کنترل ایران بر شبه‌نظامیان چقدر است؟

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در توییتر نوشت: «کاخ سفید به خوبی می‌‌داند که راه‌حل جنگ و بحران کنونی در منطقه از راه‌‌های سیاسی است.»با این حال، اکرم الکعبی، رهبر حرکت النجبه طی بیانیه‌‌ای در ۲ فوریه مبنی بر اینکه «هر حمله [ایالات متحده] با پاسخ مناسب مواجه خواهد شد، » موضع متفاوتی را نشان داد.این مساله بر تعهد این گروه برای ادامه عملیات علیه آمریکایی‌‌ها تا زمانی که ایالات متحده ۲۵۰۰ سرباز خود را از عراق خارج و اسرائیل نیز بمباران غزه را متوقف کند، تاکید دارد.همزمان، تلویزیون سوریه از آتش‌‌سوزی در پایگاه نظامی آمریکا در میدان گاز طبیعی کونیکو در شمال شرق دیرالزور خبر داد.

در طول سال‌ها خصومت و درگیری سایه‌‌ای بین ایالات متحده و ایران، خطوط قرمز نانوشته‌‌ای وجود داشته است که برجسته‌‌ترین آنها این است که ایران و آنچه گروه‌‌های تحت حمایت ایران خوانده می‌شود، نباید آمریکایی‌‌ها را بکشند. این گزارش مدعی شده است که ترور قاسم سلیمانی به طور قابل‌توجهی بر توانایی ایران برای بسیج و هماهنگی برخی گروه‌‌های شبه‌‌نظامی در سراسر خاورمیانه تاثیر گذاشت. سلیمانی یک ژنرال کارکشته با ارتباطات گسترده با شبه‌نظامیان از افغانستان و پاکستان گرفته تا حزب الله لبنان و حماس در فلسطین بود. در واقع، سلیمانی با توسعه مفهوم «محور مقاومت» که شبه‌‌نظامیان را در سراسر منطقه برای مبارزه با حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه ترکیب می‌کند، ارتباط دارد.

البته رابطه ایران و نیروهای نیابتی آن یک طرفه نیست. محمد خواجویی، روزنامه‌‌نگار و تحلیلگر سیاسی ایرانی، به این نویسنده گفت: «رابطه ایران و این شبه‌‌نظامیان صرفا سلسله مراتبی نیست. این گروه‌‌ها به‌رغم اینکه استراتژی‌‌های منطقه‌‌ای مشترک دارند و از نظر ایدئولوژیک با ایران همسو هستند، گاه تا حدی استقلال را نشان می‌دهند.»مقامات اطلاعاتی ایالات متحده تایید کرده‌‌اند که کنترل تهران بر نیروهای نیابتی خود در خاورمیانه پس از ترور سردار سلیمانی کاهش یافته است.

به عنوان مثال، گمان می‌رود تهران هیچ اطلاع قبلی در مورد حمله حماس به اسرائیل که واکنش گسترده این رژیم را در ۷ اکتبر در پی داشت، نداشته است.به ادعای این اندیشکده آمریکایی کشته شدن سربازان آمریکایی باعث شد که تهران تلاش کند تا کتائب حزب الله را مهار کند، گروهی که گفته می‌شود مسوول حمله به پایگاه آمریکایی در مرز اردن و سوریه است.کتائب حزب الله در ۳۰ ژانویه اعلام کرد که عملیات علیه نیروهای آمریکایی در منطقه را تعلیق می‌کند.این اطلاعیه پس از سفر ژنرال اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس ایران یعنی بازوی خارجی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، به بغداد صورت گرفت.

به گزارش استیمسون، کتائب حزب‌‌الله در سال ۲۰۰۳ توسط ابومهدی المهندس که در سال ۲۰۲۰ در کنار سردار سلیمانی ترور شد، تاسیس شد. کتائب حزب الله مانند حماس در فلسطین، حزب الله لبنان و حوثی‌‌ها در یمن که همگی از حمایت ایران برخوردار هستند، توسط ایالات متحده به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی شده است. به‌رغم این تصور رایج که تهران کنترل کاملی بر همه این گروه‌‌ها اعمال می‌کند، واقعیت به گونه دیگری است؛ درواقع تنوع ایدئولوژی‌‌ها و هویت‌‌های مذهبی از جمله اختلافات سنی-شیعی و درون شیعی بین آنها وجود دارد.این تنوع باعث ایجاد روابط نابرابر و گاه ضعیف بین ایران و متحدان منطقه‌‌ای آن شده است. برخلاف حزب‌‌الله لبنان که به طور گسترده به عنوان قدرتمندترین بازیگر اقتصادی، نظامی و سیاسی در آن کشور تلقی می‌شود، گروه‌‌های شبه‌‌نظامی شیعه پراکنده در عراق فاقد انسجام هستند. گروه‌های دیگر نیز بر اساس منافع و ایدئولوژی خود عمل می‌کنند.

