امیرعبداللهیان از تمایل تهران برای عادی سازی روابط با قاهره خبر داد
نشانه‌های آشتی میان دو ملت باستانی
عکس: محمدرضا بلندی، ایسنا
به گزارش «ایرنا» وزیر امور خارجه درباره مذاکرات ایران، اردن و مصر در بغداد نیز گفت: «ما هنوز مذاکره‌‌‌ای را برای پیشرفت و توسعه روابط به طور مستقیم با طرف مصری نداشته‌‌‌ایم اما برخی تلاش‌‌‌ها در جریان است تا در چارچوب همکاری‌‌‌های بین کشورهای اسلامی، تهران و قاهره هم روابط‌‌‌‌‌‌شان به حالت طبیعی برگردد.» اخیرا فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق از آغاز گفت‌‌‌وگوها در بغداد میان ایران- اردن و ایران - مصر خبر داده و گفته بود که کشورش پیشنهاد تبدیل مذاکرات میان ریاض و تهران به گفت‌‌‌وگوی علنی و عمومی را داده است. همچنین وزیر خارجه ایران در ادامه صحبت‌‌‌هایش با اشاره به اینکه ما اکنون در قاهره دفتر حفاظت منافع داریم و طرف مقابل هم در تهران دفتر حفاظت منافع دارد، تاکید کرد: «توضیح من ناظر بر این مساله است که مصر کشور مهمی در جهان اسلام است و ما روابط طبیعی و رو به توسعه تهران و قاهره را به نفع دو کشور و دو ملت و منطقه می‌‌‌دانیم.»
رایزنی امنیتی تهران-قاهره
هفته گذشته بود که روزنامه العربی الجدید به نقل از منابع مصری نوشت که اخیرا تماس‌‌‌هایی در سطح اطلاعاتی میان مسوولان ایرانی و مصری انجام شده و مسوولان دو کشور درخصوص پرونده‌‌‌های مرتبط با امنیت منطقه رایزنی کرده‌‌‌اند. این منابع ادعا کردند که مسوولان مصری در این گفت‌‌‌وگوها بر آنچه خطرات هدف قرار دادن اسرائیلی‌‌‌ها در مصر از سوی ایران عنوان می‌شود، تاکید و خاطرنشان کردند که این مساله به توافقات میان دو کشور آسیب می‌‌‌زند. هرچند ایران این ادعای رژیم صهیونیستی را در مورد هدف قرار دادن اسرائیلی‌‌‌ها در مصر رد کرده است.
به گزارش «ایسنا» این منابع در بخش دیگری از اظهارات خود اعلام کردند: «درتماس‌‌‌های جدید میان مصر و ایران که در سطح اطلاعاتی است، مصری‌‌‌ها بر این موضع تاکید داشتند که این کشور خواهان هیچ نوع درگیری با ایران در منطقه نیست و قاهره خواهان حفظ روابط در سطح کنونی است و اگر ایران «سیاست متعادلی» نسبت به همپیمانان مصر در منطقه خلیج فارس اتخاذ کند، بالا بردن سطح همکاری میان تهران و قاهره در آینده امکان‌پذیر خواهد بود.» در روزهای اخیر واکنش مصر به تشکیل ناتوی خاورمیانه نیز در کانون توجه قرار گرفت. رسانه‌ها به نقل از منابع مصری نوشتند که یک جریان قدرتمند در داخل نیروهای مسلح مصر و نهاد امنیت ملی این کشور که وابسته به سازمان اطلاعات هستند، اخیرا ایده مشارکت مصر در ائتلاف نظامی علیه ایران را به طور کامل رد کرده‌‌‌اند. حال با توجه به ارسال برخی سیگنال‌‌‌ها از سمت تهران و قاهره برای بهبود مناسبات این پرسش مطرح می‌شود که این بار چشمانداز این تلاش‌‌‌ها چگونه است؟ آیا با توجه به اینکه در دوره محمد مرسی برخاسته از اخوانالمسلمین، روابط ایران و مصر بهبود نیافت این بار می‌توان با دولت سکولار عبدالفتاح السیسی دوره جدیدی از مناسبات را تجربه کرد؟
نبوی: ممکن است گشایش حاصل شود
