درباره صدسالگی ترکیه
اردوغان در سال‌های اخیر یک تصویر اسلام‌گرا برای خود ساخته است. او با استفاده از شبکه‌های نیمه‌سیاسی نیمه‌دینی و سپس در چارچوب دو حزب اسلام‌گرا، پله‌ها را به‌سوی عالی‌ترین مقام کشور طی کرده است؛ اما او هرگز نخواسته یا نتوانسته است که اصول بنیادین آتاتورک را کنار بگذارد. اردوغان و همفکرانش بارها آتاتورک را ستایش کرده‌اند. اما به راستی آتاتورک برای ترکیه چه کرده است که ترک‌ها همچنان او را ستایش می‌کنند؟
مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوری ترکیه و نخستین رئیس‌جمهوری این کشور در سال۱۹۲۳ یک سکولار و ملی‌گرا به‌شمار می‌رفت که اصلاحات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری انجام داد تا یک کشور سکولار را به‌وجود آورد. آتاتورک ساخته‌های اجتماعی و قدیمی ترکیه را عامل عقب‌ماندگی می‌دانست و با الگوی توسعه برون‌زا، صرف نظر از شرایط جامعه، از کشورهای غربی الگوبرداری می‌کرد. فرآیند غربی‌سازی یکی از مهم‌ترین رویکردهایی بود که برای جبران عقب‌ماندگی و رسیدن به توسعه و پیشرفت در کشورهای توسعه‌نیافته، مورد توجه قرار می‌داد.
آتاتورک که در جوانی وارد ارتش عثمانی شده بود، در طرابلس لیبی با ایتالیایی‌ها جنگید. در دهه اول قرن بیستم به‌همراه گروهی از افسران ترک که «ترکان جوان» نامیده شدند، پایه‌های اصلاحات در ارتش و دولت را به‌نفع ملی‌گرایی ترک‌ها تثبیت کرد. در جنگ‌های بالکان به‌سمت فرماندهی رسید و در سال۱۹۱۶ در تنگه داردانل و شبه‌جزیره گالیپولی در برابر انگلیسی‌ها مقاومت کرد و مانع اشغال استانبول توسط بریتانیا و متفقین در جنگ جهانی اول شد. در جنگ جهانی اول، دولت عثمانی شکست خورد و مناطق بسیاری در شمال آفریقا، عربستان، سوریه، عراق به دست کشورهای انگلیس و فرانسه افتاد. در اواخر جنگ جهانی اول، ترکیه مورد هجوم فرانسه و ایتالیا از جنوب و یونان از شرق بود و آتاتورک رهبری جنگ استقلال ترکیه را برعهده داشت. در پایان جنگ جهانی اول، مردم ترکیه از بی‌کفایتی خلیفه محمد ششم و نظام عثمانی به‌تنگ آمده بودند و آتاتورک به‌عنوان رهبری خیزش علیه خلافت و امپراتوری عثمانی، زمینه‌های ریاست‌جمهوری‌اش فراهم شد.
آتاتورک در پی آن بود که نوسازی را به زور سرنیزه به سرانجام برسانند و مردم را به‌سمت آن سوق دهند. او هرچند تغییر در عرصه‌های فرهنگ، دین، اقتصاد و آموزش را با شدت دنبال کرد، اما پس از به‌قدرت رسیدن، نوسازی در عرصه سیاست را به کندی دنبال کرد یا اصلا پیگیری نکرد. از موارد متعددی که آتاتورک برای اسلام‌زدایی از جامعه ترکیه در پیش گرفت، می‌توان به منع تعدد زوجات، تغییر الفبا از عربی به لاتین، تغییر تقویم به میلادی و استفاده از نام ترکی به جای عربی، انحلال وزارت شریعت و دادگاه‌های مذهبی اشاره کرد. آتاتورک در چهار دوره ریاست‌جمهوری خود (۱۵سال) با تغییرات بنیادین در زمینه برنامه‌های آموزشی سعی کرد جامعه‌پذیری جدیدی مبتنی بر رویکردی ملی‌گرایانه به خورد مردم ترکیه دهد؛ رویکردی که مبتنی بر برتری نژاد ترک نسبت به نژادهای دیگر و تاکید بیش از پیش بر این مساله بود که اسلام موجب عقب‌ماندگی ترک‌ها شده است.
