کتاب مستطاب آشپزی، از سیر تا پیاز
نوشتههای او مثل یک دوست با مخاطبش حرف میزند؛ در همدمی و هم‌صحبتی با وی، خواننده احساس غریبگی نمیکند. ولی او اهل غافلگیر کردن مخاطبان خودش بود؛ چه آن هنگام که با ترجمه‌های کم نظیر ادبی مثل آثار مارک تواین و ویلیام فاکنر سخن‌های فاخر گفت؛ یا آن هنگام که با عباس میلانی، کارزاری قلمی به راه انداخت. اما دریا بندری با نوشتن کتاب مستطاب آشپزی، خوانندگانش را کاملا غافلگیرکرد و از این بابت، شاید نیش‌ها و نوش‌هایی را هم به جان خرید، چون برخلاف کارهای معمول و پر طمطراقش کسی انتظار نوشتن چنین کتابی را از او نداشت. اما از وقتی که این کتاب به بازار آمد، از جمله پرفروش‌ترین‌ها بود. ولی این خیلی مهم نبود و نیست؛ آنچه این کتاب را متفاوت از صدها کتاب آشپزی دیگر کرد، نشان دادن پخت‌وپز به‌عنوان پیامدی از شیوه زندگی مردم بود؛ که با تعمق در آن، علاوه بر آرامش خاطر فردی، می‌توان به امکانی تازه برای فهم فرهنگی هم دست یافت. تفاوت این کتاب با دیگر کتاب‌های آشپزی این است که «کتاب» است و نویسنده‌اش «نویسنده» است؛ ولی نجف دریابندری، آشپزی نیست که کتاب می‌نویسد، نویسنده‌ای است که آشپزی می‌کند. او در مقدمه کتاب مستطابش، آشپزی را از مقوله فرهنگ می‌داند و از دریچه فرهنگ به آشپزخانه و سفره نگاه می‌کند و همین نگاه است که سبب می‌شود کتاب مستطاب، کتابی سوای همه «کتاب‌های آشپزی» باشد. شیوه رو‌به‌رو شدن با خوراکی‌ها و غذاها در این کتاب با جدیت و دقت صورت گرفته و دریابندری، تلاش کرده تا در ابتدای هر فصل و در میان دستورهای غذایی، نکاتی در مورد واژه‌شناسی، پیشینه هر خوراکی، سبک‌های مختلف تهیه آن و ردپای آن غذا در نوشته‌ها و اشعار قدیمی به مخاطب خود منتقل کند. در کتاب مستطاب آشپزی، به غذاهای بومی شهرهای مختلف ایران پرداخته و سعی شده، تاریخچه کوتاهی از آن غذا برای مخاطب شرح داده شود. وی بسیاری از غذاهای ایرانی را از حیث تاریخی مورد کنکاش مجدد قرار داده، مثلادرخصوص «پلو» می‌گوید: «تا پیش از این تنها در رژیم غذایی برخی از مناطق جنوبی و شمالی کشور وجود داشت و از عهد ناصری به مناطق مرفه‌نشین تهران وارد شد.» اگرچه این کتاب سال‌ها پیش نوشته شده، ولی هنوز خوانندگان خود را دارد و کسانی که با ترجمه‌های نجف دریابندری آشنا هستند، به خوبی می‌دانند که نثر مرحوم دریا بندری تا چه اندازه برجسته و ممتاز است. و او چه تسلطی به زیر و بم زبان فارسی داشت. با خواندن کتاب مستطاب آشپزی، به همان اندازه‌ای که از نثر او در کتاب‌های وداع با اسلحه، پیرمرد و دریا، برف‌های کلیمانجارو، سرگذشت هاکلبری فین، بیگانه‌ای در دهکده، یک گل سرخ برای امیلی، پیامبر و دیوانه، تاریخ فلسفه غرب و بسیاری آثار دیگرش می‌توان لذت برد، از کتاب آشپزی وی هم، به همان قدر می‌شود حظ برد. همه قواعد رعایت شده و لحنش صمیمی و دوست داشتنی است؛ چاشنی طنز را هم با خود دارد وکتاب را برای خواننده دلپذیرتر می‌کند.
