طبق آمار منتشرشده توسط فدراسیون جهانی بورس‌ها در پایان سال ۲۰۲۲، نسبت ارزش معاملات مذاکره‌ای (معاملات خارج از بورس) به معاملات انجام‌شده از طریق سیستم معاملات الکترونیکی بورس، کمی بیش از یک‌سوم است که نشان‌دهنده عمق زیاد این نوع بازار است. در ادامه چگونگی این نوع معاملات، سامانه‌ها و روش‌های تسویه آن در بازار‌های سهام آمریکا و اروپا بررسی می‌شود.

بازار سهام آمریکا

بررسی آمار منتشرشده توسط فدراسیون بورس‌ها نشان می‌دهد از اکتبر ۲۰۱۹ تا پایان ژوئن ۲۰۲۰ حدود ۴۰‌درصد حجم معاملات بازار سهام آمریکا به صورت معاملات خارج از بورس انجام شده است. معاملات خارج از بورس در بازار سهام آمریکا را می‌توان به دو گروه کلی معاملات شفاف و معاملات سفارش پنهان تقسیم کرد. در بخش معاملات شفاف، به دو صورت معامله در سامانه معاملات جایگزین (ATS) و معاملات CTO   (Over the counter) خرید و فروش سهام صورت می‌گیرد. سامانه معاملات جایگزین را می‌توان یک مکان الکترونیکی ثبت‌سفارش دانست که بسیار شبیه بورس اوراق بهادار عمل می‌کند؛ اما برخلاف آن یک سازمان خودانتظام نیست و مسوولیت نظارتی را نیز بر عهده نمی‌گیرند. این امر به آن معناست که در این سامانه مانند باقی بورس‌ها امکان مشارکت چندجانبه برای سهامداران فراهم است؛ اما برخلاف باقی بورس‌ها، مسوولیت نظارت بر قیمت‌های معامله را برعهده نمی‌گیرند. هرچند قوانین بازار سهام آمریکا مدیریت چنین مجموعه‌ای را به کارگزاران (معامله‌گری که عضو سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی است) محدود کرده است. بازار معاملات پنهان مکانی است که اطلاعات آن به صورت عمومی منتشر نمی‌شود و افراد به صورت ناشناس در آن اقدام به معامله می‌کنند. هرچند معامله‌گران خرد مستقیما وارد این بازار نمی‌شوند و سرمایه‌گذاران نهادی بازیگر اصلی این بازار هستند.

بازار سهام اروپا

معاملات خارج از بورس اروپا در قالب دو راهکار جداگانه انجام می‌شود؛ دو راهی که توانسته است نیاز سرمایه‌گذاران به انجام معامله خارج از چارچوب قانونی بورس را تامین کند. اولین راه با نام معاملات انجام‌شده توسط داخلی‌سازان سیستماتیک (Sis) شناخته می‌شود. منظور از این اصطلاح این است که کارگزار با توجه به شرایط هر معامله، از نقش اصلی خود تحت عنوان واسطه میان خریدار و فروشنده عبور کرده و یکی از نقش‌های خریدار یا فروشنده را برعهده می‌گیرد و مستقیما وارد معامله می‌شود. بنابراین داخلی‌سازی سیستماتیک، نه به یک مکان معاملاتی بلکه به یکی از طرفین معاملاتی اطلاق می‌شود. راه دوم معاملات OTC است که در آن برخلاف روش داخلی‌سازان سیستماتیک، کارگزار تنها نقش واسط را برعهده دارد و معامله میان دو مشتری صورت می‌گیرد. سامانه OTC دو روش مذاکره مستقیم دو مشتری یا سفارش‌گیری از خریدار را به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد تا طرفین معامله با توجه به موانع و اولویت‌های خود یکی را انتخاب کنند. براساس گزارش سالانه منتشرشده توسط نهاد ناظر اوراق بهادار و بازار‌های اروپایی (ESMA) در دسامبر سال ۲۰۲۱، اینطور برداشت می‌شود که در پایان سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۱۹‌درصد از حجم کل معاملات بازار سهام اتحادیه اقتصادی اروپا، به صورت معاملات خارج از بورس صورت گرفته است که از این میان کمی بیش از ۹‌درصد در قالب داخلی‌سازان سیستماتیک و حدود ۱۰‌درصد از آن در چارچوب معلاملات OTC انجام شده است.

تسویه

خرید و فروش سهام همواره با ریسک همراه بوده است؛ اما بورس‌های اوراق بهادار همواره تلاش کرده‌اند ریسک‌های معاملاتی بورس را به حداقل برسانند. یکی از انواع ریسک‌های معاملاتی را می‌توان ریسک عدم‌پرداخت ارزش سهام توسط خریدار در هنگام معامله دانست. مهم‌ترین راه‌ رفع ریسک عدم‌پرداخت در هنگام معامله، همزمان بودن آن است، به طوری که همزمان با انتقال مالکیت اوراق بهادار پول نقد نیز جابه‌جا می‌شود تا از عدم‌پرداخت ارزش سهم جلوگیری کند. روش نقدی در معاملات بورس و خارج از بورس (DWP) استفاده می‌شود؛ اما همه نیاز‌های معاملات خارج از بورس را فراهم نمی‌‌‌کند. بنابراین بازار‌های خارج از بورس با استفاده از روش‌های بدون پرداخت پول، سعی در پوشش نیاز‌های خود داشته‌اند. دومین راه، تحویل اوراق بهادار بدون پرداخت پول (DFP) است. یکی از این روش‌ها، معاوضه اوراق با اوراق بوده که به روش اروپایی (در بازار‌های اوراق بهادار اروپایی رایج است) معروف است. در این روش خریدار برای تسویه معامله، اوراق بهادار دیگری را با پول نقد جایگزین می‌کند و شرکت سرمایه‌گذاری مرکزی اوراق را از مالکیت خریدار به مالکیت فروشنده منتقل می‌کند.

راه ورود به بازار ایران

با توجه به نبود ساز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وکار قیمتی در بازار خارج از بورس، چانه‌زنی تنها راه قیمت‌گذاری سهام است. بنابراین اشخاص می‌‌‌توانند به طور مستقیم با شرکت‌های مورد نظر خود در بازار خارج از بورس مذاکره کرده و نسبت به خرید سهام آنها اقدام کنند. اما با توجه به ویژگی‌ها و محدودیت‌های بازار سرمایه ایران، بهترین راه فعالیت در بازار خارج از بورس را می‌‌‌توان خرید سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری دانست؛ زیرا شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایران، پرتفوی خود را با سهام شرکت‌های بورسی و خارج از بورس شکل می‌دهند تا بتوانند سودآوری خود را تضمین کنند. این نوع رفتار از شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایران را می‌توان مشابه آن چیزی دانست که در جهان با نام بازار خارج از بورس شناخته می‌شود.

 

اخبار مرتبط