نگاه مثبت دو سخنگو به گفتوگوهای ایران و عربستان
سیگنال سبز از مذاکرات تهران-ریاض
دو سخنگوی دو نهاد ریاست‌جمهوری و وزارت‌خارجه جمهوری اسلامی ایران از مذاکره بین تهران و ریاض استقبال کردند. علی ربیعی گفت: در گفت‌وگوهایی که تاکنون بین ایران و عربستان انجام شده، پیشرفت‌هایی هم به‌دست آمده است و این گفتوگوها را تا به حداقل رساندن اختلاف‌نظرها ادامه خواهیم داد. سعید خطیب‌زاده نیز تاکید کرد: نگاهمان به مذاکره با عربستان مثبت است. پیش‌تر وزیر امورخارجه عربستان‌سعودی در اظهارنظری تاکید کرده بود ریاض از گفتوگو با ایران استقبال می‌کند. تاکنون چند دور گفتوگو بین تهران و ریاض به میزبانی بغداد برگزار شده و قرار است دور بعدی این گفتوگوها در دولت جدید ایران از سر گرفته شود. در همین ارتباط، علی ربیعی سخنگوی دولت ایران روز سه‌شنبه ۱۵ تیر- ۶ جولای در نشست خبری و در پاسخ به این پرسش که آیا مذاکرات ایران و عربستان متوقف شده است یا نه و ارزیابی از مذاکرات ایران و عربستان گفت: مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و دولت عربستان‌سعودی با اعتقاد راسخ ما در اولویت دادن به همسایگان و ضرورت همزیستی مسالمت‌آمیز برای صلح و امنیت منطقه، آغاز شد.
ربیعی ادامه داد: در گفت‌وگوهایی که تاکنون بین دو طرف انجام شده مسائل میان دو کشور از موضعی دوستانه و با حسن‌نیت به بحث گذاشته شده و پیشرفت‌هایی هم به‌دست آمده است. درک می‌کنیم که در برخی موارد ممکن است اختلافات، پیچیدگی‌هایی داشته باشد که حل آنها به زمان مناسب نیاز دارد.
سخنگوی دولت ایران افزود: ما این گفتوگوها و ادامه آن را تا به حداقل رساندن اختلاف‌نظرها ادامه خواهیم داد و مثبت ارزیابی می‌کنیم و همواره آمادگی داریم که با تکیه بر حسن‌نیت متقابل، تامین منافع و رفع نگرانی‌های دو طرف، این گفتوگو را با جدیت ادامه بدهیم. سیاست جمهوری اسلامی ایران، سیاستی مشخص تحت‌عنوان سیاست همسایگی و منطقه‌گرایی است.همزمان سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امورخارجه ایران نیز روز سه‌شنبه در نشست خبری در پاسخ به سوالی درخصوص موضع اعلام‌شده از سوی وزیر امورخارجه عربستان‌سعودی مبنی بر استقبال این کشور از گفتوگو با ایران و نیز تاکید وی بر لزوم اثبات پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تضمین امنیت و ثبات منطقه، اظهار کرد: مقامات عربستان‌سعودی باید بدانند که جمهوری اسلامی ایران بر اساس مواضع اصولی خود، همواره خواهان حفظ صلح و امنیت منطقه خلیج‌فارس توسط کشورهای منطقه بوده است. سخنگوی دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: ما همواره از گفتوگو برای دستیابی به نتایج ایجابی استقبال کرده و نگاهمان به مذاکره با عربستان مثبت است.
پالس وزیرخارجه عربستان
این اظهارات دو سخنگوی ریاست‌جمهوری و وزارت‌خارجه جمهوری اسلامی ایران در شرایطی مطرح می‌شود که پیش‌تر وزیر امورخارجه عربستان‌سعودی روز شنبه ۱۲تیر- ۳ جولای در اظهارنظری تاکید کرده بود که ریاض از گفتوگو با ایران استقبال می‌کند؛ اما در عین حال افزود که «تهران باید پایبندی خود را به تضمین امنیت و ثبات منطقه با حقایق اثبات کند.» بن‌فرحان در ادامه موضع عربستان‌سعودی در قبال گفتوگوهای اخیر را که چند ماه پیش در عراق آغاز شد، «مثبت» خواند و ابراز امیدواری کرد که این گفتوگوها منجر به بسته‌شدن صفحه پیشین شود. فیصل بن‌فرحان پیش‌تر نیز در اظهارنظری درباره انتخاب رئیس‌جمهوری جدید ایران گفته بود که ملاک‌عمل ریاض واقعیت‌های میدانی است و عربستان تنها اعمال ایران را مدنظر قرار می‌دهد.
این اظهارات وزیرخارجه عربستان چند روز پس از سخنان سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری جدید ایران ایراد شد. رئیسی در اولین نشست خبری خود تاکید کرد مانعی برای بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور وجود ندارد. قرار است دور جدید این گفتوگوها در دولت جدید ایران از سر گرفته شود.
