غرب به‌دنبال توافق موقت است اما ایران برجام را میخواهد
در حالی که چشم‌‌‌انداز کوتاه‌‌‌مدتی برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ ایران، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) وجود ندارد، برخی از کارشناسان کنترل تسلیحات از ایالات متحده و اروپایی‌‌‌ها می‌‌‌خواهند که استراتژی دیپلماتیک جدید و محدودتری را با تمرکز بر تامین امنیت انرژی اتمی بین‌المللی دنبال کنند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برنامه هستهای ایران را به منظور کاهش ابهام و کمک به جلوگیری از خطر درگیری احتمالی، مورد رصد قرار می‌دهد.
یک دیپلمات اروپایی روز گذشته گفت که رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی احتمالا در روزهای آینده به ایران سفر خواهد کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداد. نشست بعدی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است هفته آینده در ۶ مارس آغاز شود. بیل برنز، رئیس سازمان سیا در ۲۶ فوریه گفت: «ما باور نداریم که ایران هنوز تصمیمی برای از سرگیری برنامه تسلیحاتی که آنها در پایان سال ۲۰۰۳ تعلیق یا متوقف کرده‌‌‌اند، گرفته باشد.» برنز گفت: اما در مورد غنیسازی، «آنها تا حدی پیشرفت کرده‌‌‌اند که اگر بخواهند از این خط عبور کنند، فقط چند هفته طول می‌‌‌کشد بتوانند تا ۹۰درصد غنیسازی کنند.» برنز می‌‌‌گوید: «حداقل از دید ما، آنها با توانایی ساخت سلاح، هنوز فاصله دارند. اما پیشرفت آنها در غنیسازی بسیار نگران‌کننده است.» ایران در نامه‌ای به استناد گزارش آژانس گفت که «نوسانات ناخواسته در سطوح غنیسازی ممکن است در زمان راه‌اندازی فرآیند [۶۰ درصد] یا در حین تعویض خوراک سیلندر رخ داده باشد. در گزارش آژانس آمده است: «مذاکرات بین آژانس و ایران برای روشن شدن موضوع ادامه دارد.»
این گزارش پس از آن منتشر شد که سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه گفت از گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دیدار «در روزهای آینده» به تهران دعوت شده است. بهروز کمالوندی، سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: «در چند روز گذشته با هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سرپرستی ماسیمو آپارو، معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت‌وگوهای سازنده‌‌‌ای داشتیم.» حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز روز دوشنبه در دیدار با همتای فنلاندی خود پکا هااویستو در ژنو نیز مدعی شد که گروسی «در آینده نزدیک» به تهران سفر خواهد کرد. به دلیل کاهش شانس احیای برجام در کوتاه‌مدت برخی از کارشناسان کنترل تسلیحات از ایالات متحده و اروپایی‌‌‌ها می‌‌‌خواهند که توافق محدودتری را با تمرکز بر تضمین نظارت بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به برنامه هستهای ایران به منظور کاهش عدم‌قطعیت، تنش‌‌‌زدایی و کمک به جلوگیری از درگیری احتمالی دنبال کنند.
نزدیک شدن به نقطه عطف خطرناک
معاون سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل گفت: «بحران هستهای ایران آنچنان به شکل مداوم ادامه پیدا کرده است که تشخیص اینکه در چه زمانی در نقطه عطف بهویژه خطرناک قرار دارید، دشوار است اما من فکر میکنم اکنون در چنین نقطه‌‌‌ای هستیم.»
