چالش‌های گسترش روابط تهران و ابوظبی در دوره ترامپ؛
«نه» امارات به راهبرد انزوای ایران
در همین رابطه موسسه استیمسون در مقاله‌ای نوشت، پس از سال‌ها اظهارات آتشین، خصومت دیپلماتیک و رویارویی نظامی در سایه، روابط با ایران در میان اعضای کلیدی شورای همکاری خلیج‌فارس - عربستان سعودی، امارات، کویت و بحرین - در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ رو به بهبودی رفت. بااینحال امروز در شرایطی که شاهد پس‌لرزه‌های جنگ غزه، سقوط رژیم بشار اسد در سوریه، دشمنی ایران و اسرائیل و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید هستیم، چالش‌های تازه‌ای در انتظار منطقه خواهد بود.
از منظر ابوظبی، حفظ امنیت ملی و تضمین رونق اقتصادی، زیربنای اتخاذ رویکرد دیپلماتیک به سمت تهران است. مذاکرات در جهت تنش‌زدایی میان امارات و ایران پس از سلسله‌ای از حوادث ابهام‌آمیز، از جمله آسیب دیدن کشتی‌های تجاری در سواحل امارات در سال ۲۰۱۹ که به دنبال خروج دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای و اعمال مجدد تحریم‌های شدید علیه ایران رخ داد، مورد اقبال و توجه طرف اماراتی قرار گرفت.
مشابه تلاش امارات برای ازسرگیری روابط حسنه با ترکیه و قطر، شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات و برادر شیخ محمد، هدایت تلاش‌ها در جهت ارتباط با ایران را نیز بر عهده داشت. طی سه سال گذشته، انبوهی از تعاملات دوجانبه در سطوح میانی و ارشد رخ داده است. شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات، در ژوئیه ۲۰۲۴ در راس یک هیات دیپلماتیک اماراتی و در یک سفر دولتی دوروزه به تهران، دیدارهایی با پزشکیان رئیس‌جمهور، عباس عراقچی وزیر امور خارجه و محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی انجام داد. اخیرا هم در ۱۲ فوریه، وزیر امور خارجه امارات با کمال خرازی، مشاور ارشد رهبر معظم انقلاب، وزیر امور خارجه پیشین و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران، در حاشیه نشست چندجانبه در دبی دیدار کرد.
از اوایل سال ۲۰۲۳، ابوظبی و تهران همچنین مذاکرات خود را در مورد حمل‌و‌نقل هوایی غیرنظامی و کشتیرانی دریایی، تجارت و سرمایه‌گذاری، اقدام مشترک در حوزه مسائل زیست‌محیطی از جمله توفان‌های شن و امور مربوط به مدیریت مرزی پیش بردند.
در حوزه اصلاح روابط با ایران، امارات متحده عربی در نظر دارد خود را به‌عنوان یک میانجی و سخنگو با جمهوری اسلامی قرار دهد و سازوکارهای تنظیم‌کننده معماری ژئوپلیتیک منطقه را برای حمایت از تنش‌زدایی، کاهش درگیری و تنوع اقتصادی تغییر دهد. با وجود بهبود روابط با تهران، مناقشه ارضی پنج‌دهه‌ای بر سر سه جزیره کوچک در خلیج‌فارس با نام‌های ابوموسی و تنب بزرگ و تنب کوچک هنوز حل‌نشده باقی مانده است.
از منظر راهبرد نظامی، کنترل این سه جزیره یک مزیت بزرگ ایجاد می‌کند. پایگاه‌هایی در این جزایر که در قلب خطوط کشتیرانی خلیج‌فارس قرار دارند، ترافیک دریایی را در داخل و خارج از تنگه هرمز نظارت می‌کنند و در معماری دفاعی دریایی ایران نقشی اساسی دارند. راهبرد ادعایی امارات متحده عربی برای آنچه بازپس‌گیری این جزایر خوانده می‌شود، در درجه اول بر حمایت از ادعای حاکمیت خود در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی و جست‌وجوی حمایت دیپلماتیک از نیروهای سنگین‌وزن در عرصه ژئوپلیتیک متمرکز شده است. در دو سال گذشته، امارات متحده عربی بارها از حمایت کلامی چین و روسیه برای ادعاهای خود برخوردار شده است که باعث اختلافات آشکار بین تهران و نزدیک‌ترین شرکای استراتژیک آن شده است.