عبدالامیر نبوی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مسائل مصر در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اینکه از سمت ایران سال‌هاست که تمایل و حتی تحرکاتی برای بهبود روابط با مصر دیده شده است، گفت: «درواقع از دوره ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی و سپس دوره آقای خاتمی مجموعه فعالیت‌هایی صورت گرفت که روابط ایران و مصر بهبود و حتی ارتقا پیدا کند. حتی در دوره ریاست جمهوری احمدی‌‌‌نژاد نیز ایران سیگنال‌‌‌های متعددی با هدف بهبود روابط ارسال کرد.»نبوی با بیان اینکه همواره تمایل برای بهبود روابط از سمت ایران وجود داشته و در دوره‌‌‌هایی افزایش یافته، تاکید کرد: «برخی از این موارد با استقبال مقامات مصری مواجه می‌‌‌شد. اما باید توجه داشت که این تلاش‌‌‌ها چه از سمت ایران و چه گاه از سمت مصر مبتنی بر تحولات منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی بوده است.» وی توضیح داد: «یعنی هرگاه دو کشور بنا به دلایل به یکدیگر نیاز پیدا می‌کردند، تلاش و تمایلشان برای بهبود روابط بیشتر می‌‌‌شد.»این کارشناس درباره چرایی تمایل ایران به بهبود روابط با برخی کشورهای عربی گفت: «ایران با توجه به فشارهای جهانی و منطقه‌‌‌ای ناشی از مسائل و بحران‌هایی مانند هسته‌‌‌ای یا مساله نیروهای نیابتی در پی بهبود روابط با کشورهای عربی است تا از بار فشارهای خارجی در سال‌های اخیر کاسته شود.» نبوی در خصوص اهداف مصر از تمایلش برای ارتباط با ایران نیز توضیح داد: «قاهره با توجه به بحران‌های شدید اقتصادی و سیاسی تمایل دارد مناسباتش با ایران را گسترش دهد؛ چرا که هم می‌تواند بازارهای جدیدی پیدا کند و هم می‌تواند در دوره خاورمیانه متحول و به شدت متغیر فشارهای ناشی از این دوره گذار را بکاهد.» کارشناس مسائل مصر در رابطه با چشمانداز روابط دو کشور نیز گفت: «ممکن است در کوتاه‌مدت بهبودی در روابط حاصل شود، اما با هدف بهبود واقعی و ارتقای روابط، دو کشور ناگزیر هستند نگرانی‌های امنیتی و سیاسی همدیگر را درک و رعایت کنند. از جمله ما متوجه هستیم که مصر روابط ویژه‌‌‌ای با ایالات متحده و اتحادیه اروپا دارد و در نتیجه ایران باید نگرانی‌های سیاسی و امنیتی مصر را درک کند.»نبوی تاکید کرد که در مقابل مصر هم برای ارتقای روابط با ایران ناگزیر است مسائل حساس مورد توجه ایران را مدنظر قرار داده و رعایت کند. وی ادامه داد: اگر دو کشور حساسیت‌‌‌ها و نگرانی‌های امنیتی و سیاسی همدیگر را درک کنند امکان بهبود واقعی روابط وجود دارد.
به گفته این کارشناس، در غیر‌این صورت بهبود روابط فعلا کوتاه‌مدت خواهد بود و حتی شاید به بازی با کارت طرف مقابل تقلیل پیدا کند. نبوی توضیح داد: «دو کشور تاکنون نشان داده‌‌‌اند که نسبت به حساسیت‌‌‌های امنیتی و استراتژیک خود بسیار توجه دارند اما حاضر نیستند که برای روابط با یک کشور آن حساسیت‌‌‌ها را نادیده بگیرند. این در حالی است که اگر بهبود روابط واقعی در دستورکار دو کشور باشد طبیعتا در گام اول باید از حملات رسانه‌‌‌ای علیه ایران و مصر و متحدان آن کاسته شود.»همچنین این کارشناس مسائل مصر در پایان تاکید کرد که روابط دو کشور در اختیار نیروهای امنیتی است و نه دستگاه وزارت خارجه و بنابراین اگر دستگاه‌های امنیتی دو کشور جدی باشند، امکان بهبود روابط واقعی است.
