همزمان با مخالفت‌های جهانی علیه هیاهوی ترامپ صورت گرفت
واکنش ظریف به تهدید «مکانیزم ماشه»
عکس: مقداد مددی، تسنیم
در پی رد قطعنامه ارائه‌شده از سوی دولت آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت، دونالد ترامپ می‌گوید واشنگتن در هفته آینده مکانیزم بازگرداندن همه تحریم‌ها علیه ایران را فعال می‌کند. این درحالی است که مشاور بایدن گفت در برجام نیستیم که بتوانیم تحریم‌ها را برگردانیم. همزمان وزیر امورخارجه ایران نیز گفته است اسنپ‌بک آمریکا غیرقانونی و غیرقابل پذیرش است و آمریکایی‌ها می‌دانند که از آن نمی‌توانند استفاده کنند. در همین ارتباط، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، ۲۵ مرداد به خبرنگاران گفت «ما بازگشت فوری [تحریم‌ها] را فعال می‌کنیم.» او افزوده است که «هفته آینده شاهد این موضوع خواهید بود.» رئیس‌جمهوری آمریکا همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا در نشست احتمالی پیشنهادی از سوی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، با رهبران اعضای دائم شورای امنیت، آلمان و ایران، شرکت خواهد کرد؛ پاسخ داده است «احتمالا نه». کرملین روز شنبه در بیانیه‌ای از خواسته «ولادیمیر پوتین» برای برگزاری یک نشست آنلاین با حضور پنج عضو دائم شورای امنیت و آلمان و ایران خبر داد.
واشنگتن پیش‌تر نیز تاکید کرده بود در صورت تمدید نشدن تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت، به استفاده از سازوکار پیش‌بینی‌شده در برجام برای احیا و بازگرداندن تمامی تحریم‌ها علیه ایران روی می‌آورد. بامداد شنبه ۲۵ مرداد قطعنامه پیشنهادی واشنگتن برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت تنها با دو رای مثبت آمریکا و جمهوری دومینیکن همراه بود. ۱۱ کشور از جمله اعضای اروپایی شورای امنیت به این قطعنامه رای ممتنع و چین و روسیه به آن رای مخالف دادند. پس از این شکست سنگین، مقامات آمریکا بلافاصله از فعال کردن اسنپ بک خبر دادند. «مایک پمپئو»، وزیرخارجه آمریکا هم بعد از شکست این قطعنامه بیانیه‌ای صادر کرد و گفت این کشور به تلاش خود برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران ادامه خواهد داد. ایران، روسیه و چین می‌گویند ایالات‌متحده چون از توافق هسته‌ای خارج شده، حق استفاده از این مکانیزم را ندارد. آمریکا اما می‌گوید چون از امضاکنندگان این توافق بود، می‌تواند آن را در هر زمانی دوباره فعال کند. در پی خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، تهران نیز کاهش تعهدات برجامی را از اردیبهشت ۹۸ و در پنج گام کلید زد. مقام‌های اروپایی بر حفظ توافق اتمی تاکید کرده‌اند. بریتانیا، از جمله این متحدان، صاحب حق وتو در شورای امنیت، گفته آماده همکاری با اعضای شورا و برجام برای جست‌وجوی راهی است که از حمایت شورای امنیت برخوردار شود، اما در بازه زمانی فعلی از بازگرداندن تحریم‌ها، که برخلاف تلاش‌ها برای حفظ برجام است، حمایت نمی‌کند.
نمی‌توانیم تحریم‌ها را برگردانیم
همزمان با تلاش‌های دولت ترامپ برای فعال کردن مکانیزم ماشه، مشاور جو بایدن در واکنش به ادعاهای برخی مقامات آمریکایی مبنی بر حق آمریکا برای به‌کارگیری مکانیزم بازگردانی تحریم‌ها در توافق هسته‌ای علیه ایران، این حق را منحصر به اعضای برجام دانست. آنتونی بلینکن در پیامی توییتری در واکنش به ادعای ریچارد گلدبرگ عضو پیشین شورای امنیت ملی آمریکا مبنی بر حق این کشور برای به کارگیری مکانیزم بازگردانی تحریم‌ها در توافق هسته‌ای، در صفحه توییترش نوشت: راهکارهای موجود در قطعنامه(۲۲۳۱) برای کشورهای «عضو» (در توافق) در دسترس هستند. کاخ سفید در خروج از توافق هسته‌ای، دقیقا آن را «پایان مشارکت آمریکا در برجام» عنوان کرد. بلینکن در ادامه گفت: پایبند بودن به توافقی کارساز و دارای قدرت، عاقلانه می‌بود.
