تکنوکرات‌های سابق بازگشت به عقلانیت و واقع‌گرایی را مطالبه می‌کنند
نشست میانه‌روها دردانشگاه مادر
ظریف درهمایش انجمن علوم سیاسی ایران: گره هسته‌ای نه با دست یا دندان بلکه با عقل باز می‌شود/ دانیال شایگان/دنیای اقتصاد
انجمن علوم سیاسی ایــــــران نهادی غیـــــردولـــــتی و غیرانتفاعی است که در سال ۱۳۸۲ «برای گسترش و پیشبرد و ارتقای علمی اعضای انجمن و توسعه کیفی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به امر پژوهش و آموزش در زمینه‌های علم سیاست و حوزه‌های مرتبط» تاسیس شد. روز گذشته نیز محمد‌جواد ظریف، علی‌اکبر صالحی، منوچهر متکی و علی لاریجانی میهمان این انجمن بودند. ظریف در سخنانش با بیان اینکه غرب پایان نیافته است، تاکید کرد که گره موضوع هسته‌ای نه با دست یا دندان بلکه با عقل باز می‌شود. صالحی نیز با تاکید بر اینکه ما در حال حاضر دچار تنهایی استراتژیک هستیم، بر ضرورت هوشمندانه عمل کردن و واقع‌گرایی تاکید کرد. همچنین علی لاریجانی در بخش‌هایی از سخنانش تاکید کرد که باید مواجهه ما در دنیای آینده بر مدار منافع ملی باشد و نتیجه همه مراودات دیپلماتیک تسهیل توسعه ملی ایران باشد و شئون دیگر در اولویت‌های بعدی قرار گیرد. منوچهر متکی نیز در بخشی از سخنانش با بیان اینکه ما در حوزه سیاسی موفق بودیم گفت که در حوزه اقتصادی موفق نبوده‌ایم.
توان غرب در درگیرکردن رقبا
علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس در این همایش درباره این دیدگاه که برخی می‌گویند جایگاه آمریکا و غرب در حال افول است و غرب از نقش تعیین‌کنندگی برای خود افول کرده است، گفت این دیدگاه الان زیاد دیده و شنیده می‌شود، اما آمریکا و غرب نقش تخریب‌کنندگی خود و توان درگیر کردن رقبایش را دارد. شاید علت این دیدگاه به برخی ویژگی‌های ذاتی مدرنیته برگردد و برخی هم به نتیجه تجربی تحولات و اقدامات برمی‌گردد که سیاستمداران در علل رفتار آمریکا با آن مواجه شدند.
رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی گفت که جنگ اوکراین صحنه را به مقابله غرب و شرق کشاند و حتی اگر تمام شود کشمکش بین روسیه و غرب پایان می‌یابد. به گزارش «ایسنا» وی با اشاره به حضور چین در معادلات جهانی گفت: اقمار آمریکا به این نتیجه رسیدند که با اتکا به یک قدرت نمی‌توانند مشکلات‌شان را حل کنند. از این رو دیگر اتکا به یک قدرت را نمی‌بینیم. جنس مقابله در دنیای پیش‌رو از لحاظ هژمونی و رقابت اقتصادی تغییر کرده است. قطب‌ها نقش بازیگران هوشمندی را دارند که هدفشان برتری اقتصادی‌شان است ضمن اینکه توان دفاعی‌شان را تقویت می‌کنند اما از تقابل نظامی پرهیز می‌کنند مثل ماجرای اوکراین. لاریجانی افزود: رقابت‌ها به سمت تکنولوژی و قدرت اقتصادی در حال حرکت است.
نتیجه مراودات باید توسعه ملی باشد
لاریجانی تاکید کرد که باید مواجهه ما در دنیای آینده بر مدار منافع ملی باشد و نتیجه همه مراودات دیپلماتیک تسهیل توسعه ملی ایران باشد و شئون دیگر در اولویت‌های بعدی قرار گیرد. حفظ و سامان‌بخشی مزیت‌های منطقه‌ای را باید مورد توجه قرار داد و توجه به جریان «مقاومت» مزیت سرنوشت‌ساز برای ما دارد و جنبه سیاسی آن باید همراه با جنبه امنیتی گسترش یابد.