صباح زنگنه: دشمنان از عدم‌رابطه تهران و قاهره سود می‌برند
صباح زنگنه، کارشناس مسائل خاورمیانه هم در خصوص احتمال بهبود روابط تهران و قاهره به اهمیت مصر اشاره کرد و گفت: «مصر کشور بزرگ و مهمی است؛ اما متاسفانه اعتبار آن مانند گذشته نیست. هرچند همچنان این کشور جایگاه مهمی به لحاظ استراتژیک، فرهنگی و تمدنی دارد و برخی اتفاقات در سال‌های اخیر نتوانسته خدشه‌‌‌ای در بنیادهای تکوین ملت بزرگ مصر ایجاد کند.»
زنگنه با بیان اینکه اصلاح روابط دو کشور، مراحل خاص خود را دارد، افزود: «در این رابطه، ظرفیت‌‌‌ها و آمادگی‌‌‌های دو طرف مهم است.» این کارشناس همچنین تاکید کرد: «ما از یکسو نباید بر تجدید و بهبود اصرار زیاد داشته باشیم و از سوی دیگر نباید این امر را رها کنیم.»وی معتقد است اصرار بیش از حد باعث برداشت اشتباه می‌شود و رها کردن این موضوع نیز در راستای منافع ملت‌‌‌های ایران و مصر و منطقه نیست. کارشناس مسائل مصر با بیان اینکه قاهره همچنان می‌تواند بازیگری مثبتی در منطقه داشته باشد، افزود: «اما اگر روابط دو کشور به حال خود رها شود، ممکن است دشمنان ملت مصر و دشمنان ایران از این ظرفیت علیه مردمان منطقه سوءاستفاده کنند.» زنگنه در ادامه گفت که مصر نیز به این روابط نیاز دارد؛ چرا که مصر نمی‌تواند از ایران بزرگ و قوی در منطقه بی‌‌‌نیاز باشد. وی همچنین تاکید کرد: «دوران ائتلافهای خارج از منطقه گذشته و خود ملت‌‌‌ها به این رشد و بلوغ سیاسی رسیده‌‌‌اند که چه ظرفیت‌‌‌هایی دارند و چقدر می‌توانند از این ظرفیت‌‌‌ها استفاده کنند.»
کارشناس مسائل مصر در پاسخ به اینکه آیا مساله اخوانالمسلمین که یکی از نگرانی‌های دولت مصر برای بهبود روابط با ایران عنوان شده ممکن است در بهبود مناسبات خللی ایجاد کند، توضیح داد: «اخوانالمسلمین جنبش بزرگی در مصر و جهان اسلام است؛ ولی در مصر رفتارهای خاصی داشت و بعضا نتوانستند از موقعیت خود در این کشور به درستی استفاده کنند. همچنین منافع مصر و سیاست‌هایی که نسبت به این جنبش اعمال می‌شود، حالت پیچیده‌‌‌ای از منافع داخلی، منافع حاکمیت و منافع ارتباطش با جهان را دارد.» زنگنه با بیان این موضوع که در حال حاضر آن‌گونه که علنی مطرح می‌شود مهم‌ترین حامی اخوان، ترکیه عنوان شده است، گفت: «با این همه آنکارا با سرعت بالا در حال اصلاح روابطش با مصر است. بنابراین می‌توان این مسائل را تجزیه و تفکیک کرد یعنی روابط با دولت سکولار قاهره و جنبش اخوان همزمان ممکن است و قرار نیست رابطه با یکی، تنش در روابط با دیگری را موجب شود.» وی افزود: «با وجود روابط ایران با جنبش اخوان المسلمین، تهران می‌تواند روابط اقتصادی‌‌‌اش با قاهره را نیز افزایش دهد و از منافع آن بهره ببرد؛ چرا که هر دو طرف در این راستا به یکدیگر نیازمند هستند.»
