قاتل آشنای پتروشیمی در بریتانیا عکس / bbc

تعطیلی آخرین کارخانه تولید اتانول سنتزی بریتانیا توسط شرکت اینئوس در گرنجماوث اسکاتلند، زنگ خطر جدی را برای صنعت پتروشیمی این کشور به صدا درآورده است. این کارخانه که طی ۴۰ سال فعالیت خود معادل ۲۵ میلیارد بطری نوشیدنی اسکاتلندی اتانول تولید کرده، قربانی هزینه‌‌های سرسام‌‌آور انرژی و مالیات‌‌های سنگین کربن در بریتانیا شده است. جیم راتکلیف، رئیس هیات‌مدیره اینئوس، با انتقاد شدید از سیاست‌‌های دولت بریتانیا در حوزه انرژی و محیط‌زیست، هشدار می‌دهد که صنعتی‌‌زدایی از بریتانیا هیچ کمکی به محیط‌زیست نمی‌‌کند و تنها باعث انتقال تولید و انتشار آلاینده‌‌ها به سایر نقاط جهان می‌شود. تعطیلی این کارخانه که ظرفیت تولید سالانه ۱۸۰‌هزار تن اتانول سنتزی را داشت، علاوه بر از دست رفتن ۸۰ شغل مستقیم، به بیکاری بیش از ۵۰۰ نفر در مشاغل وابسته نیز منجر خواهد شد. این در حالی است که طی پنج سال گذشته، ۱۰ مجتمع بزرگ شیمیایی در بریتانیا تعطیل شده‌‌اند و برخلاف ایالات متحده، هیچ کارخانه جدیدی در این کشور احداث نشده است. صنعت پتروشیمی بریتانیا که زمانی از پیشگامان این صنعت در جهان محسوب می‌‌شد، اکنون با چالش‌‌های جدی برای بقا دست و پنجه نرم می‌کند. افزایش دو برابری قیمت انرژی در پنج سال گذشته و رسیدن آن به پنج برابر قیمت‌های آمریکا، در کنار مالیات‌‌های سنگین کربن، توان رقابت را از تولیدکنندگان بریتانیایی گرفته است. تعطیلی کارخانه اتانول سنتزی اینئوس، که محصول استراتژیک موردنیاز صنایع دارویی را تولید می‌‌کرد، نمونه‌‌ای از پیامدهای این وضعیت است.

 قمار خطرناک بریتانیا با صنعت پتروشیمی

دو برابر شدن هزینه‌‌های انرژی در بریتانیا طی پنج سال گذشته، ضربه سنگینی به صنایع انرژی‌‌بر این کشور وارد کرده است، به طوری که در حال حاضر تولیدکنندگان بریتانیایی باید هزینه‌‌ای معادل پنج برابر رقبای آمریکایی خود برای انرژی بپردازند که این مساله عملا رقابت را برای آنها غیرممکن ساخته است. تعطیلی کارخانه تولید اتانول سنتزی شرکت اینئوس در گرنجماوث اسکاتلند، نمونه‌‌ای از تبعات این شرایط نامساعد است که می‌تواند به الگویی برای سایر صنایع پتروشیمی این کشور تبدیل شود، به طوری که طی پنج سال اخیر، ۱۰ مجتمع بزرگ شیمیایی در بریتانیا مجبور به تعطیلی شده‌‌اند و برخلاف ایالات متحده که شاهد رشد و توسعه صنایع پتروشیمی است، در یک نسل گذشته هیچ کارخانه جدیدی در بریتانیا احداث نشده است. علاوه بر هزینه‌‌های سرسام‌‌آور انرژی، طرح تجارت انتشار کربن در بریتانیا که با هدف کاهش آلایندگی‌‌های زیست‌‌محیطی اجرا می‌شود، در عمل به مالیاتی سنگین بر تولیدکنندگان داخلی تبدیل شده است. این در حالی است که واردکنندگان محصولات پتروشیمی هیچ هزینه‌‌ای بابت انتشار کربن نمی‌‌پردازند که این مساله به نوعی تبعیض علیه تولیدکنندگان داخلی محسوب می‌شود. تفاوت هزینه‌‌های تولید ناشی از قیمت انرژی و مالیات کربن به حدی است که در برخی موارد تا ۱۰‌درصد قیمت فروش محصولاتی مانند اتانول را شامل می‌شود که این مساله حاشیه سود تولیدکنندگان را به شدت کاهش داده است.