بااینحال، باید دید که امارات تا چه حد می‌تواند حمایت نمادین چین و روسیه را به فشار ملموس برای تغییر وضعیت موجود تبدیل کند. در همین حال، اماراتی‌ها همچنان نگران‌اند که در نتیجه حمله هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و متعاقب آن جنگ اسرائیل علیه غزه، به درگیری بین ایران و اسرائیل کشیده شود. درگیری‌های منطقه‌ای در سال ۲۰۲۴ گسترش یافت و منجر به حمله اسرائیل به لبنان شد که منجر به تضعیف حزب‌الله و حماس شد، بااینحال یمنی‌ها را جسورتر کرد.
امارات متحده عربی برای جلوگیری از گرفتار شدن در آتش متقابل تشدید حملات تلافی‌جویانه بین ایران و اسرائیل و فاصله گرفتن از موضع نظامی قاطعانه واشنگتن در قبال تهران، ایالات متحده را از استفاده از حریم هوایی و امکانات نظامی خود برای انجام حملات علیه ایران و متحدان آن محدود کرده است. اماراتی‌ها همچنین از حملات اسرائیل علیه جمهوری اسلامی انتقاد کرده و هدف قرار دادن نمایندگی دیپلماتیک ایران در دمشق در آوریل ۲۰۲۴ و حملات موشکی اسرائیل به ایران در اکتبر ۲۰۲۴ را محکوم کردند.
درعین‌حال، امارات همچنان از ایران و متحدان منطقه‌ای آن در «محور مقاومت» نگرانی دارد و از نزدیک تحرکات مربوطه را دنبال می‌کند. اماراتی‌ها به حملات موشکی و پهپادی یمنی‌ها در ژانویه ۲۰۲۲ علیه ابوظبی توجه دارند و احتمال ازسرگیری عملیات ضدکشتیرانی در دریای سرخ همچنان یک منبع اصلی نگرانی برای آنهاست.
امروز بازگشت ترامپ به کاخ سفید ابهامات بیشتری را موجب شده است. امارات خاطرات بغرنجی از اولین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ در ذهن دارد. از تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران تا ترور سردار قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰، سیاست‌های خاورمیانه‌ای ترامپ خطر صدمه وارد شدن به تلاش‌های دیپلماتیک ابوظبی برای نزدیکی به تهران را به همراه داشت. بااینحال، توافقات ۲۰۲۰ ابراهیم - توافق‌نامه‌هایی که روابط بین اسرائیل و چهار کشور عربی از جمله امارات را عادی می‌کند - یک نقطه‌عطف دیپلماتیک برای امارات بود.
هنوز مشخص نیست که ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود چه مسیری را در قبال منطقه در پیش خواهد گرفت. اگرچه ترامپ اخیرا یادداشتی را برای ازسرگیری کارزار موسوم به «فشار حداکثری» علیه ایران امضا کرد، اما هم‌زمان اظهار کرد این اقدام را با بی‌میلی انجام داده و راه‌حل دیپلماتیک را برای حل‌وفصل پرونده هسته‌ای ایران ترجیح می‌دهد.
اتخاذ موضع سرسختانه‌تر آمریکا در قبال ایران احتمالا موجب دست‌اندازهای شدید در تلاش‌های دیپلماتیک جهت بهبود روابط ایران و امارات خواهد شد. درصورتی‌که دولت ترامپ اجرای تحریم‌های ضدایرانی را تشدید کند، ابوظبی احتمالا رویکرد انتظار و منتظر نتیجه ماندن را برای سنجیدن بهتر مسیر سیاست خارجی ترامپ و هماهنگی با تهران در مورد برنامه‌های احتمالی دنبال خواهد کرد. درحالی‌که امارات و ایران ممکن است هرگز متحدان نزدیکی نباشند، اقدامات اخیر ابوظبی نشان می‌دهد که تلاش خواهد کرد روابط با ایران را در مسیری مثبت حفظ کند. نشست دوجانبه وزرای خارجه ایران و امارات در ۲۹دسامبر ۲۰۲۴ که اولین گفت‌وگوی رو‌دررو از زمان سقوط رژیم اسد در سوریه بود، نشان‌دهنده اراده دو کشور برای باز نگه داشتن کانال‌های ارتباطی مستقیم در زمان تغییرات اساسی در نظم سیاسی منطقه بود.
در همین حال، در سوم فوریه، یک ناوگروه ایرانی متشکل از چهار رزم‌ناو سطح به سطح یک دیدار دوستانه از بندر شارجه انجام داد که اولین دیدار در نوع خود از زمان ازسرگیری مذاکرات امنیت دریایی امارات و ایران در اواسط سال ۲۰۱۹ بود. این تماس، گویای عزم امارات و ایران برای حمایت از تنش‌زدایی با هماهنگی نظامی مشخص است و به دولت ترامپ نشان می‌دهد که امارات اشتهای کمی برای تلاشی جدید برای منزوی کردن ایران از همسایگان خلیج فارس دارد.
