«پرتره مظفرالدین شاه» چه زمانی از کشور خارج شده؟
در ادامه اسنادی منتشر شد که این تابلو حدود ۲۲ سال پیش در حراجی کریستیز، به قیمت ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوندِ انگلیس فروخته شده است. جالب اینکه در حالی که شائبه خروج و سرقت این تابلو از کاخ گلستان مطرح شده بود؛ مسؤولان کاخ گلستان از گذشته تا کنون عموما وجود آن را در کاخ تایید نکرده و حتی احتمال تقلبی بودن آن را مطرح کردند.
ماجرا از چه قرار است؟
دو کارشناس با نام‌های رضا کسروی و الناز بایرام زاده که با عنوان کارمندان کاخ گلستان معرفی شده‌اند، برای اولین بار از فقدان تابلو «پرتره مظفرالدین شاه» پرده برداشتند: «پرتره رنگ روغن مظفرالدین‌شاه در سال ۱۳۷۸ از این کاخ خارج شده است.» همچنین عکسی سیاه و سفید از تالار برلیان کاخ گلستان برای تایید این ادعا منتشر شده که نشان می‌داد که همان تصویر فروخته شده در حراجی، بالای یکی از درهای تالار نصب شده بود. این خبر به واسطه فعالیت‌های یکی از منتقدان خارج نشین پی‌گرفته شد و کم کم اکثر رسانه‌های کشور نسبت به آن واکنش نشان دادند و به پیگیری اثر ربوده شده پرداختند.
تابلو کمال‌الملک چه زمانی از کشور خارج شده است؟
جستجوی رسانه‌ها پای متصدیان موزه را به موضوع باز کرد، با اینکه در روزهای ابتدایی مدیران کاخ گلستان داشتند وجود چنین اثری را از اساس انکار می‌کردند، انتشار اطلاعات این تابلو رنگ روغن در وب‌سایت حراجی کریستیز همه چیز را تغییر داد.
در وب‌سایت کریستیز نوشته شده که: تابلو اثری از کمال‌الملک است، در سمت چپ پایین تابلو نیز امضایی از کمال‌الملک ـ نقاش ایرانی ـ دیده می‌شود. قدمت نقاشی سال ۱۳۱۹ هجری قمری/ ۲-۱۹۰۱ میلادی اعلام شده است. در حراجی سال ۲۰۰۰ میلادی، قیمت برآورد شده برای فروش این تابلو، رقمی بین ۱۲ تا ۱۸ هزار پوند انگلیس بود اما در نهایت به مبلغ ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوند فروخته شد.
پس از انتشار عکس‌هایی از اثر به فروش‌رفته در حراجی کریستیز بریتانیا و جای خالی این تابلو روی دیوارهای کاخ گلستان در تهران، این سوال پرسیده شد که این اثر کمال‌الملک چه زمان و چگونه از ایران خارج شده و از یک حراجی معروف سر درآورده است؟
همانگونه که در ابتدا گفته شد مسؤولان کاخ گلستان در اظهارات اولیه از وجود چنین تابلویی ابراز بی‌اطلاعی کرده و حتی احتمال تقلبی بودن آن را مطرح کردند. احمد دِزواره‌ای که از اواخر دهه ۵۰ تا سال ۱۳۸۶ ریاست موزه‌های کاخ گلستان را به عهده داشت وجود چنین تابلویی را در این مجموعه به طور کامل رد کرده و ادعاهای مطرح شده درباره خروج این تابلو یا به سرقت رفتن آن را تهمت و دروغ محض خواند.
آفرین امامی مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان نیز در این باره گفت: از زمانی که ابواب‌جمعی کاخ گلستان آغاز شده است و اموال شماره‌‌گذاری شده‌اند، هرگز چنین سرقتی گزارش نشده است و این اثر جزو ابواب‌جمعی هیچکدام از امنای اموال ما نبوده و معلوم نیست خروج این اثر مربوط به چه زمانی بوده است. اصلا ممکن است که این اثر در دوران قاجار یا هدیه شده یا به هر دلیلی از کاخ گلستان خارج شده است و ما نمی‌توانیم تاریخ دقیقی برای آن درنظر بگیریم اما چیزی که مشخص است این است که در سال های گذشته سرقتی انجام نشده است.
آیا سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به راحتی اثر فروخته شده را به کشور بازگرداند؟
در همین باره سیدمحمد بهشتی عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری، اظهار کرد: ابتدا باید بگویم که وقتی کسی چنین ادعایی می‌کند باید مستندات آن را هم ارائه کند.
او درباره پیگیری این موضوع گفت: کشور ما عضو کنوانسیون استرداد اموال فرهنگی است و اگر اثری از میراث فرهنگی کشور ما در هر کجای دنیا عرضه شود، سازمان میراث فرهنگی می‌تواند به پلیس اینترپل شکایت کند تا اثر را توقیف به کشور مبدا بازگرداند.
عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری خاطرنشان کرد: این آثار به راحتی از طریق شکایت به کشور بازگردانده می‌شوند، همان‌طور که سال‌های قبل از موزه‌های ما آثاری به خارج از کشور منتقل شده بودند که به موزه‌های ما مسترد شدند. اگر کسی سندی مبنی بر اینکه پرتره مظفرالدین شاه گم شده و در حراج کریستیز به فروش رفته است، ارائه کند، سازمان میراث فرهنگی به راحتی می‌تواند شکایت کند.
تابلو «پرتره مظفرالدین شاه» قاچاقی از کشور خارج شده است
در نهایت اینکه دیروز پس از بررسی اسناد و اموال ثبت شده در کاخ گلستان، مرتضی ادیب‌زاده ـ مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ تایید کرد که این تابلو قاچاقی از کشور خارج شده است. نام تابلو «پرتره مظفرالدین شاه» تا سال ۱۳۱۷ در فهرست اموال کاخ گلستان ثبت شده است و پس از آن، اثری از آن در فهرست اموال کاخ نیست.
او برای شفاف‌سازیِ موضوع تابلو برای بررسی چگونگی خروج این اثر از کاخ گلستان و متعاقب آن، فروش در حراجی کریستیز لندن در سال ۲۰۰۰ میلادی، نتیجه بررسی‌های انجام شدۀ کارشناسان روی دفاتر اموالی کاخ گلستان متعلق به سال‌های ۱۳۱۲، ۱۳۱۷ و ۱۳۶۱ خورشیدی را، در حساب کاربری خود در اینستاگرام این چنین اعلام کرد: نام تابلو و مشخصات دقیق آن از جمله ابعاد (همراه با قاب) در دفتر سال ۱۳۱۲ خورشیدی ثبت شده است، اما جزو اموال بنای موسوم به خوابگاه (اندرونی ناصرالدین شاه) ثبت شده است و نه کاخ اصلی و تالار برلیان. به نظر می‌رسد پیش از سال ۱۳۱۲ تابلوهای شاهان قاجار در اوایل دوره پهلوی از تالار برلیان خارج شده و به بنای خوابگاه منتقل شده‌اند.
به گفته ادیب‌زاده، در دفتر سال ۱۳۱۷ دوباره این تابلو (پرتره مظفرالدین شاه اثر کمال الملک) جزو اموال انتقالی از خوابگاه به کاخ گلستان ثبت شده است، اما در دفاتر سال ۱۳۶۱ که مربوط به وزارت فرهنگ و هنر وقت است، هیچ نشانی از نام تابلو نیست.
ادیب زاده مدیرکل موزه‌ها گفت: قطعا تابلو متعلق به کاخ گلستان است و در فاصله سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱ از مجموعه کاخ، خارج و بعدها از طریق قاچاق به خارج از کشور منتقل شده و به فروش رفته است.
حراج کریستیز باید قبل از برگزاری حراج، این تابلو را از ایران استعلام می‌کرد
ادیب‌زاده با بیان اینکه کارشناسان حراج کریستیز باید قبل از برگزاری حراج، این تابلو را از ایران استعلام می‌کردند، اظهار کرد: در حال حاضر آنچه حائز اهمیت است خروج غیرقانونی اثر است. از این رو، این اداره کل براساس وظیفه ذاتی خود و مطابق با قوانین بین‌الملل اقدامات لازم برای بازگرداندن اثر را در دستور کار خود قرار داده است.
حرف آخر اینکه، شواهد نشان می‌دهد اثر موجود در مجموعه آثار کریستیز همین اثر دزدیده شده است، نه خبری از جعل هست و نه هیچ چیز دیگری. بی‌شک این اثر اسنادی دارد که باید در کاخ گلستان موجود باشند، این اثر که جزو آثار ملی محسوب می‌شود، بر طبق گفته‌های کمال‌الملک تنها نقاشی‌ای است که این هنرمند بزرگ از مظفرالدین شاه کشیده است.
با تحویل شکوائیه به اینترپل، این اثر را برگردانید
جدا از اینکه این اثر چه زمانی و توسط چه کسانی از کشور خراج شده باشد، حالا دیگر بیشتر از هر موضوعی تلاش برای بازگرداندن آن اهمیت دارد. برخی پژوهشگران، رد این تابلو را تا مجموعه الصباح کویت گرفته‌اند. به زعم کارشناسان مسئولان میراث فرهنگی باید هرچه زودتر با تحویل شکوائیه به اینترپل، مراتب بازگشت این اثر به کشور را فراهم سازند.
لازم به ذکر است سه سال پیش از این هم - در مرداد سال ۱۳۹۹- یکی از مسئولان کاخ گلستان خبر داده بود که تعدادی از آلبوم عکس‌های تاریخی این موزه گم شده‌است. این آلبوم‌ها مجموعه‌ای است از عکس‌های زمان ناصرالدین شاه قاجار که بسیاری از آنها را خود او گرفته است. موزه گلستان گفته بود که مفقود شدن این عکس‌ها را به پلیس بین‌الملل اطلاع داده است.کاخ گلستان در سال ۱۳۹۲ در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده است.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
