موازنه در بالکان و قفقاز جنوبی برهم می‌خورد؟
مشتری جدید پهپادهای ایرانی
نشریه فوربس در گزارشی به مشتری‌های جدید پهپادهای ایرانی از جمله دو کشور صربستان و ارمنستان پرداخته است. در این گزارش ادعا شده است: سال بسیار خوبی برای صادرات پهپادهای ایرانی بوده است. تهران صدها پهپاد انتحاری شاهد-۱۳۶ را برای استفاده در جنگ اوکراین به روسیه ارسال کرد.
بنابر گزارش‌ها، تهران با مسکو به توافقی دست یافته است که به روسیه اجازه می‌دهد چنین پهپادهایی را به صورت محلی تولید کند. مشابه قراردادی که پس از افتتاح کارخانه‌ای در تاجیکستان در ماه مه صورت گرفت که پهپادهای قدیمی ابابیل ۲ را به صورت محلی تولید خواهد کرد. به گفته مقامات ایرانی، تعداد بی‌سابقه‌ای از کشورهای دیگر مشتاق به به دست آوردن هواپیماهای بدون سرنشین تهران هستند. نویسنده گزارش فوربس ادامه می‌دهد: سرلشکر یحیی رحیم صفوی در ۱۸ اکتبر گفت: «امروز به جایی رسیده‌‌‌ایم که ۲۲ کشور جهان خواستار خرید هواپیمای بدون سرنشین از ایران هستند.» از جمله کشورهایی که وی نام برد صربستان و ارمنستان بودند. تحویل قابل‌توجه پهپادهای ایرانی به این کشورها می‌تواند پیامدهای استراتژیک قابل‌توجهی برای بالکان و قفقاز جنوبی داشته باشد. به عنوان مثال، براساس گزارش دیفنس نیوز، اگر صربستان هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی را خریداری کند، بلگراد می‌تواند به بزرگ‌ترین اپراتور هواپیماهای بدون سرنشین نظامی در بالکان تبدیل شود.
با این حال، در میان تحلیلگران تردید قابل‌توجهی وجود دارد که بلگراد علاقه مند به هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی باشد، به طوری که یکی از نویسندگان هوانوردی صرب خاطرنشان می‌کند که صربستان در حال حاضر دارای قابلیت‌های قابل‌توجهی برای برآوردن نیازهای خود است و ایران محصولات نهایی یا دانش فنی خیلی بالایی را نمی‌تواند در اختیارش قرار دهد. با این وجود، قیمت پایین برخی از پهپادهای ایرانی - ۲۰۰۰۰ دلار رقمی است که اغلب برای هر واحد از شاهد-۱۳۶ یکبار مصرف ذکر می‌شود - می‌تواند بلگراد را وسوسه کند تا با خرید تعدادی از این پهپادها، زرادخانه خود را متنوع و تقویت کند. ایران همچنین ممکن است به صربستان قراردادی را برای تولید داخلی پیشنهاد دهد که می‌تواند به گسترش برنامه هواپیماهای بدون سرنشین نسبتا ارزان کمک کند.
نیکلاس هراس، مدیر استراتژی و نوآوری موسسه خطوط جدید، گفت: ایران در حال ایجاد بازار قوی برای انواع پهپادهای انتحاری خود است. رشد علاقه جهانی به پهپادهای ایرانی نوعی پژواک از چگونگی توسعه بازار بین‌المللی ترکیه برای انواع پهپادهای نظامی خود است. او گفت: ترک‌‌‌ها روی یک نوع پهپاد کلاس متوسط تمرکز کرده‌اند که برای استفاده مجدد در نظر گرفته شده است و می‌تواند به طور موثر علیه بازیگران دولتی و غیردولتی عمل کند. در واقع ترکیه تصمیم گرفت که نیروی هوایی ارزان‌قیمت را برای بازیگران دولتی که به دنبال چشم‌پوشی از هواپیماهای گران‌قیمت و الزامات تعمیر و نگهداری همراه با آنها هستند، ارائه دهد. چنین مهمات انتحاری می‌تواند کشورهای کوچک‌تر را قادر سازد تا یک عامل بازدارنده برای رقبای بزرگ‌تر خود ایجاد کنند. هراس گفت: «هم ارمنی‌‌‌ها و هم صرب‌‌‌ها به این توانایی نیاز دارند که سریعا خسارات قابل‌توجهی برای مخالفان قوی‌‌‌تر - ناتو برای صربستان و آذربایجان برای ارمنستان - ایجاد کنند و پهپادهای ایرانی از نوع انتحاری می‌توانند این قابلیت را فراهم کنند.»
