ۱۴۰۴ در روز ۲۵فروردین‌ماه سال‌جاری، یعنی دو روز پس از اولین جلسه مذاکرات به ۲۱۶۲معامله رسید.
این درحالی است که بیشترین حجم معاملات ثبت‌شده از ابتدای اسفند تا پیش از انتشار اخبار مذاکرات، ۱۰۸۸معامله بود که در روز ۵ اسفندماه به ثبت رسیده بود. البته پس از حادثه اخیر در بندر شهید رجایی بندرعباس، بازار در هفته گذشته متاثر از اخبار ضد و نقیض در خصوص این حادثه از روندی که با چشم‌‌‌انداز مثبت ایجاد شده بود کمی فاصله گرفت.
استقبال سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی
انتشار اخبار مثبت از مذاکرات و افزایش احتمال توافق هسته‌‌‌ای (و به تبع آن برداشته شدن تحریم‌‌‌ها)، چند اثر کلیدی بر بازار آتی بورس‌کالای ایران داشت. به‌جز این مساله که کاهش قیمت طلا و سکه باعث میشود قراردادهای آتی این کالاها برای کسانی که انتظار برگشت قیمت یا نوسان کوتاهمدت را دارند جذاب‌‌‌تر شود، عوامل دیگری نیز بر استقبال سرمایه‌گذاران از معاملات آتی می‌‌‌افزایند. مورد اول، افزایش اطمینان و کاهش ریسک سیاسی بود. این امر باعث میشود بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران پایین‌‌‌تر بیاید و آنها تمایل پیدا کنند به جای نگهداری نقدینگی، در ابزارهای مالی (از جمله قراردادهای آتی) سرمایه‌گذاری کنند.
مورد بعدی، کاهش نوسانات نرخ ارز است. با فرض برداشته‌شدن تحریم‌‌‌ها، عرضه ارز بهویژه دلار افزایش یافته و انتظار کاهش یا ثبات قیمت ارز شکل می‌گیرد؛ کاهش نوسان ارز معمولا باعث میشود پوشش ریسک ارزی کمتر مورد تقاضا باشد، ولی سرمایه‌گذاران به سمت آتی کالاهای پایه (مثل زعفران و فلزات گران‌‌‌بها) می‌‌‌روند تا از افزایش صادرات و بهبود تقاضا سود ببرند. باید توجه داشت که هنوز مذاکرات به نتیجه نرسیده و نمی‌‌‌توان به‌روشنی آینده بازارها را پیش‌بینی کرد. بهویژه آنکه نوسانات زیادی را در بازار شاهد هستیم و ممکن است در صورت شکست مذاکرات و عدم‌دستیابی به توافق، با واکنش سهمگین قیمت‌ها مواجه شویم.
آینده معاملات آتی
در سناریوی خوش‌بینانه، توافق حاصل میشود و در نتیجه آن، ممکن است در کوتاهمدت به علت کاهش انتظارات تورمی و افزایش ثبات، فلزات گران‌‌‌بها مانند طلا و نقره روند کاهشی را طی کنند. کاهش نااطمینانی سیاسی معمولا باعث کاهش تقاضا برای طلا بهعنوان دارایی امن میشود؛ اما در ایران و در میان‌‌‌مدت، ممکن است روند افزایشی قیمت جهانی طلا و تسهیل صادرات طلای فیزیکی تقاضا برای قراردادهای آتی طلا را بالا ببرد و در نتیجه در میان‌‌‌مدت با رشد قیمت فلزات گران‌‌‌بها مواجه شویم. در این صورت، رونق در کالاهای صادرات‌‌‌محور مانند زعفران و پسته را نیز شاهد خواهیم بود. اگر توافق موجب کاهش محدودیت‌های بانکی و حمل‌‌‌ونقل شود، انتظار افزایش معاملات آتی زعفران و پسته نیز به دلیل بهبود چشم‌‌‌انداز صادرات وجود دارد. داده‌‌‌های موجود نشان می‌دهند زعفران و پسته از پرحجم‌‌‌ترین قراردادهای آتی بورس‌کالای ایران هستند و توافق احتمالی می‌‌‌تواند بر رونق این قراردادها به طور چشم‌گیری بیفزاید.
در یک سناریوی بدبینانه، با شکست مذاکرات یا تشدید تحریم‌‌‌ها مواجه خواهیم بود. در این صورت جهش قیمت‌ها در قراردادهای آتی طلا و سکه اتفاق خواهد افتاد و احتمالا مشابه اتفاقی که در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ رخ داد، افزایش تقاضای طلا و سکه بهعنوان دارایی‌‌‌های امن برای پوشش ریسک تورم و کاهش ارزش ریال نیز اتفاق می‌افتد. این امر انتظارات مثبت شکل‌گرفته در این مدت را به‌شدت به چالش می‌‌‌کشد و ممکن است بازار با نوسانات و واکنش‌‌‌های منفی به این اخبار پاسخ دهد.
همچنین احتمالا با کاهش نقدشوندگی در کالاهای صادراتی روبه‌رو شویم و کالاهای صادراتی مانند زعفران و پسته ممکن است با کاهش حجم معاملات مواجه شوند؛ زیرا صادرکنندگان در فروش فیزیکی دچار مشکل می‌‌‌شوند. با توجه به مطالب ذکرشده و به‌‌‌رغم چشم‌‌‌انداز مثبتی که فضای بازار سرمایه کشور را در بر گرفته است، افزایش استقبال از قراردادهای آتی امری بدیهی به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد؛ چرا که قراردادهای آتی بیش از هر چیزی تابع انتظارات تورمی و نرخ ارز غیررسمی هستند و با تغییر این متغیرها، رفتار بازیگران فعال در این بازار نیز تغییر می‌کند. البته با توجه به اتفاقات اخیر، سرمایه‌گذاران از هیجانات غالب در روزهای اول فاصله گرفته‌‌‌اند و با احتیاط بیشتری عمل می‌کنند.
