کمربند کودتا در قاره آفریقا
طولانی‌ترین حکومت نظامی روی زمین کجاست؟
آخرین رهبر آفریقایی که سقوط کرد «محمد بازوم»، رئیس‌جمهور نیجر بود. او به‌صورت دموکراتیک انتخاب‌شده و متحد آمریکا هم بود. وی روز چهارشنبه (۴ مرداد) ناپدید شد؛ زیرا نیروهای گارد ریاست‌جمهوری او را در کاخ ریاست جمهوری در پایتخت - نیامی- بازداشت و محبوس کردند. رئیس کارکنان امنیتی او مدعی است که اکنون اداره‌ی کشور با اوست.
ژنرال عبدالرحمن چیانی، حاکم جدید و خودخوانده‌ی نیجر در یک سخنرانی تلویزیونی در روز جمعه گفت: «ما تصمیم گرفتیم مداخله کنیم.» این کودتا بلافاصله فراتر از نیجر- کشوری وسیع و در یکی از فقیرترین مناطق جهان- طنین‌انداز شد. رهبران آفریقایی زنگ خطر را درباره آخرین ضربات به دموکراسی در قاره‌ای که دهه‌ها از پیشرفت بازمانده به صدا درآوردند. «ویلیام روتو» رئیس‌جمهور کنیا روز جمعه گفت: «آفریقا دچار یک شکست جدی شده است.» برای ایالات‌متحده و متحدانش، کودتا پرسش‌های فوری درباره مبارزه با شبه‌نظامیان اسلام‌گرا در ساحل برانگیخت؛ منطقه نیمه‌خشک وسیعی که گروه‌های مرتبط با القاعده و داعش با سرعتی نگران‌کننده در حال پیشرفت هستند و از «صحرا» به سمت «دریا» در حرکت هستند. بخش اعظم «ساحل» [منطقه‌ای است با اقلیم و تنوع زیستی مشابه که میان صحرای بزرگ آفریقا و ساوانای سودان قرارگرفته است. این منطقه در شمال آفریقا از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ کشیده شده است. علت نام‌گذاری‌اش این است که مراتع این منطقه چون ساحلی در کنار شنزارها می‌مانند] با کمربند تازه شکل‌گرفته کودتای «ساحل به ساحل» در آفریقا همپوشانی دارد.
«پل کولیر» استاد اقتصاد و سیاست عمومی در آکسفورد می‌گوید: «من بسیار نگرانم که آفریقای ساحلی در حال آب شدن باشد.» بر اساس «شاخص تروریسم جهانی»، مطالعه سالانه موسسه اقتصاد و صلح، «ساحل» از خاورمیانه و جنوب آسیا پیشی گرفته و به کانون جهانی خشونت‌های جهادی تبدیل‌شده و ۴۳درصد از ۶۷۰۱مورد مرگ در سال ۲۰۲۲ را به خود اختصاص داده است. تا هفته گذشته، نیجر نقطه ثقل استراتژی منطقه‌ای پنتاگون بود. حداقل ۱۱۰۰سرباز آمریکایی در این کشور مستقر هستند؛ جایی که ارتش آمریکا پایگاه‌های پهپادی را در نیامی و شهر شمالی آگادز ساخته است که هزینه‌ای ۱۱۰میلیون دلاری روی دست آمریکا گذاشته است. حالا همه اینها درخطر است.
آنتونی جی.بلینکن، وزیر امور خارجه، روز شنبه در یک کنفرانس خبری در استرالیا هشدار داد که اگر بازوم به عنوان رئیس‌جمهور به قدرت بازگردانده نشود، ایالات‌متحده می‌تواند به حمایت مالی و همکاری امنیتی خود با نیجر پایان دهد. اگرچه مقام‌ها می‌گویند که ایالات‌متحده مایل نیست تا این حد پیش برود، اما سخنان بلینکن صریح بود. او گفت: «کمک بسیار مهمی که ما داریم - که باعث ایجاد تغییرات مادی در زندگی مردم نیجر می‌شود- و می‌توانیم ارائه دهیم به‌وضوح در خطر است. ما این موضوع را تا جایی که می‌توانیم به‌وضوح به کسانی که مسوول اخلال در نظم قانون اساسی هستند، ابلاغ کرده‌ایم.»
هرگونه عقب‌نشینی آمریکا می‌تواند درها را به روی روسیه باز کند. منظره اهتزاز پرچم روسیه توسط حامیان کودتا در نیامی در هفته گذشته بازتاب صحنه‌های مشابه پس از کودتا در کشور همسایه بورکینافاسو در سال گذشته بود. تحلیلگران می‌گویند که پرچم مذکور به این معنی نیست که کرملین پشت کودتا بوده است. اما آنها نمادی هستند از اینکه روسیه چگونه خود را به‌عنوان حامل مشعل احساسات ضد غربی و به‌ویژه ضد فرانسوی در بخشی از آفریقا در سال‌های اخیر قرار داده است.
رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین در نشست هفته گذشته آفریقا در سن‌پترزبورگ که در آن پیشنهاد آزادی کشورهای آفریقایی از «استعمار و استعمار نو» را مطرح کرد، تلاش کرد از این شکاف استفاده کند؛ آن هم در شرایطی که مزدوران روسی واگنر از طلا و الماس آفریقا بهره‌برداری کرده و مرتکب جنایات غیرنظامی شدند. برای رئیس واگنر، یوگنی پریگوژین، کودتا یک فرصت اقتصادی است. نیروهای او در حال حاضر آشکارا در مالی و سودان در «کمربند کودتا» و همچنین در نزدیکی‌های آن یعنی جمهوری آفریقای مرکزی و لیبی فعالیت می‌کنند. پریگوژین که در حاشیه نشست سن‌پترزبورگ در هفته گذشته دیده شده بود، کودتا در نیجر را ستود و سپس پیشنهاد کرد جنگجویان مسلح خود را برای کمک بفرستد.
اما کارشناسان می‌گویند اگرچه «کمربند کودتا» به صحنه مانورهای ژئوپلیتیک تبدیل‌شده است، اما خود کودتاها ریشه در ترکیب انفجاری از عوامل محلی دارند. در گینه، رهبران کودتا اقدامات خود را با استناد به خشم عمومی از فساد گسترده توجیه کردند. در مالی و بورکینافاسو، آنها ادعا کردند که پاسخی به موج ستیزه‌جویان اسلام‌گرا دارند که کشورهایشان را درگیر کرده است. در واقع، خشونت شورشیان زیر لوای حکومت‌نظامیان گسترش‌یافته و مارپیچ بی‌ثباتی را تسریع کرده است. در بورکینافاسو، حملاتی که زمانی محدود به شمال این کشور بود، در ماه‌های اخیر به پایتخت نزدیک‌تر شده است.
در مالی، جایی که ارتش پنج هزار سرباز فرانسوی را با حدود هزار مزدور واگنر جایگزین کرد، به گفته «Armed Conflict Location & Event Data Project»، که تلفات را دنبال می‌کند، تلفات غیرنظامیان افزایش یافته است. در همه‌جا، کشورهای ضعیف یک عامل هستند. منطقه «ساحل» برخی از فقیرترین کشورهای جهان و بالاترین نرخ زادوولد را دارد (نیجر، جایی که یک زن بطور متوسط هفت فرزند دارد، در صدر فهرست قرار دارد). جمعیت فزاینده آنها از جوانان ناامید و بیکار، صفوف شورشیان را افزایش می‌دهد. تجمع جوانان در میان کودتاچیان عیان است. اکثر تحولات اخیر توسط مردان ۳۰ یا ۴۰ساله هدایت می‌شود؛ آن هم در قاره‌ای که میانگین رهبران آن در دهه۶۰ زندگی خود هستند. سروان «ابراهیم ترائوره» که سال گذشته در بورکینافاسو قدرت را به دست گرفت، تنها ۳۴سال داشت.
او جوان‌ترین رئیس دولت در جهان است. بر اساس گزارش اخیر سازمان ملل متحد درباره کودتا در آفریقا، کشورهای آفریقایی از سال۱۹۵۲ تاکنون ۹۸کودتای موفق را تجربه کرده‌اند. «جاناتان پاول» دانشیار دانشگاه فلوریدای مرکزی گفت که بیشترین کودتاها در سودان رخ داده است؛ جایی که آخرین تسلط نظامیان در سال۲۰۲۱ منجر به یک دشمنی نظامی تمام‌عیار شد که درعین‌حال به جنگی تمام‌عیار تبدیل شده است. این تسخیرها از سوی نظامیان به پایین‌ترین سطح خود در دهه منتهی به سال۲۰۱۷ رسید؛ دوره‌ای که شامل بهار عربی و سرنگونی مستبدان قدیمی مانند حسنی مبارک در مصر بود. سپس آونگ به‌شدت در جهت مخالف چرخید. در چاد، به دست گرفتن قدرت یک سنت خانوادگی است. حاکم این کشور، «محمد ادریس دبی»، در سال۲۰۲۱ پس از کشته شدن پدرش که در کودتای سال۱۹۹۰ به قدرت رسیده بود، در یک نبرد به قدرت رسید. دکتر «ایساکا سوآره» نویسنده می‌گوید گاهی اوقات کودتاها به‌سادگی مانند پرستوها می‌آیند.