رسانه‌ها و برخی مقامات از جمله وزیرخارجه ایران تایید کرده‌اند که دو کشور تاکنون چند دور مذاکره به میزبانی بغداد برگزار کرده‌اند. محمدجواد ظریف ۳۰خرداد در نشست خبری انجمن دیپلماسی آنتالیا درباره روابط ایران با عربستان گفت: من حاضرم همین فردا به عربستان‌سعودی سفیر بفرستم اما به خودشان بستگی دارد. هیچ دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم اختلافاتمان را با سعودی‌ها حل‌وفصل کنیم.» ظریف همچنین گفت که تا به‌حال سه دور با عربستان در بغداد مذاکره کرده‌ایم و طرف سعودی منتظر روشن‌شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری است.تحلیلگران تغییر لحن و رفتار عربستان‌سعودی در قبال ایران را ناشی از چند متغیر از جمله فشار دولت بایدن به ولیعهد عربستان و بازبینی در روابط دو کشور، شکست پروژه نظامی- تهاجمی عربستان در منطقه و گرایش ریاض به پیشبرد سیاست توسعه اقتصادی بر مبنای سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ می‌دانند.
محمد بن‌سلمان ولیعهد و وزیر دفاع عربستان‌سعودی بامداد چهارشنبه ۲۸آوریل (۸ اردیبهشت) در گفتوگو با شبکه العربیه درخصوص احتمال برقراری روابط بین ریاض و تهران، گفت: «ایران یک کشور همسایه است، همه ما امیدواریم که رابطه خوب و متمایزی با ایران برقرار کنیم.» ولیعهد عربستان اضافه کرد: «ما خواهان آن نیستیم وضعیت در ایران سخت باشد، ما خواهان کامیابی ایران هستیم.» او تاکید کرد که دو کشور منافع مشترک و متقابلی برای پیشرفت و بهبود منطقه و جهان دارند. بن‌سلمان همچنین با بیان اینکه عربستان‌سعودی به‌دنبال خصومت دائمی با ایران نیست، گفت: «اما هرگونه بهبود در روابط بین دو کشور مشروط به تغییر رفتار ایران خواهد بود.» این درحالی است که بن‌سلمان سال ۲۰۱۷ از کشاندن جنگ به داخل ایران سخن گفته بود.روابط دو کشور از دی ماه ۱۳۹۴ تاکنون قطع بوده و تحلیلگران بر این اعتقادند که خروجی مذاکرات تهران و ریاض می‌تواند به از سرگیری مجدد روابط دیپلماتیک منجر شود. اولین‌بار روزنامه «فایننشال‌تایمز» گزارش داد که مقامات ارشد جمهوری اسلامی و عربستان‌سعودی، ۹آوریل ۲۰۲۱- ۲۰ فروردین۱۴۰۰، ۶ سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴، در بغداد مذاکرات «مستقیم» انجام داده‌اند. «فایننشال‌تایمز» در گزارشی به نقل از «سه مقام» از مذاکره مقام‌های ارشد عربستان‌سعودی و ایران در راستای تلاش برای بهبود روابط بین این دو کشور رقیب در منطقه، خبر داد که مقامات سعودی، عراقی و ایرانی در واکنش به این گزارش آن را تایید کردند.خبرگزاری فرانسه نیز ۱۹آوریل- ۳۰فروردین ضمن تایید این خبر، به نقل از یک مقام عراقی و یک دیپلمات غربی نوشت که هیات‌های دو کشور به ریاست سعید ایروانی نماینده علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران و خالد بن‌علی الحمیدان، رئیس وزارت اطلاعات عربستان، در بغداد با یکدیگر دیدار کرده‌اند و قرار است دور بعدی این گفتوگوها که عمدتا بر سر بحران یمن است از سر گرفته شود.
عمان میزبان دور بعدی مذاکرات؟
به‌نظر می‌رسد سلطان‌نشین عمان نیز می‌تواند یکی از میانجی‌گران و میزبانان دور بعدی مذاکرات ایران و عربستان باشد. پس از انتشار گزارشی درباره سفر خالد بن‌سلمان برادر کوچک ولیعهد سعودی به آمریکا به‌منظور بررسی پرونده هسته‌ای ایران، منابعی در ریاض گزارش دادند که سلطان عمان برای رایزنی درباره یمن و نتایج مذاکرات هسته‌ای ایران با شاه‌سعودی دیدار می‌کند. برخی منابع در ریاض به خبرگزاری آلمان گزارش دادند که «هیثم بن‌طارق» سلطان عمان برای اولین‌بار پس از به قدرت رسیدن، روز یکشنبه هفته آینده در شهر در‌دست‌ساخت «نئوم» در شمال‌غرب عربستان‌سعودی با «سلمان بن‌عبدالعزیز» شاه سعودی دیدار خواهد کرد.