خطر تحجر از کفر و نفاق بیشتر است
وی افزود: در جامعه ما برخی فکر می‌کنند انقلابی بودن صفت خودبسنده است و نیازی به توجیه عقلانی افعال سیاسی ندارند حال آنکه انقلاب اسلامی که پدیده تحول‌آفرین در عصر ما بوده خروشی علیه بیگانگی حکام دیکتاتوری از عقلانیت بود و امام خمینی و طبقه اول حواریون ایشان همگی فیلسوف و عقل‌گرا بودند. رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی درباره اینکه چرا عبور از عقلانیت برای انقلاب اسلامی خطرناک است، گفت با این نگرش حرکت مترقی انقلاب دچار عقب‌افتادگی و تحجر می‌شود و شهید مطهری می‌گویند خطر تحجر از کفر و نفاق بیشتر است چون متحجران پیروان را فراری می‌دهند. بنابراین حکومت‌ها هم به اندازه بهره‌ای که از عقلانیت دارند از پایداری برخوردارند. به گزارش انتخاب، علی لاریجانی در ادامه تصریح کرد: عقل امروز در غربت است و عقلا هم مغضوب یک عده‌اند.
علم و ایمان نباید از هم جدا باشند
لاریجانی گفت ابن‌سینا دو اصل را عامل پایداری حکومت می‌داند؛ اول داشتن عقل اصیل و دیگری سیاست‌ورزی حکومت‌گران. عقل اصیل توسل به علوم و دانش بشری است و بسیاری از کشورهایی که وضع دشواری داشتند با به‌کارگیری روش‌های علمی به یکی از کشورهای نوظهور تبدیل شدند. برخی تصور می‌کنند علوم جایگاه غربی دارند و غیردینی هستند، اما بنا بر نظر شهید مطهری اساسا این تقسیم درستی نیست. جامعیت اسلام اقتضا می‌کند هر علم مفیدی را به کار بگیریم و یکی از علل پیشرفت تمدن اسلامی را در تمسک به علوم دیگران می‌دانند که در اخذ علوم تعصب نکردند و علم و ایمان نباید از هم جدا باشد و حکومت باید کسب دانش را به صورت جهاد مقدس تعریف کند. حتی جدا از اینکه از تجربیات دیگران باید استفاده کنیم در کسب علوم باید از نقد مخالفان هم استفاده کنیم.
تکثر آرا در زمینه سیاست زیاد است و اتفاقا خوب هم هست
به گزارش «ایلنا»، لاریجانی در بخش دیگری از سخنانش گفت: تکثر آرا در زمینه سیاست زیاد است و اتفاقا خوب هم هست. اگر این خصوصیت را از کشور بگیرید تبدیل به دهکده می‌شود. ما آن‌قدر مشکلات در کشور داریم که خیلی تفاوت زیادی ندارد که جهان را چند قطبی ببینیم. به گزارش تسنیم وی یادآور شد: گاهی سیاستمداران منطقه به صورت خصوصی به ما می‌گفتند بخشی از کشور را در اختیار چین قرار می‌دهیم چون نمی‌توانیم کشور را تک قطبی اداره کنیم.
گره موضوع هسته‌ای چگونه باز می‌شود؟
محمد‌جواد ظریف، وزیرخارجه سابق نیز در این همایش گفت: دوران اتحادهای دائمی به سر آمده؛ دوران ائتلاف‌های موقتی و موضوعی شکل گرفته است. گره موضوع هسته‌ای نه با دست یا دندان بلکه با عقل باز می‌شود. اگر کسی نشنود و فکر نکند کاری از پیش نمی‌رود. در مذاکره هم مهم شنیدن است، نه حرف زدن، مهم‌ترین کار فهم و تفکر است در این صورت می‌توانیم کار را پیش ببریم.
ظریف گفت: در جهان بعد از جنگ سرد نظم متصلب جهانی دو قطبی از هم پاشید و نظم جدیدی جایگزین آن نشد. معتقدم پس از جنگ سرد دوره‌ای از توهم نظم آمریکایی داشتیم و باخت شوروی به معنای برد آمریکا نبود. با فروپاشی نظم دو قطبی اتفاقاتی افتاد که فراتر از رفتن دو قدرت بود و آن شکل‌گیری جهان شبکه‌ای بود. جهان سیال شد و کشورها توانستند خارج از نظام متصلب عمل کنند و کنشگران جدیدی هم علاوه بر کشورها وارد شدند که الان در این دوره به کنشگران تولید هوش مصنوعی تبدیل شدند.وی گفت: البته این کنشگران با تولید سلاح‌های کوچک هوشمند در حوزه جنگ‌های غیرمتعارف هم حضور پیدا کردند و دولت‌ها باید نسبت به آن نگران باشند. این کنشگران در سیطره هیچ دولتی نیستند و خودشان لایه جدیدی از قدرت در نظام جهانی ایجاد کردند. وزیر خارجه پیشین کشورمان گفت: مراکز قدرت پس از جنگ سرد هم تکثر یافتند، جابه‌جا شدند و دیگر غرب مرکز تصمیم‌گیری جهانی نیست، نه اینکه غرب پایان یافته باشد.