این کارشناس در نهایت با اشاره به اینکه بعضا مشاهده می‌شود که ایران با دولت‌‌‌های سکولار راحت‌‌‌تر روابط برقرار می‌کند که نمونه آن ناکامی روابط با دولت محمد مرسی و تلاشهای فعلی برای برقراری روابط با دولت السیسی است، توضیح داد: «این بخشی از واقعیت است و بخش دیگر این است که حکومت مرسی هم در داخل و هم در روابط خارجی‌‌‌اش دچار اشتباهات زیادی شده بود. نمونه‌‌‌ای از اشتباهات محمد مرسی این بود که وی در سفر به یک کشور شیعه مذهب یعنی ایران و برای حضور در اجلاس غیرمتعهدها به جای ورود به مسائل سیاسی به مسائل مذهبی ورود کرد و از خلفای راشدین نام برد.»
بروایه: قاهره سطح ارتباطات را ارتقا داده است
احمد بروایه، پژوهشگر مسائل مصر نیز به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مصر در چند سال اخیر نقش منطقه‌‌‌ای خودش را در حوزه خاورمیانه افزایش داده و از این رو تلاش کرده در کشورهایی مانند عراق، لبنان، اردن و حتی یمن حضور پررنگ‌‌‌تری داشته باشد.»بروایه با اشاره به اینکه اکثر این حوزه‌‌‌ها تا حدودی به ایران مرتبط هستند، افزود: «بنابراین احتمالا مصری‌‌‌ها گفت‌وگو را راهکاری برای ایجاد حد و مرزها و شناخت خطوط قرمز ایران می‌‌‌دانند.» این پژوهشگر همچنین گفت: «از طرف دیگر مصر از بحران‌های اقتصادی مزمنی همچون بحث بدهی‌‌‌ها رنج می‌‌‌برد و از این رو نیاز به اخذ کمک‌‌‌های خارجی و سرمایه‌گذاری‌‌‌های جدید دارد. این امر احتمالا سبب سوگیری‌‌‌های سیاست خارجی مصر به سمت کشورهای شورای همکاری به‌خصوص عربستان سعودی خواهدشد.» وی افزود: «ایران باید اطمینان یابد که سیاست نزدیکی مصر به محور خلیج‌فارس منجر به تبعاتی نخواهد شد. لذا باید به ایران اطمینان دهد که از خطوط قرمز آن عبور نخواهد کرد. یعنی اطمینان بدهد که این نزدیکی بیشتر در روابط منجر به عبور از خطوط قرمز اصلی ایران نخواهد شد.» بروایه همچنین با اشاره به شنیده شدن زمزمه‌‌‌های ایجاد ناتوی عربی با هدف موازنه در برابر ایران تاکید کرد: «این مساله این نیاز را برای مصر ایجاد کرده که سطح تماس‌‌‌ها را برای رفع بیشتر سوءتفاهم‌‌‌ها افزایش دهد.»پژوهشگر مسائل مصر درباره چشمانداز روابط نیز گفت که به دلیل نزدیکی مصر به عربستان و عدم‌اقبال بخشی از افکار عمومی مصر به روابط با ایران و برخی دلایل دیگر احتمال تحول اساسی در روابط بعید به نظر میرسد.