او خواهان تبدیل سریع تمام وجوه سنتی به مدرن بود و تغییر در عرصه‌های فرهنگ، دین، آموزش و اقتصاد را با جدیت دنبال می‌کرد. اقدامات آتاتورک در ترکیه، نقطه عطفی در تاریخ این کشور به حساب می‌آید که بازتاب مثبت و منفی بسیاری را با خود به‌همراه داشت. اقدامات گسترده آتاتورک در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و...خاص زمانه او است و از جهت نوع، تنوع و گستردگی، بی‌سابقه بود که تاثیرات بسیاری بر ترکیه گذاشت.
دگرگونی موقعیت اجتماعی و سیاسی زنان یکی از مهم‌ترین اهداف اصلاحی آتاتورک و دیگر جمهوری‌خواهان بود که به‌عنوان راهکاری در راستای لائیسیسم و غربی کردن ترکیه نوین پیگیری می‌شد. آنها کوشیدند با تغییراتی در حقوق زنان در خانواده، تصویب قانون لباس و اعطای برخی آزادی‌های سیاسی و فرهنگی زندگی زنان را دگرگون کرده تا زنان این کشور به منزلتی همپای زنان در جوامع غربی دست یابد. تا زمان آتاتورک، زنان در جامعه مردسالار عثمانی از حقوق خود در حوزه‌های مختلف محروم بودند. گماشتن زنان در مناصب سیاسی متعدد از مهم‌ترین اصلاحات آتاتورک بود. آتاتورک و همفکرانش تمام تلاش خود را به‌کار می‌بستند که هرچه بیشتر زنان ترکیه از آرمان‌های عصر عثمانی فاصله گرفته و مانند زن غربی لباس بپوشند، درس بخوانند و ناسیونالیست باشند و از لائیسیته حاکم دفاع کنند. برای ترویج چنین الگویی رسانه‌های جمعی تاثیر مهمی در تبلیغ این قبیل اندیشه‌های دولت ایفا می‌کردند.
در دوره او برای اشاعه ایدئولوژی آتاتورک، کتاب‌های متعددی با موضوعات زنان به چاپ رسید. دولت او با ترویج آن کوشید تا هرچه بیشتر زنان را وادار کند تا از آرمان‌های عصر عثمانی فاصله بگیرند. در پی تلاش‌های آتاتورک در ۱۷فوریه۱۹۲۶ اعطای آزادی‌های فردی و اجتماعی به زنان، مجلس قانون مدنی جدیدی را مبتنی بر قانون سوئیس تصویب کرد که به‌موجب آن به طلاق با حق تصمیم‌گیری مرد پایان می‌داد و زنان از حقوق مساوی در ارث برخوردار می‌شدند. در نتیجه اصلاحات او بود که معلمان زن در مدارس مختلط مشغول به‌کار شدند و به مشاغلی چون وکالت، طبابت و خدمات عمومی دست یافتند.
آتاتورک تحصیلات ابتدایی را رایگان و اجباری و در سراسر کشور مدارس جدیدی را افتتاح کرد. در ۱۹۲۸ میلادی زبان عثمانی را در مدارس منسوخ خواند و رسم‌الخط لاتین را جایگزین رسم‌الخط عربی کرد. برای بالا بردن خلوص زبان رسمی ترکیه، دستور حذف واژه‌های عربی، فارسی و یونانی را از این زبان صادر کرد. در پی تغییرات آتاتورک، ترکیه به روشی اجباری از شکل یک کشور دارای ماهیت اجتماعی اسلامی برپایه خلافت عثمانی، به کشوری سکولار و جمهوری‌خواه تبدیل شد.