فارغ از اینکه ایران می‌تواند چه نوع پهپادی را به ارمنستان و صربستان بفروشد، گزینه‌‌‌های متعددی وجود دارد که شامل هر دو مدل شاهد و ابابیل است، زیرا هر دو توسط نیروهای نیابتی این کشور در خاورمیانه استفاده می‌‌‌شدند. ساموئل بندت، تحلیلگر پژوهشی مرکز تحلیل‌‌‌های دریایی گفت: ظرفیت کلیدی اوکراین باعث شده تا پهپادهای دیگر مانند مهاجر نیز احتمالا روی میز قرار داشته باشند. زمینه‌های سیاسی و استراتژیک گسترده‌‌‌تری در پشت خرید بالقوه ارمنستان وجود دارد. بندت گفت: «ارمنستان به دنبال جبران تقویت اتحاد نظامی ترکیه و آذربایجان و این تصور است که روسیه ممکن است آن‌طور که قبلا تصور می‌شد به دفاع از ارمنستان متعهد نباشد.»
وی افزود: از آنجا که فناوری هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه و اسرائیل به پیروزی آذربایجان در سال ۲۰۲۰ کمک کردند، ارمنستان با وجود اینکه در واقع صنعت هواپیماهای بدون سرنشین خود را دارد، به دنبال سرمایه‌گذاری در قابلیت‌های پهپادی است. تهران نیز منافع خود را در کمک به تقویت نظامی ایروان دارد. بنت گفت: «ایران همچنین نگران اتحاد ترکیه-آذربایجان و حضور اسرائیل در این اتحاد است و ادعا شده است که در درگیری بعدی از ارمنستان حمایت می‌کند. ایران تمرین‌‌‌های نظامی نزدیک‌‌‌تر به منطقه قره‌‌‌باغ را برگزار کرد و نشان داد که اگر کریدور زنگزور دسترسی ارمنستان به ایران را قطع کند، می‌تواند از قدرت نظامی استفاده کند و به دنبال راهی برای خنثی کردن روابط استانبول-باکو-تل آویو است.» بنابراین، تبدیل شدن ارمنستان به مشتری پهپادهای ایرانی از دیدگاه ژئواستراتژیک بسیار منطقی است. بنت گفت: «پهپادهای انتحاری ایرانی مانند شاهد- ۱/ ۱۳۶ یک سرمایه‌گذاری نسبتا کم هزینه با تاثیرگذاری بالا در ظرفیت هستند که می‌توانند به طور بالقوه چالشی برای آذربایجان و شاید حتی خود ترکیه ایجاد کنند.» ایران در فروش پهپادهای خود به ارمنستان می‌تواند استانبول و باکو را از طریق فروش نیابتی به ایروان در جریان بگذارد.
هرگونه عرضه قابل‌توجه هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی به ارمنستان، یا ایجاد یک کارخانه تولید هواپیماهای بدون سرنشین در خاک ارمنستان مانند کارخانه تاجیکستان، می‌تواند به رقابت تسلیحاتی در منطقه بی‌ثبات قفقاز جنوبی دامن بزند. همه کشورها در حال حاضر خود را به فناوری هواپیماهای بدون سرنشین اعم از وارداتی یا بومی مسلح می‌کنند. دستیابی ارمنستان به پهپادهای ایرانی می‌تواند دفاع این کشور را تقویت کند و ممکن است به عنوان یک بازدارنده بالقوه عمل کند، زیرا پهپادهای شاهد می‌توانند اهدافی را در صدها کیلومتر دورتر مورد هدف قرار دهند. مسابقه پهپادهای منطقه‌ای به خوبی در جریان است و انتظار نمی‌رود به این زودی‌ها سرعت خود را کاهش دهد.