غرب پایان نیافته است
ظریف در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: اجلاس ۲۰۱۶ کنفرانس امنیتی مونیخ سه عنوان داشت؛ پساغرب، پسانظم و پساحقیقت، از نگاه غرب اروپا مرکز تصمیم جهانی است و نمی‌تواند خود را در مرکز قضاوت دیگران ببیند. در سال ۲۰۲۴ عناوینی از جمله پساغربی شدن یا بی‌غربی را مطرح کردند. حمله روسیه به اوکراین تله آمریکا برای روسیه بود و پوتین در مصاحبه اخیرش، خودش هم این را می‌گوید. البته با حمله روسیه به اوکراین، این تصورات که دوران پساغربی شکل می‌گیرد، خدشه‌دار شده است، اما همچنان معتقدم دنیا به سمت تک‌قطبی نمی‌رود. وی گفت: بر اساس پیش‌بینی بانک جهانی در ۲۰۰۴ از ۱۰ قدرت برتر هشت قدرت غربی بودند. امسال می‌گوید از پنج قدرت جهانی، چهار تای آنها آسیایی هستند، بنابراین حرکت از آتلانتیک به سمت پاسیفیک یک واقعیت است، اما باز هم می‌گویم این به معنی پایان غرب نیست.
از چین و روسیه توقع نداشته باشیم
به گزارش «ایلنا»، ظریف افزود: با توجه به سیالیت و تعدد مراکز قدرت و تنوع مولفه‌های قدرت ما نباید در جمهوری اسلامی به خاطر گرایش‌هایی که فکر می‌کنیم در دنیا اشتباه است، اهمیت قدرت معنایی را از دست دهیم. حمایت از مقاومت در منطقه از قدرت‌های معنایی ماست و نباید از آن کوتاه آمد. ایده و انگیزه ما مهم است و ایران در این ایده مزیت نسبی دارد، اینکه در برخی جاها اشتباه کردیم نباید موجب آن شود که مزیت نسبی‌مان را فراموش کنیم. این به معنای فراموش کردن قدرت مادی نیست. کسی این را فراموش نمی‌کند که چینی‌ها با وجود تنش و جاسوسی بالنی که بر فراز آمریکا فرستاده بودند، وارد تنش با آمریکا نشد. برای ما باید مهم باشد بدانیم چین در چه جنبه‌هایی با آمریکا وارد تعامل می‌شود و توقع حمایت از چین را در جایی که انتظار داریم، نداشته باشیم. از روسیه هم نباید توقعاتی داشته باشیم که اگر بر اساس منافعش حمایت نکرد، دلسرد شویم. این یک واقعیت است که اگر آمریکا، روسیه را در جنگ اوکراین وارد نمی‌کرد، روسیه قصد دعوای ژئواستراتژیک با آمریکا نداشت.
ظریف تاکید کرد: توقع داشتیم روسیه و چین قطعنامه‌ها در شورای امنیت علیه ایران را وتو کنند، اما نکردند یا در قبال امارات و عربستان رفتار دیگری داشته باشند، اما نداشتند. اینکه جهان به سمت شبکه‌ای شدن می‌رود، ارزش فکر کردن دارد و اگر این طور فکر کنیم برای سیاست خارجی ایران موثر است.
ایران باید حد وسط را نگه دارد
همچنین علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه پیشین کشورمان در این همایش گفت: ما در حال حاضر دچار تنهایی استراتژیک هستیم و باید هوشمندانه عمل کنیم و در عین اینکه باید آرمان‌گرایی خود را داشته باشیم، باید واقع‌گرایی را هم لحاظ کنیم. ارزیابی درستی از فرصت‌ها و تهدیدات موجود و آینده در روابط بین‌الملل داشته باشیم و احساسی عمل نکنیم که متاسفانه این احساسی عمل کردن خیلی به ما ضربه زده است. وی با بیان اینکه الان دنیا بر سه راس مثلث استوار است، افزود: مثلثی را در نظر بگیرید که یک راس آن آمریکا و متحدانش است، راس دیگرش چین و راس دیگر آن روسیه است. آمریکا می‌خواهد هیمنه تک قطبی خود را حفظ کند و باید اقتصاد و نظامی‌گری قوی داشته باشد و برای همین است که بودجه سنگینی برای امور نظامی خود در نظر می‌گیرد، اما باید در پی مهار روسیه و چین باشد.