 پیامدهای تعطیلی صنایع پتروشیمی بریتانیا

تعطیلی کارخانه اتانول سنتزی گرنجماوث که یکی از تنها دو کارخانه تولیدکننده این محصول استراتژیک در اروپا محسوب می‌شود، پیامدهای گسترده‌‌ای برای صنایع پایین‌‌دستی بریتانیا به همراه خواهد داشت. این کارخانه که با ظرفیت سالانه ۱۸۰‌هزار تن، معادل ۲۲۶ میلیون لیتر اتانول سنتزی تولید می‌‌کرد، تامین‌‌کننده اصلی مواد اولیه برای صنایع دارویی و بهداشتی بود، به طوری که تنها در حوزه تولید مواد ضدعفونی‌‌کننده، ظرفیت تولید سالانه آن معادل بیش از ۶۰۰ میلیون بطری محلول ضدعفونی‌‌کننده دست بوده است. با تعطیلی این واحد صنعتی، تامین این ماده حیاتی که برای تولید بسیاری از داروهای جدید ضروری است، کاملا به واردات وابسته خواهد شد. از دست رفتن ۸۰ شغل مستقیم و بیش از ۵۰۰ شغل غیرمستقیم در پی تعطیلی این کارخانه، تنها بخشی از هزینه‌‌های اجتماعی این تصمیم است. جیم راتکلیف، رئیس هیات‌مدیره اینئوس، با اشاره به این موضوع که بریتانیا و به‌ویژه مناطق شمالی این کشور به مشاغل تولیدی با کیفیت بالا نیاز دارند، هشدار می‌دهد که صنعت شیمیایی بریتانیا در حال انقراض است و صنعتی‌‌زدایی از این کشور نه تنها کمکی به محیط‌زیست نمی‌‌کند، بلکه صرفا باعث انتقال تولید و انتشار آلاینده‌‌ها به سایر نقاط جهان می‌شود.

ظهور خاورمیانه و جایگاه ویژه ایران

در حالی که صنعت پتروشیمی در اروپا و به‌ویژه بریتانیا با چالش‌‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کند، منطقه خاورمیانه به یکی از قطب‌‌های اصلی تولید محصولات پتروشیمی در جهان تبدیل شده است. دسترسی به منابع عظیم نفت و گاز، هزینه‌‌های پایین انرژی و نیروی کار ماهر، مزیت‌‌های رقابتی قابل‌توجهی را برای تولیدکنندگان این منطقه ایجاد کرده است. در این میان، ایران با برخورداری از دومین ذخایر گاز طبیعی جهان و زیرساخت‌‌های گسترده صنعتی، پتانسیل تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی را داراست. شرکت اینئوس که از بزرگ‌ترین شرکت‌های پتروشیمی خصوصی جهان محسوب می‌شود، سه راهکار اساسی را برای نجات صنعت پتروشیمی بریتانیا به دولت این کشور پیشنهاد کرده است. نخستین راهکار، تدوین سیاست انرژی جدیدی است که بتواند قیمت‌های رقابتی برای گاز طبیعی و هیدروژن را در مسیر حرکت به سمت انتشار صفر کربن تضمین کند. این شرکت تاکید کرد که طی دو دهه گذشته، انتشار کربن در تاسیسات گرنجماوث تقریبا ۵۰‌درصد کاهش یافته است، اما گام‌‌های بعدی در مسیر کربن‌‌زدایی نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه و حمایت دولت است. دومین راهکار پیشنهادی، اصلاح طرح تجارت انتشار کربن است به نحوی که حمایت متوازنی از صنعت و کربن‌‌زدایی را به طور همزمان فراهم کند. در حال حاضر این طرح عملا به مالیاتی بر تولیدکنندگان داخلی تبدیل شده و واردکنندگان را که هیچ هزینه‌‌ای بابت انتشار کربن نمی‌‌پردازند، در موقعیت برتر قرار می‌دهد. سومین پیشنهاد نیز اتخاذ سیاست تجاری است که از تولید داخلی در بازارهای بریتانیا حمایت کند و مشوق واردات نباشد. در شرایطی که رقبای خاورمیانه‌‌ای با بهره‌‌مندی از انرژی ارزان‌قیمت و معافیت‌‌های مالیاتی، سهم خود را از بازار جهانی افزایش می‌دهند، عدم‌توجه به این پیشنهادها می‌تواند به معنای پایان عصر صنعت پتروشیمی در بریتانیا باشد.