کانتریمن که اکنون رئیس هیات‌مدیره انجمن کنترل تسلیحات است، گفت: «اول، ایران از زمانی که ترامپ... برجام را با خروج از آن نقض کرد، توانایی غنیسازی خود را کاهش نداده است. آنچه در مورد پیشرفت ایران نگران‌‌‌کننده‌‌‌تر است این است که ما دید کافی به کاری که آنها انجام می‌دهند نداریم... و این منجر به عدم‌اطمینان بیشتر و خطر بیشتر در مورد پیشرفت ایران می‌شود.» کانتریمن ادامه داد: «در عین حال، ما شاهد لفاظی‌‌‌های تهدیدآمیزتری هستیم که نه تنها از سوی تهران، بلکه از تل‌آویو نیز سرچشمه می‌گیرد و خطر درگیری که به ناچار نیروهای ایالات‌متحده را درگیر می‌کند، به نظر من بیشتر از سال‌های اخیر است.»کانتریمن گفت: «با این حال، فضایی برای دیپلماسی وجود دارد و ما می‌خواهیم ایالات متحده رهبری دیپلماسی آرام را در مشارکت نزدیک با آلمان، بریتانیا و فرانسه برای یافتن راهی که به طور خاص به مشکل اول، یعنی عدم‌دید در برنامه هستهای ایران رسیدگی می‌کند، بر عهده بگیرد.»کلسی داونپورت، مدیر منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، ادعا کرد: بعید به نظر می‌رسید که غنیسازی ایران تا ۸۴درصد تصادفی باشد، اما احتمالا نشان‌دهنده اقدام فوری برای مواد شکافت‌پذیر برای ساخت بمب نیست. داونپورت در ماه فوریه گفت: «احتمالا می‌توانیم این مساله را رد کنیم که ایران در حال غنیسازی در سطح ساخت بمب است، زیرا [اگر این‌طور بود] ما احتمالا اینجا نمی‌‌‌نشستیم... »
پرچم قرمز
داونپورت ادعا کرد:« گزارش مدیر کل در صورت صحبت، واقعا نگرانی‌هایی را در مورد اهداف احتمالی برنامه ایران در آینده ایجاد می‌کند و اگر این یک اتفاق بوده است، فکر میکنم چالش تشخیص مقاصد ایران و نظارت بر برنامه پیشرفته‌‌‌اش و خطر اشتباه محاسباتی را نشان می‌دهد. این بهویژه در حال حاضر با توجه به وضعیت پیشرفته برنامه ایران بالاست.» داونپورت گفت: «من فکر میکنم این تغییر الگو، حکم پرچم قرمز را دارد و واقعا نشان می‌دهد که چرا استراتژی جدید دیپلماتیک ضروری است. بسیار مهم است که این بحران کنونی را مدیریت و از تشدید بیشتر آن جلوگیری کنیم.» با توجه به چشم‌‌‌انداز احیای برجام، «من فکر میکنم ضروری است که ایالات متحده به سمت استراتژی دیگری تغییر مسیر دهد و تلاش کند یک توافق موقت یا مجموعه‌‌‌ای از حرکات متقابل بین واشنگتن و ایران را دنبال کند که برای کاهش تنش‌‌‌ها و ثبات طراحی شدهاند. داونپورت پیشنهاد کرد در وضعیت فعلی مهم‌تر از همه چیز فشار برای افزایش نظارت و راستی‌‌‌آزمایی است.» اما مساله اینجاست که با توجه به تمرکز آمریکا و اروپا بر مقابله با جنگ روسیه علیه اوکراین و بدون کمک روسیه برای یافتن راه‌حل، ایالات متحده و اروپا از ظرفیت دیپلماتیک و توانایی برای متقاعد کردن ایران در جهت انجام اقدامات شفاف‌‌‌تر درقبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخوردارند؟داونپورت گفت که به هر حال آنها باید راهی برای آن پیدا کنند.
داونپورت گفت: «ایالات متحده نمی‌تواند ایران مجهز به سلاح هستهای را بپذیرد و در عین حال نمی‌تواند برای جلوگیری از یک ایران هستهای وارد درگیری نظامی شود. بنابراین اگر ایالات متحده ظرفیت برای استراتژی دیپلماتیک جدید در مورد ایران را ندارد، باید آن را بیابد، زیرا بحران هستهای ایران بحرانی است که ما می‌توانیم آن را حل کنیم. این بحرانی است که اگر سریع حرکت کنیم، می‌توانیم آن را کاهش دهیم.»
ایرانیها روی جایگزین برجام تمرکز نمی‌کنند
در همین راستا علی واعظ گفت که ایرانیها در رایزنی‌‌‌های اخیر خود با طرف غربی، امید خود را برای احیای برجام از دست نداده‌‌‌اند و عمدتا علاقه‌‌‌ای به هیچ نوع توافق کوتاه‌‌‌تر و موقتی ندارند. واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در مصاحبه‌‌‌ای گفت: «مشکل این است که ذهنیت ایرانیها در حال حاضر به چیزی کمتر از برجام متمرکز نیست. آنها معتقدند که ظرف چند ماه، ما[آمریکایی‌ها] متوجه می‌‌‌شویم که حکومت کاملا سر جای خود و تحت کنترل است و سرانجام در مرحله‌‌‌ای سراغ آنها می‌‌‌رویم و برای بازگرداندن برجام [موافقتی] انجام می‌‌‌دهیم.» او گفت: «نکته اصلی من این است که آنها واقعا بحث و بررسی گزینه‌‌‌های جایگزین، کمتر از برجام را آغاز نکرده‌‌‌اند.» واعظ گفت که حتی دریک توافق محدودتر برای افزایش اقدامات شفاف‌ساز، ایرانیها انتظار دریافت امتیازات بالایی دارند. او گفت: «آنها خیلی واضح به من گفتند که «اقدامات شفاف‌ساز با ارزش‌‌‌ترین کارتی است که ما داریم و ما آن را با دریافت امتیازات بسیار بالا خواهیم داد. من فکر میکنم آنها نسبت به گذشته واقعا ریسک‌گریزتر شدهاند.»