به گزارش «ایلنا»، صالحی در ادامه گفت: جهان‌بینی جمهوری اسلامی ایران با جهان متفاوت است و همین باعث ایجاد چالش‌هایی شده است. موضوعاتی از جمله جمهوریت و حقوق بشر، ما بر اساس آیه قرآن، حقوق بشر را تعریف می‌کنیم، ولی در غرب بر مبنای حقوق فردی و اجتماعی است. جمهوری اسلامی ایران چندجانبه‌گرایی و انصاف را قبول دارد و در غرب نظم جهانی دلخواه را ترویج می‌کنند. صالحی با بیان اینکه آمریکا، روسیه را درگیر جنگ اوکراین کرد و این واقعیت است، گفت: اعتقاد دارم آمریکا ابزار مهار چین را هم دارد و مهم‌ترین جایی که می‌تواند انرژی را تامین کند منطقه غرب آسیا است و بنابراین آمریکا مسلط بر کشورهای خلیج فارس است. تنها کشوری که شیر انرژی خودش را در اختیار دارد، ایران است. ایران باید حد وسط را نگه دارد چرا که گرایش و میل به سمت هر یک از این سه ضلع خطرناک است.
راه درست اعتدال و میانه‌روی است
صالحی ادامه داد: از منظر اسلام افراط و تفریط گمراهی است و راه درست اعتدال و میانه‌روی است. بپذیریم که جهان در حال در هم تنیده شدن است و هر روز این موضوع هم افزایش پیدا می‌کند. در مکتب اسلام جزمیت نیست و متاسفانه مکتب اسلام را درست به نسل جدید معرفی نکرده‌ایم. بپذیریم که جهان دارد در هم تنیده می‌شود. در همین ایران مهاجرت مجازی داریم. یعنی طرف همین جا زندگی می‌کند ولی برای خارج از کشور کار می‌کند. وی افزود: سیاست‌خارجی ما برآمده از سیاست داخلی ما است و آنچه فکر می‌کنیم و عمل می‌کنیم بازتابش در سیاست خارجی دیده می‌شود. جمهوری اسلامی ایران از استقلال واقعی سیاسی برخوردار است و در مدار هیچ قدرتی نیست و اینکه از استقلال سیاسی خود درست استفاده می‌کنیم یا خیر بحث دیگری است.
در حوزه اقتصادی موفق نبودیم
منوچهر متکی، وزیر امور خارجه پیشین ایران نیز در هفدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی با عنوان آینده نظامی جهانی سیاست‌ها و الگوی رفتار ایرانی گفت: نظم کنونی در حال فروپاشی است و نمی‌خواهند در برابر این فروپاشی هم مقاومت کنند و به نظر من غربی‌ها دارند خود را با این وضعیت تطبیق می‌دهند. اینکه امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه می‌گوید غرب به پایان خود رسیده و نمی‌توانیم با مدل قبل دنیا را اداره کنیم، اعتراف به شکست است و شاهدی بر این مساله که روش قبلی دیگر پاسخگوی انتظارات آنها نیست. به گزارش «ایسنا»، وی گفت: در رفتار بین‌المللی طبیعی است که دستگاه دیپلماسی ما سه راه ایستادگی، منزوی شدن یا حضور با رویکرد اصلاح‌گری دارد که در دانشگاه‌ها و گروه‌های گفتمانی می‌توان به این مساله پرداخت. حوزه تولید گفتمانی ما معذوریات حوزه‌های رسمی را ندارد و زمان آن است که بدون ملاحظات، نقد شفاف و ریشه‌ای نسبت به جریان جاری در نظام بین‌الملل داشته باشد و تولید محتوا کند. متکی در بخش دیگری از سخنانش گفت: انقلاب تکاملی، انقلابی است که در همه حوزه‌ها انقلاب ایجاد کند. ما در حوزه سیاسی موفق بودیم، اما در حوزه اقتصادی موفق نبودیم.