 وارث تخت خالی اروپا

در شرایطی که صنعت پتروشیمی اروپا و به‌ویژه بریتانیا در حال عقب‌‌نشینی است، ایران با برخورداری از مزیت‌‌های منحصر به فرد می‌تواند بخش قابل‌توجهی از بازار را به خود اختصاص دهد. دسترسی به دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان، هزینه پایین خوراک، نیروی کار متخصص و زیرساخت‌‌های گسترده صنعتی، مجموعه‌‌ای از مزیت‌‌های رقابتی را برای صنعت پتروشیمی ایران فراهم کرده است. مقایسه قیمت گاز طبیعی به عنوان خوراک اصلی پتروشیمی‌‌ها نشان می‌دهد که هزینه تولید در ایران تا یک‌پنجم رقبای اروپایی است که این موضوع می‌تواند به مزیت رقابتی قابل‌توجهی در بازارهای جهانی تبدیل شود. صنعت پتروشیمی ایران در حال حاضر با بیش از ۶۰ مجتمع تولیدی فعال، سالانه بیش از ۹۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید می‌کند. با توجه به خروج تدریجی رقبای اروپایی از بازار و افزایش تقاضای جهانی برای محصولات پتروشیمی، ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌‌ها و به‌‌روزرسانی فناوری‌‌ها، سهم خود را از بازار جهانی افزایش دهد. تنوع محصولات تولیدی در صنعت پتروشیمی ایران از محصولات پایه تا محصولات با ارزش افزوده بالا گسترده است که این موضوع انعطاف‌‌پذیری قابل‌توجهی در پاسخگویی به نیازهای متنوع بازار ایجاد می‌کند.

 پتروشیمی جهان در مسیر شرقی شدن

تعطیلی کارخانه استراتژیک تولید اتانول سنتزی اینئوس در بریتانیا را می‌توان نقطه عطفی در تغییر موازنه قدرت در صنعت پتروشیمی جهان دانست. در حالی که هزینه‌‌های بالای انرژی و مالیات‌‌های سنگین کربن، صنعت پتروشیمی اروپا را به سمت انقباض سوق می‌دهد، کشورهای خاورمیانه با بهره‌‌مندی از مزیت‌‌های رقابتی در حال افزایش سهم خود از بازار جهانی هستند. دسترسی به منابع هیدروکربوری ارزان‌قیمت، زیرساخت‌‌های صنعتی گسترده و نیروی کار متخصص، مثلث طلایی توسعه صنعت پتروشیمی در این منطقه را شکل می‌دهد. در این میان، ایران با برخورداری از دومین ذخایر گاز طبیعی جهان و شبکه گسترده‌‌ای از مجتمع‌‌های پتروشیمی، فرصت بی‌‌نظیری برای پر کردن خلأ ناشی از خروج تولیدکنندگان اروپایی از بازار دارد. البته باید توجه داشت که بهره‌‌برداری از این فرصت نیازمند سرمایه‌گذاری هوشمندانه در توسعه زیرساخت‌‌ها، به‌‌روزرسانی فناوری‌‌ها و تکمیل زنجیره ارزش محصولات است. تجربه شرکت اینئوس نشان می‌دهد که حتی کاهش ۵۰ درصدی انتشار کربن در دو دهه گذشته نیز نتوانسته مانع از تعطیلی این واحد صنعتی شود و این هشداری جدی برای سیاستگذاران صنعتی در سراسر جهان است که باید به دنبال تعادلی منطقی میان الزامات زیست‌‌محیطی و واقعیت‌‌های اقتصادی باشند. به این ترتیب به نظر می‌رسد که در سال‌های آینده، شاهد تغییر تدریجی مرکز ثقل صنعت پتروشیمی جهان از اروپا به سمت خاورمیانه خواهیم بود. در این مسیر، کشورهایی موفق خواهند بود که علاوه بر بهره‌‌مندی از مزیت‌‌های طبیعی، بتوانند با سیاستگذاری هوشمندانه، سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌‌ها و توسعه فناوری‌‌های نوین، جایگاه خود را در زنجیره ارزش جهانی صنعت پتروشیمی ارتقا دهند.