پیش‌تر نیز «استفان والت» استاد روابط بین‌الملل و از چهره‌های شناخته‌شده مکتب واقع‌گرایی اردیبهشت ۱۳۹۹ در توییتر نوشت: «تلاش پمپئو برای کلید زدن ساز و کار بازگشت خودکار برجام بعد از اینکه ایالات‌متحده این توافق را رها کرد و دور انداخت، شبیه به کسی است که همسرش را رها می‌کند، طلاق می‌گیرد و سپس می‌گوید اوست که درباره زندگی خصوصی همسرش تصمیم‌گیر است.»
واکنش اتحادیه اروپا
یک سخنگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ادعای آمریکا برای برخورداری از حق استفاده از مکانیزم بازگردانی تحریم‌ها در توافق هسته‌ای علیه ایران انتقاد کرد. به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری د.پ.آ آلمان، یک سخنگوی جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پی شکست آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل با عدم تصویب پیش‌نویس قطعنامه‌ای که برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ارائه داده بود، مطرح کرد که آمریکا به دلیل خروج یک‌جانبه‌اش از توافق هسته‌ای(برجام) و عدم مشارکت در آن «در جایگاه دسترسی به مکانیزم‌هایی که برای شرکای برجام محفوظ هستند (مانند مکانیزم بازگردانی تحریم‌ها) قرار ندارد.»
واکنش ظریف
همزمان وزیر امورخارجه ایران نیز در واکنش به ادعاهای ترامپ گفت: اسنپ‌بک آمریکا غیرقانونی و غیرقابل پذیرش است و آمریکایی‌ها می‌دانند که از آن نمی‌توانند استفاده کنند. به گزارش «ایرنا» «محمدجواد ظریف» روز یکشنبه گفت: خیال نکنیم اگر یک حرفی را بلند زدند و تکرار کردند حق با آنها است. ظریف یادآور شد: روز هشتم می۲۰۱۸ بولتون در اوج سرخوشی از اینکه برجام را نابود کرد و ظرف سه ماه ایران را هم نابود می‌کند، در مصاحبه مطبوعاتی در کاخ سفید اعلام کرد که «ما دیگر عضو برجام نیستیم که از اسنپ‌بک استفاده کنیم». هنوز صورت‌جلسه آن در سایت کاخ سفید وجود دارد مگر اینکه بروند آن جمله را بردارند. همزمان محسن بهاروند معاون امور حقوقی و بین‌الملل ظریف نیز گفت آمریکا نمی‌تواند از اسنپ بک (مکانیزم ماشه) استفاده کند و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگرداند.
ظریف همچنین در ادامه صحبت‌های خود در نشست تودیع و معارفه سخنگویان سابق و فعلی وزارت خارجه اظهار کرد: «این سوال برای مردم پیش می‌آید که چطور برجامی که چند بار در داخل کشور تشییع و دفن شد، توانست آمریکا را ۱۳ به ۲ در جلسه شورای امنیت سازمان ملل شکست دهد؟ چطور جسد برجام توانست آمریکا را در شورای امنیت شکست دهد؟ برای مردم سوال پیش می‌آید که نکند این حرکت آمریکا هدفش چیز دیگری بوده است؛ چون آنها فکر می‌کردند برجام مرده است و خاصیتی ندارد.»
آمریکا حق استفاده از اسنپ‌بک را ندارد
درخصوص استفاده آمریکا از اسنپ بک باید گفت که آمریکا به لحاظ حقوقی حق استفاده از این سازوکار را ندارد؛ چون عضوی از برجام نیست. این استدلال که عضو شورای امنیت هستند و برجام نیز ضمیمه قطعنامه 2231 است، پس می‌توانند کلیه تحریم‌های سازمان ملل را برگردانند نیز کاملا مخدوش است؛ چون قطعنامه 2231 را نقض کرده‌اند. وقتی کسی قطعنامه را نقض می‌کند، نمی‌تواند از مفاد قطعنامه بهره‌برداری کند. در واقع قطعنامه تاییدکننده برجام است و مکانیزم ماشه هم در برجام تعریف شده است. اگر قطعنامه 2231 بندی را فوق‌العاده بر مفاد برجام اضافه می‌کرد، آمریکایی‌ها می‌توانستند استدلال کنند که ما از برجام خارج شده‌ایم؛ ولی استناد ما به این بند جدید در قطعنامه 2231 است. به‌عنوان مثال در قطعنامه 2231 به موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای اشاره شده است. اگر کشوری بخواهد درباره این بند اظهارنظری کند، این اظهارنظر می‌تواند مسموع باشد؛ اما اظهارنظر خارج از برجام؛ خیر، مسموع نیست.
