اما داستان فقط به همین خلاصه نمی‌شود. دو کشور ایران و عراق در جریان جنگ هشت‌ساله تضعیف شدند و اقتصادشان به قهقرا رفت. صدام بعدها به کویت تجاوز کرد. جنگ کویت و حمله آمریکا به عراق در دو مقطع، از عراق کشوری فرومانده ساخت که قادر به مدیریت محیط‌‌‌زیستی، مطالبه حق‌آبه از ترکیه یا انجام بازی برد ـ بردی با ترکیه برای تامین آب پیکره‌‌‌های آبی خود نیست.

ترکیه یکی از برندگان جنگ ایران و عراق بود. در تمام سال‌هایی که ایران و عراق در جریان جنگ تضعیف شدند، عراق به دولتی فرومانده و فاقد کنترل بر وضعیت محیط‌‌‌زیستی خود تبدیل شد و در سال‌های درگیری کشورهای منطقه در جنگ‌‌‌های منطقه‌‌‌ای (درگیری در عراق، سوریه، یمن و...) ترکیه به تقویت اقتصاد و تکمیل پروژه‌‌‌های آبی خود همت گماشت؛ گذشته از آن‌‌‌ که این کشور از دهه ۱۹۵۰ برنامه منسجمی برای مدیریت منابع آبی خود به‌ عنوان کشور بالادست سوریه، عراق و ایران داشت. ترکیه علاوه بر بهره ‌بردن از سیاست اقتصادی بهتر، با بهره‌گیری از فرصت جنگ در این منطقه، به‌عنوان قدرت منطقه‌‌‌ای در اقتصاد و مدیریت منابع آبی ظهور کرد. ترکیه حالا برگ برنده بزرگی در دست دارد و در مقابل، کشورهای پایین‌‌‌دست از نظر توازن منطقه‌‌‌ای و سطح همکاری‌‌‌های منطقه‌‌‌ای برای مدیریت منابع و مسائل محیط‌‌‌زیستی در بدترین وضعیت قرار دارند. جنگی که عراق افروخت، نوع ادراک رهبران این منطقه که در آن هیچ جایگاهی برای محیط‌‌‌زیست، همکاری محیط‌‌‌زیستی و تعامل منطقه‌‌‌ای بر محور حفظ محیط‌‌‌زیست وجود ندارد، بالا بودن سطح تنش و درگیری در این منطقه که امنیت نظامی را بر هر نوع دیگری از امنیت برتری داده و میزان بالای بی‌‌‌اعتمادی میان کشورهای منطقه، این بخش از جهان را به منطقه‌ای «خاک بر سر» تبدیل کرده است.

تلخ‌‌‌تر این است که در کشاکش تنازعات خانمان‌‌‌سوز این منطقه، بعید است توازن قدرتی با ترکیه یا حتی مساله‌ای از جنس معامله آب در برابر هر چیزی شکل بگیرد که ظرفیتی واقعی برای کنترل بحران محیط‌‌‌زیستی ایجاد کند. ادامه این وضعیت امنیت زیستی در منطقه شرق مدیترانه از سوریه تا ایران و احتمالا افغانستان را تهدید می‌کند. زمانی آرتور میلسپو نوشته بود که ایرانیان اگرچه در خاورمیانه زندگی می‌کنند، اما شباهت اندکی به مردمان این منطقه دارند، هرچند متاسفانه هر روز بیشتر در سرنوشت خاورمیانه‌‌‌ای شریک می‌‌‌شویم.

حاکمان کشورهای شرق مدیترانه اضافه بر همه مصائب مردمانشان باید به امنیت محیط‌‌‌زیستی مردمان‌‌‌ خود نیز بیش از گذشته بیندیشند. زیستن در این منطقه به اندیشه‌‌‌ای متفاوت نیازمند است.

منبع: دیپلماسی ایرانی

اخبار مرتبط