منابع مذکور در این‌خصوص خبر دادند: «گفتوگوهای عربستان‌سعودی و عمان بر تحولات یمن در چارچوب تحرکات دیپلماتیک فشرده سلطان عمان برای پیشبرد آرام [مذاکرات] بحران یمن و بر پایه توافق‌های منطقه‌ای و بین‌المللی صورت گرفته برای پایان دادن به جنگ هفت‌ساله و گفت‌وگوی مستقیم میان طرف‌های درگیر متمرکز خواهد بود.»براساس گزارش منابع یادشده، از دیگر مسائلی که قرار است در این دیدار مورد بحث و بررسی قرار گیرد، موضوع «ارسال کمک‌های بشردوستانه برای مردم یمن، نتایج مذاکرات هسته‌ای ایران، پیشبرد روند همکاری کشورهای عضو شورای همکاری و توسعه همکاری‌های دوجانبه میان دو کشور در تمامی زمینه‌ها از جمله راه‌های حمایت از اقتصاد عمان» خواهد بود.
تحلیل قهرمانپور از روند مذاکرات
دکتر رحمن قهرمانپور تحلیلگر مسائل بین‌الملل، اظهارات سخنگوی دولت ایران درباره مذاکرات با عربستان را نشانه‌ای از تلاش ایران برای شکستن بن‌بست در مذاکرات وین و احتمالا گرفتن امتیازات بیشتر از آمریکا می‌داند و معتقد است احتمالا اظهارات هایکو ماس وزیرخارجه آلمان درباره نزدیک بودن توافق می‌تواند با این خبر مرتبط باشد. قهرمانپور با بیان اینکه وضعیت روابط ایران و عربستان به گونه‌ای است که فعلا امکان مذاکرات نتیجه‌بخش جز درباره برخی موضوعات خاص مثل پایان‌دادن به جنگ یمن یا تسهیل سفر حجاج وجود ندارد، افزود: بعید است این گام اول سبب‌ساز از سرگیری رسمی روابط سیاسی دو طرف شود مگر آنکه شاهد شگفتی باشیم.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: هر موضوعی در سیاست خارجی هویتی شود باز‌کردن گره آن بسیار دشوار می‌شود. رابطه ایران و عربستان هم در ۱۰سال گذشته به مراتب بیشتر از گذشته جنبه هویتی یافته است. رقابت سیاسی دو کشور در لبنان، عراق، سوریه و یمن رنگ و بوی هویتی گرفته است.کوتاه آمدن از مطالبات هویتی همواره دشوار است. قهرمانپور تاکید کرد: عربستان هم مثل دیگر قدرت‌های منطقه‌ای بعد از بهار عربی به این نتیجه رسید که شرایط منطقه برای افزایش قدرت و نفوذ آن مهیا شده است و باید احتیاط و محافظه‌کاری گذشته را کنار بگذارد. تهدید‌سازی از ایران حاصل این جمع‌بندی نخبگان سعودی بود. هنوز معلوم نیست این ذهنیت عوض شده است یا نه. وی در بخش دیگری از تحلیل خود درباره مذاکرات تهران و ریاض اظهار کرد: اگر قرار باشد آمریکا از حضور خود در منطقه بکاهد (که ظواهر همین را نشان می‌دهد) نمی‌تواند منطقه بی‌ثبات و ناآرامی تحویل متحدان خودش بدهد. راز فشار واشنگتن بر انجام مذاکره میان تهران و ریاض در همین نکته نهفته است.
تحلیل العربیه از آینده مذاکرات
سایت شبکه العربیه عربستان‌سعودی نیز در تحلیلی از آینده مذاکرات تهران و ریاض در دولت ابراهیم رئیسی نوشت: روابط تهران و ریاض برای آینده قابل پیش‌بینی، بدون تنش نخواهد بود و بهبود اختلافات بین آنها زمان‌بر است. پیروزی ابراهیم رئیسی می‌تواند پیامد و تاثیر مثبتی بر روابط دو کشور داشته باشد. برخلاف حسن روحانی، ابراهیم رئیسی نگاه نزدیک‌تر به رهبری نظام و دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی ایران دارد که می‌تواند به سازش و مصالحه منطقه‌ای کمک کند. این تغییر دیدگاه هر دو طرف را قادرخواهد ساخت تا برپایه گفتوگوهای کنونی در بغداد که در جریان است، با یکدیگر همکاری کنند.العربیه می‌افزاید: وضعیت روابط ایران با ایالات‌متحده و مشکلات اقتصادی به‌دلیل تحریم‌ها و کووید-۱۹، تهران را به تعامل با ریاض سوق داده است. پس از سال‌ها تنش منطقه‌ای، گفتوگو و مذاکره با شورای همکاری خلیج‌فارس به نفع تهران است و کاهش تنش‌های منطقه‌ای می‌تواند به بازسازی اقتصاد ایران کمک کند.