از جمله روابط حماس با ایران در دوره‌‌هایی پرتنش بوده است؛ به‌ویژه هنگامی که جنگ داخلی در سوریه آغاز شد، حماس در کنار مخالفان رئیس‌جمهور بشار اسد قرار گرفت و در یک گسست آشکار با ایران که حامی اسد بود برآمد. به همین ترتیب، حوثی‌‌های یمن، اگرچه به دلیل هویت شیعی‌‌شان به ایران نزدیک‌‌تر هستند، اما به زیدیت - شاخه‌‌ای متمایز از شیعه دوازده امامی غالب در ایران- پایبند هستند. تفاوت‌‌های فرقه‌‌ای، چالش‌‌هایی را برای تبدیل حوثی‌‌ها به یک نماینده تمام‌‌عیار مشابه حزب‌‌الله ایجاد می‌کند و مشخص نیست که آیا ایران، می‌تواند آنها را از هدف قرار دادن کشتی‌‌ها در دریای سرخ باز دارد یا خیر. روابط بین گروه‌‌های شیعه عراق و ایران نیز پیچیده است. گروه عراقی به رهبری مقتدی صدر دارای احساسات ضد آمریکایی و ضد ایرانی هستند و برای دفاع از ناسیونالیسم عراق علیه دولت‌‌های عراقی مورد حمایت ایران قیام کرده‌‌اند. دیگر گروه‌‌های شیعه دوازده امامی در عراق، مانند کتائب حزب الله، سرایا الخراسانی، کتائب سید الشهدا و عصائب اهل الحق، روابط نزدیک‌‌تری با ایران را بروز داده‌‌اند.

این گروه‌‌ها به دنبال هدف قرار دادن منافع آمریکا در عراق و بهبود جایگاه خود در برابر سایر جناح‌‌ها هستند. هدف نهایی آنها نیز شامل بیرون راندن نیروهای آمریکایی از عراق است.برخلاف حزب‌‌الله لبنان که رفتاری سازمان‌‌یافته و حرفه‌‌ای از خود نشان می‌دهد، گروه‌‌های عراقی هر کدام مدعی رهبری خود هستند. خواجویی گفت: «آنها به‌رغم اشتراک در ایدئولوژی‌‌ها و اهداف استراتژیک مانند مخالفت با حضور آمریکا در عراق، درگیری‌‌های داخلی را تجربه می‌کنند.»

ترور ناجی الکعبی، یکی از رهبران ارشد عصائب اهل الحق، توسط افراد مسلح ناشناس در استان میسان عراق در ۴ فوریه، پیچیدگی اوضاع در عراق را نشان می‌دهد. این گروه مسلح با دیگر جناح‌های شیعه عراق از جمله جنبش صدر و کتائب الامام علی (ع) درگیر بوده است. حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی، محقق دانشگاه پرینستون، به استیمسون گفت که از نظر او، «حملات اخیر علیه اسرائیل و ارتش آمریکا به‌‌طور مستقل توسط خود گروه‌‌های شبه‌‌نظامی تصمیم‌گیری شده است. با این حال، ایران نمی‌تواند خود را از این اقدامات دور کند، زیرا انجام این کار با شعارها و مواضع متعددی که علنا اتخاذ کرده است، در تضاد است.»

به نظر می‌رسد ایران در بحران خاورمیانه قرار گرفته است. این کشور به دنبال آن بود که برای حمله حماس به اسرائیل اعتبار قائل شود و در عین حال از انتقام جویی متحدان کلیدی مانند حزب‌الله جلوگیری کند. اما روابط ایران با این گروه‌‌ها اگر آنها خواسته‌‌های تهران را رد کنند و برنامه‌‌های خود را دنبال کنند، می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد.اقدامات آنها به ایران قدرت می‌‌بخشد، اما باعث دور شدن کشورهای عربی مورد حمایت ایالات متحده از ایران می‌شود.

اخبار مرتبط