ابراهیم نیا: ایران برای مصر اهمیت دارد
حسین ابراهیم‌‌‌نیا، کارشناس مطالعات مصر و شمال آفریقا به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «روابط سراسر از مخاطره ایران و مصر امروز به نقطه‌‌‌ای رسیده است که دو سوی میز نیازی جدی به تغییر در سطح مناسبات خود پیدا کرده‌‌‌اند؛ هرچند این شکاف به سادگی قابل ترمیم نیست و عوامل مداخله‌‌‌گر پیچیده‌‌‌ای بر این مسیر، چنانچه نهایی شود، دخیل خواهند بود.» وی در پاسخ به این پرسش که چرا ایران و مصر در موقعیت کنونی تلاش دارند تغییراتی در سطح روابط خود ایجاد کنند، توضیح داد: «نخست به نظر میرسد که فشار عوامل منطقه‌‌‌ای سبب شده دو کشور تلاش داشته باشند پیرامون موضوعاتی همکاری خود را آغاز کنند؛ اما عامل دوم موضوع اقتصاد و کریدورهای حیاتی مواصلاتی است.» ابراهیم‌‌‌نیا درباره موقعیت ژئوپلیتیک ایران و مصر نیز گفت: «ایران و مصر در دو نقطه مهم ژئوپلیتیک جهان قرار دارند. تنگه هرمز در خلیج فارس و کانال سوئز در دریای سرخ دو گذرگاه استراتژیک خاورمیانه به شمار می‌‌‌روند. موقعیت جغرافیایی برجسته ایران در منطقه خلیج فارس، نزدیکی ایران به کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری‌‌‌های قفقاز، برخورداری از منابع عظیم نفتی و گازی، بازار گسترده برای مصر و نفوذ منطقه‌‌‌ای از مولفه‌‌‌هایی است که اهمیت ایران را برای مصر نشان می‌دهد.» وی ادامه داد: «اما جمهوری اسلامی ایران نیز در برهه کنونی نیاز دارد که از انسجام در تشکیل یک ائتلاف عبری و عربی علیه خود جلوگیری و شکافی در این ائتلاف ایجاد کند.» این کارشناس با اشاره به اینکه مصر یکی از آن بازیگران تاثیرگذار در این موضوع به شمار می‌رود که می‌تواند با نفوذ بالای خود مانع از این امر شود، گفت: «اما همان‌طور که در اول سخن هم اشاره کردم، موضوع به این سادگی نیست و یکی از موضوعات مهم در این خصوص بحث تفاوت دیدگاه ایران و مصر به گروه اخوان المسلمین است که مانع و سد بزرگی در حال حاضر میان دو کشور محسوب می‌شود. بنابراین اگر دو کشور قصد و نیاز جدی به بهبود روابط دارند، باید در عمل این موضوع را حل و فصل کنند.» پژوهشگر مسائل مصر درباره آینده مناسبات تهران و قاهره هم گفت: «با چشم‌‌‌پوشی از اختلافات در کوتاه‌مدت و کنار گذاشتن پیش شرط در فرآیند عادی‌‌‌سازی روابط، می‌توان زمینه‌‌‌های اتفاق نظر و چگونگی گسترش و تعمیق حوزه‌‌‌های همکاری مشترک را به رسمیت شناخت و زمینه همکاری و برقراری روابط دیپلماتیک را مهیا کرد.» وی ادامه داد: «با شناسایی نقاط مشترک و گسترش روابط دیپلماتیک، منافع، فرصت‌‌‌ها و امتیازهای بی‌شمار سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نصیب این دو کشور خواهد شد و این نزدیکی می‌تواند تاثیرات مثبتی بر تحولات جهان اسلام داشته باشد. همچنین همکاری و تعامل سازنده ایران و مصر و استفاده از ظرفیت این کشور برای اعتمادسازی با دیگر کشورهای عربی سبب می‌شود ظرفیت بالایی برای تاثیرگذاری و فائق آمدن بر مشکلات و بحران‌های منطقه‌‌‌ای فراهم شود.» وزیر خارجه ایران در شرایطی از تمایل و تلاش تهران برای بهبود روابط با مصر سخن گفته که منطقه در آستانه شکل‌گیری ائتلافهای جدید قرار دارد؛ همچنین تلاشهای بغداد برای بهبود مناسبات ایران با کشورهایی همچون عربستان‌سعودی، اردن و مصر را نیز شاهد هستیم. در چنین وضعیتی، این گمانه تقویت می‌شود که شاید این‌بار روابط ایران و مصر به دلیل برخی الزامات در مسیر بهبود و گشایش قرار گیرد و سیگنال‌هایی که از سمت دو طرف ارسال شده بی‌نتیجه رها نشود. همچنان‌که برخی کارشناسان نیز معتقدند ایران و مصر به عنوان دو کشور بزرگ و با تاریخ کهن در خاورمیانه باید تنش‌ها و اختلافات را کنار گذاشته و این‌بار جدی‌تر از قبل به گسترش مناسبات روی آورند. هرچند هنوز نمی‌توان چشمانداز مشخصی را برای روابط دو کشور متصور بود، زیرا عوامل بسیاری در مناسبات دو کشور دخیل هستند.
